Mô hình đại học phụ nữ: Gợi mở cho mục tiêu bình đẳng giới và phát triển bền vững

Những mô hình tiêu biểu

Hàn Quốc là quốc gia có trường đại học phụ nữ lớn nhất thế giới – Ewha Womans University – với hơn 20.000 sinh viên. Từ chỗ là cơ sở đào tạo nữ sinh đầu tiên của đất nước vào cuối thế kỷ XIX, Ewha đã trở thành một trung tâm học thuật đa ngành có uy tín quốc tế. Đây cũng là nơi đào tạo nên nhiều nữ chính trị gia, học giả và doanh nhân giữ vai trò quan trọng trong đời sống xã hội Hàn Quốc.

Nhật Bản có Ochanomizu University, ra đời năm 1875, được coi là một trong những trường đại học nữ sinh lâu đời nhất châu Á. Trường đã khẳng định vai trò tiên phong trong giáo dục phụ nữ, đặc biệt là khuyến khích nữ sinh theo học các ngành STEM – lĩnh vực vốn ít sự hiện diện của nữ giới. Theo PGS.TS Trần Quang Tiến, chính sự mạnh dạn mở rộng sang những ngành khoa học mới đã giúp Ochanomizu duy trì sức sống lâu dài và bản sắc riêng của mình.

Ở Mỹ, hệ thống các trường nữ sinh danh tiếng như Wellesley, Barnard, Smith hay Bryn Mawr được xem là "cái nôi" đào tạo nhiều thế hệ phụ nữ lãnh đạo trong chính trị, học thuật, kinh doanh và nghệ thuật. Điểm nổi bật của các trường này là triết lý giáo dục khai phóng, khuyến khích sinh viên nữ phát huy hết tiềm năng cá nhân, đồng thời coi phụ nữ là trung tâm của sự thay đổi xã hội. Từ Wellesley College đã bước ra nhiều nhân vật tầm vóc quốc tế, trong đó có cựu Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton.

Trong khi đó, tại Ả Rập Xê Út, Princess Nourah University – với hơn 30.000 sinh viên – là minh chứng sống động cho xu thế trao quyền thông qua giáo dục. Trường mở rộng đào tạo đa ngành, từ khoa học sức khỏe, công nghệ, kinh doanh đến xã hội nhân văn, đồng thời gắn với chiến lược Saudi Vision 2030 nhằm nâng cao vai trò phụ nữ trong công cuộc hiện đại hóa đất nước.

Giá trị cốt lõi và sức sống lâu bền

Theo PGS.TS Trần Quang Tiến, điểm chung của các trường đại học phụ nữ chính là khả năng kiến tạo một môi trường học thuật an toàn, khuyến khích sự tự tin và nuôi dưỡng năng lực lãnh đạo cho phụ nữ. "Điều này lý giải vì sao mô hình này không chỉ tồn tại ở một vài quốc gia riêng lẻ, mà hiện diện tại nhiều châu lục khác nhau, từ Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc đến Ả Rập Xê Út, và vẫn chứng minh được sự cần thiết của nó trong xã hội hiện đại", ông nhấn mạnh.

Không dừng lại ở các ngành khoa học xã hội truyền thống, các trường đại học phụ nữ còn mở rộng mạnh mẽ sang STEM, y – dược, công nghệ và quản trị kinh doanh. Đây là minh chứng cho tính thích ứng cao, cho thấy phụ nữ hoàn toàn có thể tham gia hiệu quả vào những lĩnh vực được coi là động lực phát triển của nền kinh tế tri thức.

Hiện nay, trên thế giới có khoảng 300–500 trường đại học phụ nữ đang hoạt động. Nhiều trường trong số đó đã lọt vào các bảng xếp hạng uy tín toàn cầu, khẳng định chất lượng đào tạo và nghiên cứu không thua kém các đại học tổng hợp. Sức sống bền bỉ của mô hình này chính là sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và đổi mới, giữa bản sắc riêng và yêu cầu hội nhập.

