Nạn giết hại phụ nữ gia tăng tại châu Phi

Vụ giết người gây rúng động

Ngày 25/5/2025, Olorato Mongale, một phụ nữ 30 tuổi đến từ Nam Phi, đã hẹn hò với một người đàn ông mà cô mới gặp. Chưa đầy 2 giờ sau, cô bị sát hại. Thi thể của Mongale được tìm thấy bên lề đường ở Lombardy West, một vùng ngoại ô phía Bắc thành phố Johannesburg. 

Thi thể có dấu hiệu bị chấn thương nghiêm trọng. Các nhà điều tra kết luận rằng Mongale đã bị sát hại ở nơi khác và thi thể bị vứt tại hiện trường.

Vụ giết người này đã gây ra làn sóng phẫn nộ trên mạng xã hội. Vài ngày sau, một người phát ngôn của gia đình tiết lộ rằng Mongale - đang theo học thạc sĩ tại Đại học Witwatersrand - từng làm việc như một nhà báo. 

Cô đã bỏ nghề này cách đây 7 năm do bị tổn thương tâm lý khi đưa tin về bạo lực giới và nạn giết hại phụ nữ (GBVF). Gia đình cô cho biết, Mongale ngày càng lo lắng về tình trạng dễ bị tổn thương của chính mình trước nạn bạo lực nhằm vào phụ nữ. 

Đặc biệt, vụ giết người năm 2017, nạn nhân là Karabo Mokoena, một cô gái 22 tuổi, đã ám ảnh cô. Mokoena bị bạn trai cũ của mình, Sandile Mantsoe, đâm chết, sau đó đốt xác cô đến mức không thể nhận dạng rồi tìm cách phi tang xác ở đồng cỏ trống tại Lyndhurst - một vùng ngoại ô chỉ cách nơi tìm thấy thi thể của Mongale vài cây số.

Tại đám tang của Mongale vào ngày 1/6 vừa qua, mẹ cô, Keabetswe Mongale, cho biết con gái bà đã cố gắng để chống trả kẻ tấn công. "Khi tôi nhìn thấy con bé tại nhà xác, tôi nghĩ rằng con gái tôi đã chống trả kẻ sát nhân. Con bé đã chống trả đến mức gãy cả móng tay", bà nói.

Cái chết của Mongale là lời nhắc nhở rằng phụ nữ và trẻ em gái tại Nam Phi vẫn đang phải đối mặt với bạo lực trên cơ sở giới, bất chấp những nỗ lực của Chính phủ nước này. Trước đó, ngày 24/5/2024, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa đã ký quyết định thành lập Hội đồng quốc gia về phòng, chống bạo lực trên cơ sở giới. 

Cơ quan này được giao nhiệm vụ lãnh đạo và phối hợp trong cuộc chiến chống lại bạo lực giới và nạn giết hại phụ nữ. Đây không phải là sáng kiến đầu tiên. Vào năm 2012, Phó Tổng thống Nam Phi khi đó là Kgalema Motlanthe đã thành lập Hội đồng quốc gia chống bạo lực trên cơ sở giới, với nhiệm vụ tương tự. 

Hơn một thập kỷ sau, với một hội đồng khác được thành lập, bạo lực giới và giết hại phụ nữ vẫn tiếp diễn.

Tháng 11/2023, Hội đồng nghiên cứu khoa học nhân văn (HSRC) của Nam Phi đã công bố nghiên cứu quốc gia đầu tiên về bạo lực giới và nạn giết hại phụ nữ. 

Nghiên cứu phát hiện ra rằng, tình trạng bạo lực trên cơ sở giới bắt nguồn từ "các chuẩn mực và cấu trúc xã hội ăn sâu bám rễ, duy trì sự thống trị của nam giới và củng cố hệ thống phân cấp dựa trên cơ sở giới... dẫn đến sự phụ thuộc của phụ nữ, bất bình đẳng có hệ thống và bạo lực đối với phụ nữ". 

