Nguyễn Thị Định - vị tướng cả thời chiến lẫn thời bình

Ngày 15/3/1920, trong một gia đình nông dân bên bờ sông Lương Hòa, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, bà Nguyễn Thị Định cất tiếng khóc chào đời. Trong số 10 đứa con, bà là con út.

Được anh ruột giác ngộ cách mạng, năm 1936, khi vừa tròn 16 tuổi, bà đảm nhận nhiệm vụ giao liên, rải truyền đơn và tham gia vận động quần chúng đấu tranh. Hai năm sau, vào tuổi 18, bà được đứng vào hàng ngũ Đảng Cộng sản Đông Dương.

Cũng trong thời gian này, bà xây dựng gia đình với ông Nguyễn Văn Bích - tỉnh ủy viên tỉnh Bến Tre. Khi bà mới sinh con 3 ngày, mật thám đến nhà vây bắt ông Bích. Ông bị kết án 5 năm tù và 5 năm đày biệt xứ. Không lâu sau, do không khai thác được gì, ông bị thực dân Pháp đày ông ra Côn Đảo và hy sinh tại đó. Nhận được tin chồng hy sinh, lòng căm thù của bà lại nhân gấp bội. Mặc dù con còn nhỏ nhưng bà rất tích cực tham gia hoạt động cách mạng tại tỉnh nhà.

Ngày 19/7/1940, bà và đứa con trai 7 tháng tuổi bị mật thám vây bắt. Chúng đưa hai mẹ con bà về Khám Lá Bến Tre và buộc bà gửi con về nhà trước khi đi đày đến nhà tù Bà Rá, tỉnh Sông Bé (nay thuộc tỉnh Bình Phước). Dấn thân vào con đường cách mạng là chấp nhận thương đau, tù đày, cái chết nhưng cảnh đứa bé mới 7 tháng tuổi mà sớm bị xa lìa khỏi cha mẹ thì bà chưa bao giờ nghĩ đến. Ba năm biệt giam tại nhà tù Bà Rá cũng là ba năm họat động kiên cường, bất khuất của bà. Chính tại nơi đây, các nữ tù chính trị gọi bà là chị Ba Bích theo tên chồng, từ đó bà mới có cái tên Ba Định thay cho Út Định.

Năm 1943, ra tù trở về Bến Tre, bà liên lạc với tổ chức Đảng, chính quyền cách mạng của tỉnh. Năm 1944, khi phong trào Việt Minh phát triển mạnh, bà bắt được liên lạc với tổ chức, lao vào công tác. Trong khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8/1945, người góa phụ trẻ ấy đã cầm cờ dẫn đầu hàng ngàn quần chúng tay dao, tay gậy, cờ, băng, biểu ngữ rầm rộ chiếm thị xã Bến Tre. Sau ngày khởi nghĩa thắng lợi, bà được tổ chức giữ lại công tác ở phụ nữ tỉnh.

Cuối năm 1946, Nguyễn Thị Định được bầu làm ủy viên Ban chấp hành Hội LHPN tỉnh Bến Tre. Một sáng, Tỉnh ủy gọi chị về và giao chị một nhiệm vụ mà chị không bao giờ nghĩ tới: Ra Bắc, gặp Bác Hồ và Chính phủ báo cáo tình hình miền Nam sau Hiệp định Sơ bộ 6-3 và xin chi viện vũ khí cho chiến trường miền Nam. Năm ấy, Nguyễn Thị Định mới 26 tuổi nhưng nhờ có ý chí kiên cường, lòng yêu nước mãnh liệt lại nhiều mưu trí nên bà đã hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc.

Trong lần nhận súng đó, bà đã nói với các cán bộ giữ kho vũ khí rằng: "Tôi mang một cây súng mà bị lộ thì cũng chết, chi bằng các đồng chí cho tôi 1.000 cây súng, cho xứng đáng chuyến đi". Kết quả là bà cùng các đồng chí của mình đã khéo léo đưa được 12 tấn vũ khí về miền Nam một cách an toàn.

Chuyến đi ấy không chỉ cung cấp cho Chính phủ, Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh tình hình thực tế của chiến trường Nam bộ mà còn đặt cơ sở cho cho công tác tổ chức chi viện miền Nam về sau này. Hiệp định Giơ ne vơ được ký kết, bà quyết định ở lại miền Nam chiến đấu, chỉ gửi đứa con trai ra Bắc học tập. Trong thời kỳ này, địch tiến hành truy quét quyết liệt. Chúng còn treo giải thưởng 10.000 đồng cho ai bắt được bà nhưng nhờ có nhân dân Bến Tre đùm bọc, che chở, bà vẫn an toàn hoạt động.

Cuối năm 1959, Mỹ-Diệm cho xây khu trù mật ở Bến Tre và cho thực hiện luật 10/59 lê máy chém khắp miền Nam để khủng bố phong trào cách mạng. Nguyễn Thị Định là người khởi xướng và lãnh đạo chủ chốt phong trào Đồng Khởi ở Mỏ Cày, Bến Tre, mở đầu phong trào Đồng Khởi trong toàn tỉnh, vùng đồng bằng sông Cửu Long và miền Đông Nam Bộ.

