Siết phạt nhà ở xã hội sai đối tượng: Chặn từ gốc nạn "mua suất, bán chênh"?
Khi nhà ở xã hội bị biến thành hàng hóa đầu cơ, người thu nhập thấp càng khó an cư. Đề xuất siết phạt mới vi phạm về nhà ở xã hội của Bộ Xây dựng, với mức phạt tối đa 160 triệu đồng, được xem là "liều thuốc mạnh" để đưa chính sách trở về đúng mục tiêu an sinh.
Kẽ hở khiến nhà ở xã hội bị "lệch mục tiêu"
Anh Nguyễn Văn Phúc, công nhân khu công nghiệp Bắc Thăng Long (Hà Nội), đã nhiều năm nộp hồ sơ mua nhà ở xã hội nhưng vẫn mòn mỏi chờ đợi. Một lần đến thăm đồng nghiệp sống tại dự án mà anh từng đăng ký, anh mới biết ngay tầng trên căn hộ đó, chủ sở hữu lại không phải người lao động mà là một nhà đầu tư nhỏ, mua lại "suất" rồi cho thuê lại.
"Căn hộ đó ban đầu người ta trúng suất nhưng không ở, sang nhượng lại. Công nhân như tôi nộp hồ sơ mấy lần đều không tới lượt, thấy rất thiệt thòi", anh Phúc chia sẻ.
Câu chuyện của anh Phúc không hiếm. Nhiều dự án nhà ở xã hội thời gian qua đã bị biến tướng, người đủ điều kiện thì chưa có nhà, trong khi người không thuộc diện ưu tiên vẫn sở hữu và cho thuê lại để thu lợi. Một số căn hộ thậm chí được rao bán công khai trên mạng với giá chênh hàng trăm triệu đồng.
Dự án Bamboo Garden (Quốc Oai, Hà Nội) có nhiều căn hộ nhà ở xã hội bị sử dụng sai mục đích
Nhà ở xã hội không chỉ bị lợi dụng ở khâu mở bán, mà còn phát sinh vi phạm trong quá trình sử dụng. Tại dự án Bamboo Garden (Quốc Oai, Hà Nội), kết quả kiểm tra đầu năm 2025 cho thấy trong 432 căn hộ, có 3 căn bị chuyển nhượng, 35 căn cho thuê, 67 căn "cho ở nhờ" hoặc không thể kiểm tra do chủ hộ đóng cửa. Đáng chú ý, Công an Hà Nội xác định tới 50 căn đã bị bán lại trái quy định. UBND huyện Quốc Oai cho biết việc hậu kiểm gặp nhiều khó khăn do quy mô lớn, nhiều hộ không hợp tác hoặc vắng mặt dài ngày.
Tình trạng tương tự xảy ra ở Đồng Nai. Ngày 20/4/2025, đoàn kiểm tra của Sở Xây dựng tỉnh này rà soát bốn block nhà ở xã hội tại phường Quang Vinh, thành phố Biên Hòa (nay là phường Trấn Biên, tỉnh Đồng Nai). Kết quả cho thấy 270 hộ vắng mặt, chiếm khoảng 38% số căn được kiểm tra. Đến giữa tháng 5, đơn vị quản lý vận hành cho biết đã có 43 căn hộ bị trả lại hoặc đang làm thủ tục trả, trong đó 32 căn đã hoàn tất, 11 căn còn chờ xử lý.
Theo các địa phương, việc kiểm soát đối tượng và sử dụng nhà ở xã hội vẫn lỏng lẻo do thiếu cơ sở dữ liệu, khó giám sát người ở thực. Bởi vậy, việc Bộ Xây dựng đề xuất tăng chế tài được xem là biện pháp cần thiết để đưa chính sách trở lại đúng mục tiêu an sinh.
"Thuốc đắng, có trị được tật?
Dự thảo nghị định mới của Bộ Xây dựng đề xuất mức phạt cao gấp nhiều lần so với hiện hành. Người thuê hoặc thuê mua nhà ở xã hội nhưng không sử dụng để ở có thể bị phạt 80–120 triệu đồng. Trường hợp bán, cho thuê hoặc cho thuê mua sai đối tượng hoặc chưa đủ điều kiện bị phạt 120–160 triệu đồng.
Với chủ đầu tư, hành vi chuyển nhượng quyền sử dụng đất hoặc bán căn hộ sai quy định có thể bị phạt 200–300 triệu đồng và buộc khắc phục hậu quả.
Mức phạt theo đề xuất trong dự thảo của Bộ Xây dựng
Theo giới chuyên gia, việc nâng khung xử phạt là biện pháp mạnh tay nhằm chấn chỉnh thị trường nhà ở xã hội, vốn tồn tại tình trạng "mua suất", sang nhượng trái phép hoặc đầu cơ. Dù mang tên "xã hội", nhưng ở nhiều nơi, loại hình này vẫn bị thổi giá, khiến người thu nhập thấp khó tiếp cận.
Chuyên gia kinh tế Đinh Thế Hiển cho rằng siết phạt là cần thiết, song chỉ hiệu quả khi đi kèm cơ chế giám sát chặt chẽ. "Cần công khai danh sách người mua, người thuê để cộng đồng cùng giám sát. Nhà nước phải có cơ sở dữ liệu thống nhất để phát hiện vi phạm sớm, chứ không thể chờ đến khi rao bán tràn lan trên mạng mới xử lý", ông nói.
Ông Nguyễn Văn Đính, Chủ tịch Hội Môi giới Bất động sản Việt Nam, nhấn mạnh điều quan trọng là phải minh bạch và đơn giản hóa thủ tục xác định đối tượng thụ hưởng. Theo ông, cần chuyển từ cơ chế "tiền kiểm" sang "hậu kiểm" để giảm rào cản hành chính, đồng thời tăng tính giám sát thực tế. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh chính sách cho thuê và thuê mua để hỗ trợ nhóm lao động chưa đủ khả năng tài chính mua nhà.
Ông Đính cũng đề xuất xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về nhà ở xã hội nhằm quản lý tập trung, đảm bảo công bằng và minh bạch trong xét duyệt, phân phối.
Nhiều ý kiến khác cho rằng việc số hóa toàn bộ quy trình từ khâu người dân nộp hồ sơ trực tuyến, chủ đầu tư xét duyệt đến cơ quan nhà nước xác thực sẽ giúp giảm sai sót và ngăn ngừa trục lợi. Cùng với đó, chính quyền địa phương cần tăng cường kiểm tra, giám sát việc bán, cho thuê nhà ở xã hội, bảo đảm đúng đối tượng, đúng tinh thần an sinh.
