Làng quê và nỗi buồn thừa kế: (Bài 2) Đất đai chia hết, tình thân vỡ vụn

­Những "bà cô" trở về

Ông Nguyễn Văn H., ở xã Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ có 10 người con: 5 trai, 5 gái. Sinh thời, ông chia đều phần đất ở cho các con trai, giữ lại mảnh đất giữa, nơi có nhà thờ tổ, làm đất hương hỏa. Ông dặn: "Đây là đất thờ cha mẹ, con trai trông nom, con gái về giỗ thì về, chứ đừng tính phần". Khi ông mất, bà H. sống thêm hơn mười năm. Các con trai góp tiền lập quỹ chung để chăm mẹ, lo thuốc men, giỗ chạp. Các con gái, mỗi người một nơi, ít ai về, vì cho rằng đó "là việc của các anh con trai".

Thế nhưng người con gái cả sau thời gian đi làm ăn xa, gặp khó khăn, quay về yêu cầu chia phần đất còn lại, kể cả phần nhà thờ. Chị ta viện lý do: "Luật thừa kế chia đều, con trai con gái như nhau, các cậu đã được chia, phần còn lại phải chia hết cho đám con gái chúng tôi". Trước sức ép dọa sẽ kiện tụng, 5 người con trai đành phải chia phần đất mà ông H. dặn dò để làm đất hương hỏa cho người chị cả và các em gái. Trong 5 người con gái, chỉ có 1 người không nhận, còn lại các chị em gái khác sau khi lấy được đất đã bán đi, lấy tiền chia nhau.

Khi bà H. mất, việc tang ma và sau này là giỗ chạp, sửa mộ phần vẫn do các con trai lo liệu. Còn những người con gái từng nhận phần đất, từ đó gần như không quay lại. Người làng gọi đó là "cuộc trở về của những bà cô bên chồng".

Cụ Nguyễn Văn T., 80 tuổi, Trưởng họ, thở dài: "Ngày xưa con gái đi lấy chồng, chuyên tâm chăm lo việc nhà chồng, nay con gái quay về nhưng chẳng phải để báo hiếu mà chỉ để đòi đất. Đất chia được nhưng chữ hiếu thì không".

Ở nhiều làng, cụm từ "đòi phần" trở thành câu cửa miệng chua chát. Khi cha mẹ còn sống, những người con ít khi về nhưng khi cha mẹ mất, ai cũng viện dẫn luật, nói về "bình đẳng giới", nói về "quyền của người thừa kế". Một thẩm phán TAND tỉnh Ninh Bình kể: "Tôi từng xử một vụ, người con gái đi lấy chồng hơn mười năm không về, sau khi cha mẹ mất thì kiện đòi chia đất. Tòa xử đúng luật nhưng rời tòa, ai cũng thấy đau lòng".

Pháp luật chỉ tước quyền thừa kế khi người thừa kế có hành vi ngược đãi nghiêm trọng cha mẹ. Còn việc "không phụng dưỡng", không bị xem là vi phạm. Vì thế, người chăm cha mẹ suốt đời và người không hề hỏi han đều được chia phần ngang nhau.

Những "vết rạn" trong tình người

Câu chuyện ở xã Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình là ví dụ buồn mà nhiều người chứng kiến vẫn còn nhói lòng. Ông Lê Văn Đ., ngoài 70 tuổi, có 6 người con, 5 gái, 1 trai. Người con trai quanh năm bám ruộng, ở chung với ông trên mảnh đất tổ tiên để lại. Rồi con dâu mất sớm, con trai ông Đ. tái hôn với một phụ nữ chịu thương chịu khó, người đã thay anh gánh hết việc nhà: chăm cha chồng bệnh nặng, lo cơm cháo, thuốc men, trông nom cô em tật nguyền, nuôi cả hai con riêng của chồng. Ba năm trước khi mất, ông Đ. tuyên bố chia đất trước mặt họ hàng: một phần cho vợ chồng người con trai, người trực tiếp phụng dưỡng; một phần cho cô con gái tật nguyền; phần còn lại ông muốn bán đi lấy tiền lo thuốc thang và hậu sự sau này.

Khi ấy, các con gái đều đồng ý. Tuy nhiên, sau khi ông mất, họ trở lại và nói "việc chia khi cha còn sống không hợp pháp vì không có công chứng". Thế là, anh chị em từ thân thành oán. Người con dâu tủi thân nói: "Cha sống, họ không về. Cha mất, đất mới làm họ về". Câu nói ấy, tưởng chừng là nỗi buồn riêng nhưng lại là tiếng thở dài nhiều làng quê hiện nay. Ở đó, sau mỗi cuộc phân chia di sản, có khi mảnh đất được chia đều nhưng tình người bị chia vụn.

Nhiều gia đình, sau một vụ chia thừa kế, anh em không nhìn mặt nhau. Người sống có hiếu bị xem là "thua thiệt", người không làm tròn bổn phận thì "được phần". Mọi giá trị dường như đảo lộn.

Ở nhiều nơi, những "cuộc trở về" ấy để lại những vết thương không bao giờ lành. Có người anh cả phải bán phần đất của mình để trả tiền "chia lại" cho các em, rồi lặng lẽ ra ở riêng. Có người con dâu đã chăm sóc bố mẹ chồng suốt 20 năm, đến ngày cha mẹ chồng mất, nghe phán quyết "chia đều cho các con" mà bật khóc.

Trên thực tế, những vụ kiện tụng đòi chia thừa kế từ đất đai cha mẹ để lại không nhiều nhưng nó gây ra những vết rạn nứt trong các mối quan hệ gia đình và ảnh hưởng tiêu cực đến cộng đồng. Đó không chỉ là câu chuyện của vài gia đình mà là dấu hiệu của vật chất lên ngôi.

(Còn nữa)