Kỳ vọng giải "cơn khát" nhà ở đô thị từ Quỹ Nhà ở Quốc gia

Người dân chen chúc xếp hàng nộp hồ sơ mua nhà ở xã hội

Ở Hà Nội, không khó để bắt gặp những khu trọ chật chội, nơi bốn bức tường mỏng, mái tôn nóng như rang và nhà vệ sinh dùng chung luôn trong tình trạng quá tải. Từ công nhân KCN Thăng Long, gia đình trẻ làm nghề dịch vụ, nhân viên văn phòng thu nhập tầm 12–15 triệu/tháng… ai cũng có một câu chuyện riêng về nỗi khó của hành trình tìm chỗ ở.

Những ngày vừa qua, hình ảnh hàng nghìn người xếp hàng xuyên đêm để nộp hồ sơ mua nhà ở xã hội tại dự án CT3 Kim Chung (Hà Nội) cho thấy nhu cầu về nhà ở của người dân đô thị rất cao. Đây không phải là hình ảnh xa lạ mỗi khi có một dự án nhà ở xã hội mở bán. Nhiều người mang theo chiếu, ghế gấp, đồ ăn nhẹ; có người bế cả con nhỏ đứng đợi đến sáng. Tất cả chỉ để mong "giành được một suất" trong số lượng căn hộ ít ỏi so với nhu cầu thực.

Chị Nguyễn Thanh Hải (công nhân tại KCN Nam Thăng Long) kể: "Tôi thuê trọ đã 10 năm, chuyển 7 lần. Cứ mỗi lần tiền nhà tăng là tôi lại phải chạy vạy tìm chỗ mới. Mua nhà thương mại thì không dám mơ, nhà ở xã hội cũng quá ít. Chỉ cần có một căn nhỏ thôi, để con mình lớn lên không phải thay đổi chỗ học liên tục".

Câu chuyện ấy không phải cá biệt. Theo thống kê nhiều năm qua, tại các thành phố lớn, 70–80% người lao động phải sống trong các khu trọ kém tiêu chuẩn, trong khi nhà ở xã hội chỉ đáp ứng được khoảng 30% nhu cầu. Cầu quá lớn, cung nhỏ giọt khiến nhà ở trở thành cuộc cạnh tranh căng thẳng.

Bởi vậy, khi Chính phủ thành lập Quỹ Nhà ở Quốc gia, rất nhiều người dân nhìn vào đây như một "lối mở" để những hàng dài chờ đợi như ở Kim Chung không còn lặp lại.

Làm sao để giải được cơn khát an cư?

Khác với các chương trình hỗ trợ rải rác trước đây, Quỹ Nhà ở Quốc gia được thiết kế như một định chế tài chính chuyên biệt, có nhiệm vụ tạo lập quỹ nhà ở xã hội thông qua hai hướng: Đầu tư xây dựng nhà ở để cho thuê, không bán ngay như các dự án thương mại và Mua lại nhà ở thương mại để cho người lao động, công chức, công nhân thuê với giá phù hợp.

Điểm mới mẻ nhất của mô hình này là tách người dân khỏi áp lực "phải mua nhà", thay vào đó cho phép họ thuê dài hạn, chi phí thấp, ổn định phù hợp với thực tế thu nhập.

Với nhiều người lao động, việc mua một căn hộ 2–3 tỷ đồng gần như không khả thi. Nhưng thuê một căn hộ 3–5 triệu/tháng từ Quỹ Nhà ở Quốc gia thì lại hoàn toàn nằm trong khả năng. Đây chính là thay đổi tư duy mà chính sách hướng đến đảm bảo chỗ ở ổn định trước, tính chuyện sở hữu sau.

Thực tế nhiều năm cho thấy các chương trình nhà ở xã hội thường vướng nhiều điểm nghẽn như: khan hiếm đất dành cho nhà xã hội, thủ tục phức tạp, nguồn vốn giải ngân chậm. Nếu Quỹ Nhà ở Quốc gia không vượt qua được các rào cản này, câu chuyện xếp hàng xuyên đêm nộp hồ sơ mua nhà ở xã hội vẫn sẽ lặp lại ở nhiều địa phương.

Tuy nhiên, điểm đáng hi vọng của mô hình quỹ là tính chủ động: quỹ không phụ thuộc hoàn toàn vào doanh nghiệp mà có thể trực tiếp đầu tư hoặc mua lại sản phẩm hoàn thiện. Nghĩa là tốc độ tạo cung có thể nhanh hơn, linh hoạt hơn.

Nói cách khác, quỹ không làm giá nhà thương mại hạ ngay, nhưng giúp hạ nhiệt nhu cầu mua bằng mọi giá, từ đó kéo mặt bằng thị trường về trạng thái lành mạnh hơn.

Theo TS. Trần Xuân Lượng, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Đánh giá thị trường bất động sản Việt Nam, trong bối cảnh giá nhà neo cao, việc lập quỹ bình ổn là cần thiết để kiểm soát giá, đặc biệt với phân khúc nhà cho thuê. Vì vậy, việc thành lập quỹ trong bối cảnh này là phù hợp.

Tuy nhiên, chuyên gia này cho rằng, tính hiệu quả của quỹ sẽ phụ thuộc lớn vào khâu thực thi. Quỹ triển khai đúng hướng sẽ mở ra cơ hội thuê nhà cho nhiều người thu nhập thấp, đây là nhóm hiện gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận nhà ở. Ngược lại, nếu bộ máy vận hành không minh bạch, nguồn cung có thể tiếp tục chậm trễ, không đạt mục tiêu ban đầu.

Theo các chuyên gia, có 4 yếu tố then chốt để việc thành lập Quỹ Nhà ở Quốc gia chỉ thực sự có ý nghĩa. Dự án được triển khai nhanh; Vị trí dự án phù hợp với nơi người lao động làm việc, không quá xa khu công nghiệp hoặc trung tâm; Giá thuê phải thật sự thấp hơn thị trường, không chỉ "thấp hơn một chút"; Thủ tục xét duyệt minh bạch, rõ ràng, hạn chế trục lợi chính sách.

Nếu những điều này làm được, quỹ sẽ giải được đúng "cơn khát" mà người dân đang đối mặt, cần một chỗ ở ngay, an toàn, ổn định, giá vừa phải.

Quỹ Nhà ở Quốc gia là bước tiến lớn trong chính sách nhà ở khi chuyển trọng tâm từ "bán nhà giá rẻ" sang "tạo lập quỹ nhà ở bền vững cho thuê". Trong bối cảnh hàng triệu người lao động đang sống trong điều kiện thiếu thốn và sự kiện xếp hàng xuyên đêm tại Kim Chung cho thấy sự khan hiếm nghiêm trọng của nguồn cung, quỹ này mang theo kỳ vọng giải tỏa sự lệch pha cung – cầu.

Nhưng kỳ vọng chỉ trở thành hiện thực khi quỹ triển khai nhanh, đúng nhu cầu và đủ quy mô. Nếu làm tốt, đây sẽ là bước ngoặt giúp người lao động đô thị tiến gần hơn tới giấc mơ an cư, một giấc mơ rất đỗi giản dị nhưng bao lâu nay vẫn quá xa tầm với.