Nghệ thuật kể vè: Cần được lan tỏa đến người trẻ

Là một loại hình kể chuyện bằng văn vần, vè được sáng tác và truyền miệng trong dân gian, phổ biến là các hình thức vè bốn chữ, năm chữ, vè lục bát và song thất lục bát. Vè Huế có nhiều đặc điểm riêng biệt, không lẫn với các vùng miền khác. Về nội dung, đây là một dạng văn học truyền miệng, khó có thể xác định ai là tác giả và thường mang tính thời sự, với nội dung kể về một sự kiện, biến cố có tính thời sự, hay nói về những sản vật địa phương, đôi khi là thói hư tật xấu, những bất thường diễn ra trong cuộc sống. Về hình thức, vè có lối diễn xướng đa dạng, có thể ngâm, kể, hát... Người kể vè thường sử dụng các nhạc cụ dân gian như đàn tranh, đàn nhị, sáo... để tăng thêm sự sinh động và hấp dẫn cho câu chuyện.

Không như miền Bắc phân chia rạch ròi "kể vè" và "hát xẩm" thành hai loại hình nghệ thuật dân gian độc lập, Huế không có truyền thống "hát xẩm" mà chỉ có hình thức "kể vè", phổ biến khắp các làng quê với nhiều bối cảnh. Ở Huế, bất cứ lứa tuổi, giới tính nào đều có thể tham gia kể vè với nhiều mục đích: giải trí, trêu ghẹo, khuyên răn, phê phán… Theo ghi nhận của tác giả Hoài Thanh trong bài viết "Vè Thất thủ Kinh đô" đã cho thấy vào thời cận hiện đại, cùng với sự xuất hiện của các đô thị được tổ chức theo lối phương Tây, "kể vè" cũng có lúc trở thành một phương tiện mưu sinh, tương tự như "hát xẩm". Vào thời điểm ấy, "kể vè" của Huế và "hát xẩm" miền Bắc đã có một sự tương đồng khi đều được kết hợp bởi các yếu tố: người kể chuyện (thời sự) có sự trợ giúp của nhạc cụ cổ truyền. Các bài vè nổi tiếng lưu truyền có thể kể đến là vè Thất thủ Kinh đô, vè Chợ Trường Tiền, vè Cầu Ngói Thanh Toàn, vè Hòn Chén, vè Bà Mụ…

Là một dòng văn hoá dân gian, vè Huế có giá trị văn hóa to lớn, là một phần quan trọng trong di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam. Vè không chỉ là một hình thức giải trí mà còn là một phương tiện để giáo dục, truyền dạy lịch sử, văn hóa, đạo đức... cho các thế hệ sau. Đặc biệt, vè Huế hiện nay biểu hiện tinh thần lạc quan, yêu đời của người dân. Dù trong hoàn cảnh nào, vè Huế vẫn thể hiện niềm vui và hy vọng trong cuộc sống.

Hiện nay, nghệ thuật kể vè thường được sử dụng trong sân khấu ca kịch Huế hay các hoạt cảnh âm nhạc cổ truyền. Ví như bài vè "Thất thủ Kinh đô" đã được sưu tầm, biên khảo một cách đầy đủ ở nhiều công trình khác nhau, việc phục dựng lại một cách đầy đủ bài vè cũng hoàn toàn nằm trong khả năng cho phép. Vấn đề còn lại là tổ chức tái hiện các bài vè trong không gian của đền Âm linh, miếu Âm linh, miếu Âm hồn, nghĩa trũng Ba Đồn (gắn với chùa Ba Đồn) trong các dịp tế lễ một cách có ý thức và trách nhiệm để giữ gìn được tinh hoa của vè Huế. Việc tái hiện này cần có ý nghĩa, không chỉ nhằm gìn giữ, phục hồi một loại hình nghệ thuật dân gian gần như đã bị quên lãng mà còn có ý nghĩa giáo dục lịch sử cho hậu thế và cũng là cơ sở cho sự lưu truyền, tích lũy, sáng tạo nghệ thuật kể vè (cả về ca từ lẫn làn điệu) cho thế hệ nối tiếp. Trong bối cảnh Huế đang hướng đến việc khai thác tài nguyên văn hóa để phát triển du lịch thì kể vè hoàn toàn có thể phát triển thành một sản phẩm du lịch văn hóa. Dĩ nhiên, cần có sự tính toán, điều chỉnh phù hợp với bối cảnh mới.

Hiện nay, số người biết kể vè và yêu thích vè, đặc biệt là những người trẻ, ngày càng ít đi. Huế, nhất là khi đã trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, cần các biện pháp rõ rệt hơn để bảo tồn, truyền bá loại hình nghệ thuật đặc sắc này. Bên cạnh sự quan tâm của các cấp chính quyền, các nhà nghiên cứu văn hóa, còn cần sự chung tay của cộng đồng, đặc biệt là những người trẻ. Cần có các biện pháp hữu hiệu cho việc lan tỏa, truyền dạy về vè cho thế hệ trẻ, tạo ra các sân khấu, không gian để vè được biểu diễn rộng, đồng thời khuyến khích các nghệ nhân vè tiếp tục sáng tác, gìn giữ và phát huy giá trị của loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo này. 

Song song với đó, cần đầu tư phát triển các câu lạc bộ kể vè, động viên công tác sưu tầm, biên soạn, truyền dạy cũng như phổ biến các bài vè. Mặc dù đã được đưa vào chương trình giáo dục văn hóa địa phương nhưng loại hình này vẫn cần một cú hích để có sức lan tỏa hơn.