Ở Nam Phi, cứ 3 giờ lại có 1 phụ nữ bị sát hại, tức là khoảng 8 phụ nữ bị sát hại mỗi ngày. Một nghiên cứu khác ước tính rằng khoảng 7,8 triệu phụ nữ ở quốc gia này từng trải qua một hình thức bạo lực gia đình.

Mặc dù phụ nữ thuộc mọi chủng tộc và xuất thân đều bị ảnh hưởng nhưng phụ nữ da đen phải đối mặt với nguy cơ bị bạo lực và sát hại cao hơn. Đây là di sản lâu dài của chế độ phân biệt chủng tộc và bất bình đẳng về mặt cấu trúc của chế độ này.

Những con số đáng báo động ở Kenya

Từ tháng 9/2023 đến tháng 12/2024, Kenya đã ghi nhận hơn 7.100 vụ tấn công tình dục và bạo lực giới. Trong đó, có ít nhất 100 phụ nữ bị giết bởi người quen, họ hàng hoặc bạn tình. Trong số các nạn nhân có Rebecca Cheptegei, một vận động viên và là mẹ của hai đứa con, người đã tham gia cuộc thi marathon tại Thế vận hội Paris 2024. 

Vào ngày 5/9/2024, cô đã qua đời tại Eldoret (Kenya) do bị bỏng nặng sau khi bạn tình cũ đổ xăng lên người cô và đốt sau một cuộc cãi vã. Bản thân kẻ thủ ác cũng tử vong tại bệnh viện do bị thương. 

Chính phủ Kenya sau đó đã công nhận bạo lực giới và nạn giết hại phụ nữ là thách thức an ninh cấp bách nhất mà đất nước phải đối mặt.

Ngày 26/5/2025, Ủy ban quốc gia về Bình đẳng và Giới của Kenya lưu ý rằng sự gia tăng các tội phạm bạo lực giới là do "sự tương tác phức tạp của các yếu tố văn hóa, xã hội, kinh tế và pháp lý". 

Truyền thống gia trưởng tiếp tục thúc đẩy bất bình đẳng và hợp pháp hóa bạo lực, trong khi các tập tục có hại như hôn nhân cưỡng bức, cắt bộ phận sinh dục nữ (FGM) và bạo lực liên quan đến của hồi môn ngày càng gây nguy hiểm cho cuộc sống của phụ nữ. Khó khăn kinh tế và sự phụ thuộc tài chính chỉ làm sâu sắc thêm tình trạng dễ bị tổn thương của phụ nữ.

Châu Phi đang chứng kiến sự trỗi dậy của các chuẩn mực gia trưởng.

Lệnh phong tỏa do Covid-19 vào năm 2020 đã phơi bày thêm những góc khuất của bạo lực giới khi người ta ghi nhận sự gia tăng số vụ bạo lực gia đình trong khoảng thời gian này. Kể từ đó, nhiều chiến dịch thay đổi hành vi đã được phát động nhưng phần lớn đều thất bại. 

Theo dữ liệu của Afrobarometer từ tháng 11/2023, gần 48% người dân châu Phi được hỏi tin rằng bạo lực gia đình là vấn đề riêng tư, không phải là tội hình sự. Nhiều người đàn ông châu Phi, bất kể trình độ học vấn hay địa vị kinh tế, đều không coi trọng sự an toàn hoặc quyền của phụ nữ và trẻ em gái. 

Nhiều người vẫn tiếp tục duy trì các tập tục có hại như tảo hôn, không tham gia vào các nỗ lực bảo vệ phụ nữ. Hệ quả là những người sống mỗi ngày với suy nghĩ rằng mối đe dọa lớn nhất của họ có thể đến từ những người đàn ông gần gũi nhất với họ.

Văn hóa châu Phi không phải là bất biến và chế độ gia trưởng không phải là định mệnh. Một mô hình nam tính mới, dựa trên phẩm giá, bình đẳng và bất bạo động, cần được nuôi dưỡng, hình thành và lan tỏa. Sự định hướng lại văn hóa này phải bắt đầu từ các gia đình và được duy trì thông qua trường học, diễn đàn tôn giáo và truyền thống, đời sống cộng đồng.