Nhà văn Bích Ngân: Reo ca thánh thót với nhiều cung bậc

Bích Ngân quê ở Bến Tre (nay là tỉnh Vĩnh Long). Ba mẹ theo kháng chiến, chị được sinh ra và trưởng thành ở Tân Hưng Tây, Cái Nước, Cà Mau. Chị khởi đầu nghiệp văn bằng truyện ngắn đầu tay "Đâu phải là tình yêu" in trên tờ Văn nghệ TP Hồ Chí Minh năm 1985. Đến nay, sau 40 năm, chị đã xuất bản 20 tập sách, trong đó có 9 tập truyện ngắn, 1 tiểu thuyết, 3 tập truyện hài hước, 4 tập tản văn, tạp văn, 3 tập kịch bản sân khấu, 1 tập thơ.

Với giọng văn điềm đạm, miên man sông nước, Bích Ngân viết truyện ngắn về đất và người Nam bộ trong kháng chiến cũng như nỗi đau thời hậu chiến bằng sự trải nghiệm, chứng kiến và suy tư về cái ác của chiến tranh. Truyện ngắn của chị có dung lượng hiện thực lớn, xuyên suốt thời chiến tranh cho đến lúc hòa bình. Nhân vật trong truyện là những người mẹ, người chị, người dân quê hiền lành, dù trải qua mất mát vẫn giữ được phẩm hạnh, lòng nhân hậu và tình yêu thương.

Những truyện ngắn hay của Bích Ngân có thể kể đến "Những chiếc lá thu", "Người đàn bà bơi trên sóng", "Làn gió hôm qua", "Bồng bềnh thiên sứ", "Kẻ tống tình", "Đường đến cây cô đơn", "Biển không có hoa hồng", "Tiếng gọi của con chim sáo"... Đặc biệt, truyện "Đất không cưu mang" in trên Văn nghệ quân đội năm 1992 từng được NXB Thế giới chọn là 1 trong 50 truyện ngắn hay nhất của văn học Việt Nam hiện đại (sau đó được chị chuyển thể thành kịch bản sân khấu và được giải thưởng của Hội Nghệ sĩ Sân khấu TP Hồ Chí Minh).

Năm 2009, tiểu thuyết "Thế giới xô lệch" đưa Bích Ngân đến vị trí nổi bật trong văn đàn. Chị được đánh giá là tác giả tiểu thuyết nữ thời hậu chiến có cái nhìn chiến tranh chân thực, ám ảnh, gợi nhớ đến "Nỗi buồn chiến tranh" của Bảo Ninh. Tác phẩm là dòng tự sự về cuộc đời của một chàng trai trẻ tuổi mới đôi mươi trong đoàn quân tình nguyện Việt Nam sang Campuchia. Ngay trong chuyến xe đầu tiên vượt biên giới sang giúp nước bạn, anh vướng phải mìn, bị cụt cả hai chân. Phần đời còn lại của anh gắn liền với chiếc giường nhỏ, cạnh bức rèm che ngăn cách với phòng khách, nơi người mẹ nghèo của anh đang cặm cụi vá may trong cái nhìn "xô lệch" của người tàn tật.

Với giọng kể đa thanh, nhiều cung bậc, "Thế giới xô lệch" ngồn ngộn chất liệu đời sống, đậm cảm quan hiện thực. Tác phẩm đã được tặng thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam (2010), giải Nhì Giải thưởng 5 năm lần thứ nhất (2006 - 2011) của Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật TP Hồ Chí Minh, nay đã tái bản đến lần thứ 7.

Trong văn đàn đương đại, Bích Ngân là một trong số ít cây bút nữ viết truyện hài hước. Chất trào phúng, châm biếm đầy ấn tượng trong các truyện "Anh nhớ em muốn chết", "Trăng mật ở đảo", "Cái đầu siêu định vị"... đã đem lại tiếng cười châm biếm mà thấm thía, cho thấy bản lĩnh của một cây bút trong việc dựng chuyện, tạo "hư chiêu" và kết thúc bất ngờ. Tiếng cười trong truyện của chị không đơn thuần để giải trí mà bật ra từ nỗi đau, từ cái nhìn thấu suốt về đời sống.