Từ phong trào Đồng Khởi xuất hiện "Đội quân tóc dài". Họ tổ chức thành đội ngũ, tiến hành cuộc đấu tranh trực diện với địch, đòi chấm dứt càn quét, bắn giết, bom pháo, đòi bồi thường nhân mạng… "Đội quân tóc dài" hàng ngàn người ở Bến Tre nhân rộng thành hàng triệu người, không có tấc sắt trong tay nhưng có sức mạnh phi thường, phá vỡ nhiều thủ đoạn thâm độc, nhiều cuộc càn quét lớn của địch, góp phần đáng kể làm sụp đổ thành trì chế độ Mỹ ngụy. Cuộc đấu tranh giành thắng lợi rực rỡ khiến bọn Mỹ-Diệm phải dè chừng sức mạnh lợi hại của "Đội quân tóc dài". Tên tuổi Nguyễn Thị Định từ đó như sóng triều vang xa, lan rộng khắp miền Nam.

Niềm vui khi ngọn lửa Đồng Khởi nhen lên khắp các tỉnh Nam bộ chưa tắt thì bà nhận được tin con trai mất ngoài Bắc. Bàng hoàng, sửng sốt nhưng tấm lòng của nhân dân đã động viên bà vượt qua nỗi đau đớn ấy. Người chỉ huy lau nước mắt, nén lại nỗi đau, tiếp tục bước vào cuộc chiến đấu quyết liệt giành độc lập cho quê hương.

Tháng 5/1961, bà được bầu vào Khu ủy viên khu 8, Bí thư Đảng đoàn Phụ nữ khu 8. Năm 1965, bà được bầu làm Hội trưởng Hội LHPN Giải phóng miền Nam. Cũng trong năm 1965, giữa lúc đang công tác ở cơ quan Hội phụ nữ, bà được Đại tướng Nguyễn Chí Thanh mời sang gặp Bộ tư lệnh miền, giao nhiệm vụ: "Bác Hồ và Bộ Chính trị quyết định rút chị lên làm Phó tư lệnh các lực lượng vũ trang giải phóng miền Nam. Ngoài công tác chung, Bộ Chỉ huy phân công chị theo dõi chỉ đạo phong trào chiến tranh du kích, đấu tranh chính trị". Bà ngỡ ngàng trước trọng trách được giao, vừa thấy tự hào, vừa lo lắng. Bà giữ chức vụ Phó Tổng Tư lệnh quân giải phóng miền Nam đến năm 1975. Năm 1974, bà được phong quân hàm Thiếu tướng Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Bà đã khẳng định tài năng của mình trong vai trò nữ tướng. Những năm tháng chiến tranh diễn ra ác liệt ấy, rừng miền Đông vẫn thấy nữ tướng không mặc quân phục, không đeo quân hàm khi ra trận nhưng tài chỉ huy, lòng trách nhiệm, sự dũng cảm, sự thấu đáo của bà đã góp phần xoay chuyển tình hình từ bị động chuyển sang phòng ngự và chủ động tấn công.

Trong rừng sâu, bà đồng cam cộng khổ với chiến sĩ. Trang phục mà nữ tướng thường mặc là bộ quần áo bà ba đen, đôi khi màu cỏ úa hay kem nhạt; khăn rằn quấn cổ, nón lá, đi dép râu, vai đeo túi để sẵn sàng lấy ra cây kim, sợi chỉ vá áo cho bộ đội, lấy viên thuốc, miếng đường cho chiến sĩ nào đó lên cơn sốt…

Mùa xuân 1975, trong 5 cánh quân rầm rập tiến về thành phố, giải phóng Sài Gòn, giải phóng miền Nam, nhân dân thành phố và cả nước vẫn nhận ra lẫn trong đoàn quân tóc dài có nữ tướng Nguyễn Thị Định, Phó Tổng tư lệnh quân giải phóng.

Từ sau ngày đất nước thống nhất, bà giữ nhiều chức vụ trọng trách mới cùng Đảng và Nhà nước ta lãnh đạo thành công việc thực hiện công cuộc đổi mới, phát triển đất nước.

Sau ngày thống nhất đất nước, năm 1975, bà là Ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng Sản Việt Nam, Thứ trưởng Bộ Lao động, Thương binh - Xã hội. Từ tháng 6/1980 đến năm 1992, bà là Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước, Chủ tịch Hội Liên Hiệp Phụ nữ Việt Nam (1982-1992), Chủ tịch Hội Hữu nghị đoàn kết Việt Nam - Cu Ba, Phó Chủ tịch Liên đoàn Phụ nữ dân chủ thế giới, Ủy viên đoàn Chủ tịch Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam.