Gợi mở cho Việt Nam

Từ kinh nghiệm quốc tế, PGS.TS Trần Quang Tiến cho rằng việc tham khảo mô hình đại học phụ nữ có thể đem lại cho Việt Nam nhiều gợi mở trong tiến trình đổi mới giáo dục đại học. Ông cho biết: "Trong dòng chảy đổi mới, đây là mô hình đặc thù nhưng mang lại giá trị thiết thực: thúc đẩy bình đẳng giới, đảm bảo giáo dục chất lượng và đồng thời góp phần hiện thực hóa các mục tiêu phát triển khoa học – công nghệ."

Theo ông, những giá trị đó cũng trùng khớp với định hướng Việt Nam đang theo đuổi: thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc, đặc biệt là SDG5 (bình đẳng giới) và SDG4 (giáo dục chất lượng), cũng như Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về phát triển khoa học và công nghệ.

"Đây là những gợi mở để chúng ta tham khảo và thảo luận, không phải một lộ trình định sẵn. Nhưng nếu được nhìn nhận trong tinh thần cầu thị, mô hình đại học phụ nữ trên thế giới có thể cung cấp thêm chất liệu cho những phương án phát triển giáo dục đại học tại Việt Nam trong bối cảnh hiện nay", PGS.TS Trần Quang Tiến chia sẻ.

Cơ chế "tự chủ" là chìa khóa

Trong bối cảnh giáo dục đại học Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ theo tinh thần Nghị quyết 71, việc nâng cấp Học viện Phụ nữ Việt Nam thành một trường đại học chuyên biệt dành cho phụ nữ đang được đặt ra như một hướng đi khả thi, phù hợp với xu thế quốc tế.

Ý tưởng trên nhận được sự đồng tình của TS. Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam. Tuy nhiên, vị chuyên gia này cho rằng, sự chuyển đổi này cần đi kèm với việc áp dụng cơ chế "tự chủ" triệt để.

Theo TS. Lê Viết Khuyến, để hiện thực hóa mô hình Trường Đại học Phụ nữ thì nhà trường không nên thuộc hệ thống công lập thông thường, tức là không nhận ngân sách Nhà nước cho hoạt động đào tạo xã hội. Đây là mô hình phổ biến ở các nước, nơi các trường đại học tương tự có thể là trường tư thục hoặc được điều hành bởi các tổ chức xã hội.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam cho rằng, mô hình phù hợp nhất đối với Học viện Phụ nữ Việt Nam trong giai đoạn phát triển hiện nay là trở thành một cơ sở giáo dục đại học thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm toàn diện về tài chính.

"Cơ chế tự chủ không chỉ tạo điều kiện để nhà trường linh hoạt và chủ động trong quản trị, hoạch định chiến lược và nâng cao chất lượng đào tạo, mà còn giúp đơn vị không bị ràng buộc vào các quy hoạch hoặc sắp xếp mang tính hành chính trong hệ thống trường công lập. Đây chính là tiền đề quan trọng để hình thành mô hình Trường Đại học Phụ nữ Việt Nam theo hướng hiện đại, đặc thù và bền vững"- ông Khuyến phân tích.

Theo ông Khuyến, hiện nay, Học viện Phụ nữ Việt Nam đang thực hiện đồng thời hai nhiệm vụ: vừa đào tạo cán bộ cho Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (dù số lượng không lớn), vừa cung cấp nguồn nhân lực cho xã hội (chủ yếu) - đây là hướng đi đúng đắn.

Tuy nhiên, để có thể phát triển thành một trường đại học đúng nghĩa và mang bản sắc riêng, bên cạnh việc hoàn thiện cơ chế tự chủ, nhà trường cần chú trọng mở rộng và phát triển các ngành đào tạo chuyên biệt - ưu tiên các lĩnh vực phù hợp với nhu cầu, thế mạnh và vai trò ngày càng đa dạng của nữ giới trong xã hội hiện đại. Chính định hướng này sẽ tạo nên giá trị khác biệt, thương hiệu riêng và đóng góp thiết thực vào tiến trình thúc đẩy bình đẳng giới trong giáo dục và phát triển bền vững quốc gia.