Ở thể loại tản văn, Bích Ngân vẫn giữ giọng điệu điềm đạm, tĩnh tại, đôi khi pha chút hài hước, nhưng luôn ẩn chứa cái nhìn nhân văn và tinh tế trước đời sống. Những tản văn như "Bóng tối", "Ngày mới nhẹ nhàng", "Tiếng gọi bến bờ", "Đẹp, buồn và sâu thẳm", "Nhớ và quay về", "Vương vấn đồng bằng", "Dậy đi em - hãy chui khỏi giấc mơ dài"... mang lại dư âm lắng đọng, gợi suy ngẫm về thân phận con người.

Về kịch bản sân khấu, chị được coi là nhà văn thể hiện rõ chất giọng Nam bộ, thông qua lời thoại và giọng điệu ca kịch của sân khấu cải lương. Những kịch bản gây dấu ấn đậm nét trên chặng đường sáng tạo của chị là "Dòng xoáy nghiệt ngã", "Gương mặt kẻ khác", "Vương quyền"...

Bích Ngân sáng tạo kịch bản văn học hết sức năng động, có thể chuyển dịch hệ hình để dàn dựng cho kịch nói, cải lương hoặc sân khấu truyền hình. Chẳng hạn, vở "Dòng xoáy nghiệt ngã", đạt giải B (không có giải A) về kịch bản của Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, được Huy chương Vàng cải lương toàn quốc (2012 - 2015), là một trong những vở đã được dàn dựng trên sân khấu kịch nói, sân khấu cải lương và trên sóng truyền hình.

Đặc biệt, những lúc sung sức nhất, trong một năm chị có thể cho ra mắt và gây ấn tượng mạnh mẽ đối với người đọc bằng nhiều tác phẩm, thuộc nhiều loại hình, loại thể khác nhau. Ví như, năm 2019, chị có 4 đầu sách: "Đường đến cây cô đơn" (truyện ngắn), "Anh nhớ em muốn chết" (truyện hài hước), "Gương mặt kẻ khác" (kịch bản sân khấu), "Tiếng gọi bến bờ" (tạp bút).

Gần đây Bích Ngân bước tới "lãnh địa của vương quốc thi ca" với tập thơ "Nghiêng về phía nỗi đau". Trong lời đề từ, chị viết "Người làm thơ, hẳn nhiên là người phàm, nhưng có lúc được đôi cánh thơ nhấc lên, lơ lửng giữa thực và mơ...". Dù vậy, thơ chị vẫn neo vào những nỗi đau trần thế, những suy tưởng nhân sinh: "Nỗi buồn/tài sản của chị của em/của những người biết cười biết khóc/biết đối diện với chính mình/biết nỗi đau thật không gào thét bao giờ/biết chân trời cần lắm những cánh bay/biết cánh bay nào cũng vượt bao giông gió". Bài thơ "Nỗi buồn"... Dễ nhận thấy, từng câu chữ xếp hàng thành dòng chảy ý thức về thân phận con người xâm chiếm và ngự trị trong hầu hết 72 bài thơ trong tập sách này.

Phía sau dáng vẻ hiền lành, ít nói của Bích Ngân là một tâm hồn sâu sắc, giàu suy tư. Chị có thể viết về chiến tranh dữ dội, viết truyện châm biếm sắc sảo, viết tản văn đầy nhân hậu, viết thơ nặng trĩu nỗi đau… Ở thể loại nào, chị cũng chọn chữ nghĩa như một cách soi rọi nhân sinh.

Bước ra từ rừng đước mặn mòi của đất mũi Cà Mau, Bích Ngân không chỉ mang đến một giọng reo ca âm vang và tích tụ nhiều âm sắc mà còn trải rộng tấm lòng đối với mọi người, như thảm cỏ xanh mênh mông tận cuối chân trời. Ở bất kỳ cương vị nào, kể cả đến lúc nghỉ hưu, chị vẫn "hót" vì con người, vì cuộc đời, như tiếng chim vang cuối trời Tổ quốc, ngân dài, trong trẻo và đầy sức sống.