Những năm tháng vào sinh ra tử, kháng chiến gian nan, bà được tặng thưởng nhiều Huân chương và Huy chương: Huân chương Chiến công hạng nhất, Huân chương Quân công hạng nhất, Huân chương Chống Mỹ cứu nước hạng nhất, Huân chương "Vì Củng cố hòa bình giữa các dân tộc". Được tặng giải thưởng "Hòa bình Quốc tế Lê Nin". Được Đảng và Chính phủ Cu Ba trao tặng Huân Chương HiRon và nhiều Huân chương khác. Kỷ niệm 60 năm thành lập Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, bà được trao tặng Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng.

Ngày 26/8/1992, bà vĩnh viễn ra đi sau một cơn bệnh tim đột ngột. Trước lúc mất 2 ngày, bà còn đến thăm và làm việc với lãnh đạo tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. Bà đã sống một cuộc đời trọn vẹn với non sông đất nước.

Ngày 30/8/1995, bà đã được Đảng và Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng các lực lượng vũ trang nhân dân.

"Phó Tư lệnh giải phóng miền Nam là cô Nguyễn Thị Định. Cả thế giới chỉ nước ta có vị tướng quân gái như vậy. Thật là vẻ vang cho miền Nam, cho dân tộc ta" - Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói.

Trong một lần trả lời phỏng vấn báo chí, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng nói: "Chị Ba Định là vị tướng cả thời chiến lẫn thời bình. Chị là người phụ nữ Nam bộ dịu dàng nhưng rất cương trực, dũng cảm. Ở cương vị nào, chị cũng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao".

Để tri ân công lao to lớn của nữ tướng Nguyễn Thị Định, ngày 30/8/1995, bà được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Đền thờ bà được xây dựng và khánh thành vào ngày 20/12/2003 tại ấp Phong Điền, xã Lương Hòa, huyện Giồng Trôm, Bến Tre, để nhân dân đến viếng và thắp hương tưởng niệm.

Nhà sử học lão thành Trần Văn Giàu trong lời đề tựa tập sách Nhớ chị Ba Định đã viết: "Chị Ba Định ạ! Ngày xưa, người dân làng quê bảo nhau rằng những người như chị là sống làm tướng, chết thành thần". Có lẽ, không một sự ngợi ca nào đẹp và chân tình hơn thế.

Người Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam thân thương, đáng kính

Phát biểu tại Sinh hoạt chuyên đề "Nhớ cô Ba Định" nhân kỷ niệm 30 năm ngày mất của Nữ tướng Nguyễn Thị Định (26/8/1992-26/8/2022) diễn ra ngày 22/8/2022 tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, Ủy viên TƯ Đảng, Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Hà Thị Nga nhấn mạnh, hơn nửa thế kỷ hoạt động cách mạng, tên tuổi Nữ tướng Nguyễn Thị Định không chỉ gắn liền với phong trào Đồng Khởi, Đội quân tóc dài, với những danh hiệu cao quý, trọng trách như Thiếu tướng, Phó Tổng Tư lệnh Quân giải phóng miền Nam đầu tiên, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước mà còn với phong trào phụ nữ và công tác Hội. Cô Ba còn là người Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam thân thương, đáng kính.

Cô Ba Định đặc biệt quan tâm tới công tác nghiên cứu, tham mưu, đề xuất với Đảng, Nhà nước ban hành các chủ trương, chính sách, luật pháp chăm lo đời sống vật chất, tinh thần và khơi dậy, phát huy tiềm năng, sức sáng tạo cùa phụ nữ Việt Nam. Quãng thời gian gắn bó với công tác Hội và phong trào phụ nữ có thể nói là lâu nhất trong sự nghiệp của Cô với nhiều dấu ấn như đề xuất tham mưu Chỉ thị số 44-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng về một số vấn đề cấp bách trong công tác cán bộ nữ, đề xuất Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định số 163-HĐBT ngày 19/10/1988 quy định trách nhiệm của các cấp chính quyền tạo điều kiện để Hội tham gia quản lý Nhà nước - văn bản pháp lý đầu tiên thể chế hóa vai trò đại diện cho quyền làm chủ của các tầng lớp phụ nữ tham gia quản lý Nhà nước của Hội; phát động cuộc vận động "Phụ nữ giúp nhau làm kinh tế gia đình" và "Nuôi dạy con tốt, góp phần hạn chế trẻ em suy dinh dưỡng và bỏ học"… Cô còn là người đặt nền móng và dành nhiều tâm huyết cho sự ra đời của Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam.

Suốt cuộc đời hoạt động cách mạng phong phú, sôi nổi, dù ở bất cứ đâu, ở cương vị nào, cô Ba luôn thể hiện tinh thần trung kiên, suốt đời phấn đấu, hi sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng phụ nữ, với đức tính khiêm nhường, lòng vị tha, nhân hậu, gắn bó mật thiết với nhân dân và tinh thần làm việc hăng say đến hơi thở cuối cùng.