"Nơi biên cương Tổ quốc – Thơ và lời bình" - Niềm đồng cảm về lòng yêu nước

Từ một cô giáo, trở thành cây bút bình thơ 

Trong lĩnh vực phê bình Văn học từ trước tới nay, những cây bút nam giới thường chiếm ưu thế. Nhưng thật vui gần đây, trên một số tờ báo như: Tạp chí Người Hà Nội, Phụ nữ Việt Nam, Phụ nữ Thủ đô, Giáo dục và Thời đại, báo Văn nghệ, Tạp chí Lý luận và Phê bình Văn học nghệ thuật, Văn nghệ Công an… xuất hiện nhiều bài viết, bình thơ, giới thiệu tác phẩm của một cây bút nữ - nhà văn Nguyễn Thị Thiện. Qua những trang viết dung dị, chân thành mà không kém phần sâu sắc, chị đã chuyển tải cái hay, cái đẹp của thơ văn, những  nỗi niềm,thông điệp mà các tác giả muốn gửi gắm đến bạn đọc. Các bài viết của chị để lại dấu ấn và  nhận được sự yêu quý của bạn đọc.

Tôi cảm mến, quý phục cách chị sàng lọc, lựa chọn những bài thơ theo chủ đề để viết lời bình. Chị không chọn những bài thơ cách tân mang tính thời thượng mà thường chọn những áng thơ tiêu biểu, có những bài đã khá quen thuộc với mọi người, tưởng như không còn gì để khai thác, bình luận thêm nhưng dưới con mắt xanh của một nhà phê bình từ góc nhìn của một cô giáo dạy văn, tác giả đã đưa ra những lời bình khiến độc giả vẫn cảm nhận được sự tươi mới của nội dung và nghệ thuật.

Tôi lại càng cảm phục sức viết của chị - một nhà giáo từng dạy Văn hơn ba mươi năm, một cán bộ quản lý nhà trường đã về hưu (chị nguyên là phó hiệu trưởng trường THPT Thạch Thất, huyện Thạch Thất, Hà Nội). Dường như đam mê văn thơ tiếp thêm cho chị nguồn năng lượng mới nên chỉ trong vòng 5 - 6 năm gần đây, chị đã xuất bản liên tục 9 đầu sách, gồm: 7 tập tuyển và bình thơ: Trang thơ trang đời, Tình quê tình người - tập I và II, Thơ dâng Mẹ; Quê hương Việt Nam; Tình Cha con; Nơi biên cương Tổ quốc ; một tập truyện ngắn "Những bài học đắt giá"; gần đây nhất là tập tiểu luận Hái dọc đường Văn.

2. Tác phẩm"Nơi biên cương Tổ quốc - Thơ & lời bình" (NXB Hội Nhà văn năm 2022) là cuốn sách tạo nhiều dấu ấn trong tôi nhiều bạn đọc. Cuốn sách được Hội nhà văn Hà Nội tổ chức hội thảo tại Hội trường 19 Hàng Buồm với nhiều tham luận ghi nhận giá trị của tập sách. Miền đất biên cương - phên giậu của Tổ quốc - là nơi bao bọc chở che đất mẹ Việt Nam yêu thương trước những tai ương giặc giã nên tự ngàn xưa đến nay và mãi mãi muôn sau, những người con đất Việt vẫn đời đời nối tiếp nhau xả thân bảo vệ. Có lẽ nhiệm vụ thiêng liêng, cao cả ấy là nguồn cảm hứng thôi thúc nhà văn Nguyễn Thị Thiện đi sâu, tìm tòi, chọn ra những bài thơ hay viết về chủ đề miền biên viễn để làm nên tác phẩm "Nơi biên cương Tổ quốc - Thơ & lời bình". Ấn phẩm gồm 32 bài thơ và lời bình, với 256 trang (khổ 14,5x 20,5 cm), mang đến cho bạn đọc cái nhìn khái quát về lịch sử chống ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc của dân tộc Việt Nam kiên cường, bất khuất.

Qua những bài thơ: từ "Nam quốc sơn hà" mà nhiều người cho là của Lý Thường Kiệt, "Qủy môn quan" của Nguyễn Du cho đến thời hiện đại có "Pắc Bó hùng vĩ" của Hồ Chí Minh… sự tìm tòi và lời bình giảng của nhà văn Nguyễn Thị Thiện giúp độc giả có dịp được cảm nhận, thưởng thức sâu hơn, kỹ hơn. Trong mỗi bài viết, nhà văn giới thiệu hoàn cảnh ra đời,  làm rõ cái hay về nội dung, cái đẹp về nghệ thuật  trong  những áng thơ hay của các nhà thơ nổi tiếng như: Tố Hữu, Nguyễn Khoa Điềm… Những nhà thơ - chiến sỹ như: Quang Dũng, Phạm Tiến Duật, Khuất Quang Thụy, Thanh Thảo, Hữu Thỉnh, Nguyễn Quang Thiều, Trần Đăng Khoa… Hay cả những nhà thơ thời kỳ đất nước hòa bình, đổi mới như Chử Thu Hằng, Phạm Minh Tân, Vũ Minh Thu, Ngô Bá Hòa… Tất cả đều hướng về dải đất biên cương với tình yêu tha thiết, không phải chỉ bằng những lời nói suông bởi đã có bao lớp người ngã xuống vì chủ quyền và sự bình yên của dải đất này.

Bìa cuốn sách (ảnh trái) và Nhà văn Nguyễn Thị Thiện (bên trái) nhận hoa chúc mừng tại hội thảo về tác phẩm "Nơi biên cương Tổ quốc - Thơ & lời bình"

Như người đãi cát tìm vàng, trong hàng ngàn bài thơ của hàng trăm tác giả, làm sao tìm ra được những áng thơ hay, ưng ý nhất, lại viết về cùng một chủ đề tâm huyết đã lựa chọn  là một kỳ công. Nhưng việc phân tích, bình giảng sao cho người đọc có thể hiểu rõ văn bản và tâm phục, khẩu phục còn khó hơn rất nhiều. Song nhờ có "con mắt tinh đời" với tấm lòng trắc ẩn và cái tâm trong sáng đồng cảm được với tác phẩm - tác giả thơ, nhà văn đã phát hiện ra những tâm tư, nỗi niềm, những góc khuất mà nhà thơ đã gửi gắm, ký thác vào đứa con tinh thần của mình để chuyển tải tới bạn đọc. Có thể nói, đó là sự thành công của nhà văn Nguyễn Thị Thiện. Chẳng hạn như bình bài thơ "Vị Xuyên" (Chử Thu Hằng), nhà văn đã lý giải và phẩm bình: " Những vần thơ tác giả viết về sự hy sinh của các liệt sĩ như toàn bằng nước mắt - nước mắt của tình yêu thương, lòng ngưỡng mộ, nước mắt của tấm lòng nhớ tiếc, xót xa và cảm phục". Bên cạnh bình thơ của những nhà thơ thành danh, cây bút Nguyễn Thị Thiện còn chú tâm đến mảng thơ của các tác giả dân tộc thiểu số. Như trong bài bình thơ "Những đứa trẻ bản Mây" (Ngô Bá Hòa – dân tộc Tày), có đoạn viết: "Những đứa trẻ lớn trên lưng trâu/ giọng nói trưởng thành như nứa vỡ/ ước mơ được bay cao hơn chim/ và lớn hơn cây cổ thụ". Thơ tự do, vần điệu có phần gồ ghề, hình ảnh mộc mạc nhưng nghệ thuật tu từ "giọng nói trưởng thành như nứa vỡ" rất ấn tượng và gợi cảm. Lối so sánh đặc sắc này khiến người đọc thú vị. "Những đứa trẻ" ấy không chỉ có ước mơ, bay "bổng hơn chim", "lớn hơn cây cổ thụ" mà còn hứa hẹn là những chàng trai khoẻ mạnh vạm vỡ với "bước chân làm đau đá sỏi". Thế giới nội tâm của các em được thiên nhiên rừng suối "ru hồn trong veo" (trang 250).  

Qua những lời bình giàu chất văn của tác giả, biên độ thơ được mở rộng thêm, cảm xúc thơ như phong phú hơn, dẫn dắt người đọc đến với miền phên dậu linh thiêng của Tổ quốc, nơi lưu dấu cả chiều dài lịch sử mấy ngàn năm bất khuất kiên cường đánh giặc giữ nước của dân tộc. Qua tác phẩm bình thơ này, chúng ta càng hiểu thêm, yêu thêm và càng ghi sâu công ơn của bao thế hệ Anh hùng Liệt sĩ đã không tiếc tuổi xanh, xương máu, xả thân bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, cho nước nhà Độc lập, cho người dân được Tự do - Hạnh phúc.

Cuốn sách bình thơ về chủ đề biên giới đã bày tỏ rất tự nhiên niềm tri ân, tôn vinh các lực lượng vũ trang làm nhiệm vụ bảo vệ  an toàn xã hội, cho nhân dân được sống bình yên, đặc biệt là bộ đội biên phòng, truyền tải tình yêu và trách nhiệm bảo vệ đất nước tới bạn đọc. Trong niềm tự hào dân tộc ấy chúng ta càng nhận rõ thêm quyền và nghĩa vụ không của riêng ai với từng tấc đất, gốc cây, ngọn cỏ  nơi biên cương Tổ quốc.