Kính thưa các nhà báo lão thành, thưa toàn thể các anh chị đồng nghiệp!
Tại diễn đàn này tôi xin chia sẻ những quan điểm và suy nghĩ mang tính cá nhân, không đại diện cho tờ báo tôi đang phục vụ.
Không có thách thức và thuận lợi riêng cho nữ tổng biên tập
Mọi người hay phân biệt giới tính của Tổng biên tập (TBT), từ đó thường mặc định có sự khác biệt, bao gồm cả thách thức - cơ hội và mặc định giới. Cũng dễ hiểu vì tôi thường tham dự những cuộc họp xung quanh toàn các TBT nam, tôi là nữ - tôi được mời, đơn giản vì là “TBT báo PNVN thường là vị trí dành cho nữ”.
Với tôi, khi đã nói chuyện nghề, trên hết là những đòi hỏi/thách thức cho bất kỳ ai khi đảm nhận công việc đó. TBT ở VN có phải một nghề không? Có lẽ có, mà cũng có lẽ không. Chỉ biết đó là “ghế nóng” và mỗi ngày mỗi nóng. Nhớ câu nói của nguyên Vụ trưởng Vụ Báo chí Hoàng Hữu Lượng, đại ý: “tôi kính nể những ai làm được TBT tới 10 năm”.
Tháng 3/2018, tròn 10 năm tôi làm TBT của một tờ báo tự chủ 100%. Trải qua đủ thăng trầm và ngọt ngào, để giờ có thể hiểu một cách sâu sắc hàm ý của câu nói này.
Với tôi, làm tổng biên tập là chấp nhận đầy đủ thách thức và thuận lợi. Không có sự khác biệt hay ưu tiên nào cho phụ nữ, có chăng, chỉ khác một chút ở góc nhìn và cách thức giải quyết vấn đề.
Trong thời điểm này, dù là nam hay nữ, TBT vẫn đang gặp thách thức nhiều hơn cơ hội, đặc biệt đối với những toà soạn tự chủ 100%. Khi có báo điện tử, áp lực về nghề mạnh lên rất nhiều lần. Điều này không có ngoại lệ cho những tờ báo vốn được coi là “lành, hiền, ít va chạm” như báo PNVN. Việc 12 giờ đêm hay 2 giờ sáng còn gọi nhau để xử lý sự cố tin bài dù không mấy thú vị lại đang xuất hiện càng ngày càng thường xuyên. Ngoài đòi hỏi phải cập nhật liên tục các dòng thông tin, định vị cách xử lý và triển khai thông tin sao cho phù hợp với tôn chỉ, mục đích mà vẫn hấp dẫn bạn đọc, TBT còn gặp thách thức rất khốc liệt trong kỹ năng quản trị kinh doanh, quản trị con người (nhất là với những TBT đi lên từ phóng viên và nghề viết).
Quản trị một toà soạn với những anh chị em thông minh, cá tính, độ phản biện rất cao nhưng bao năm chỉ làm báo in thuần tuý, giờ học lại từ cách ghi âm, chụp ảnh, quay phim số đến cách phản biện, tư duy; tổ chức lại toà soạn theo hướng hiện đại trên nền tảng của những người “chưa hiện đại”, khi việc thì tăng mà thu nhập thì không còn dồi dào như trước. Làm sao để có thể làm điều “không thể thành có thể” ấy trong thời gian ngắn mà lại tránh được việc đổ vỡ từng mảng lớn của toà soạn?
Lo hàng tỷ đồng mỗi tháng để trả lương, nhuận bút trong bối cảnh “người yêu thì nhiều nhưng ít ai chịu cưới” (như cách tôi hay đùa về việc bạn đọc không còn thói quen bỏ tiền ra đặt báo in hiện nay); vượt lên thị phi, vượt qua những phút chạnh lòng, những thất vọng, những đá cản đường cả trong chuyên môn, kinh doanh lẫn trong cuộc sống công việc thường ngày… chắc chắn là những trải nghiệm không ngọt ngào với TBT.
Có lẽ trong số ít những thuận lợi hiếm hoi, tôi tìm ra được một từ khoá là “sáng tạo”. Với nền tảng công nghệ số và internet, không có một rào cản nào cho sự sáng tạo của TBT. Chưa bao giờ nghề báo có thể linh hoạt thể hiện những ý tưởng một cách phong phú như thế. Cũng chưa bao giờ chúng ta có cơ hội tiếp cận ngay lập tức đến một số lượng bạn đọc tiềm năng đông đảo đến thế. Chưa bao giờ ta có cơ hội tiếp cận những kiến thức, kinh nghiệm của những người làm báo và các đối tác trên thế giới nhanh và cập nhật như hiện nay. Chỉ cần có tiếng Anh và internet, cả thế gian đang trong tầm tay. Nhu cầu thông tin là vô tận, chỉ khác cách thức và nghệ thuật chuyển tải mà thôi.
Ví dụ, để tổ chức Chương trình “Mottainai, trao yêu thương-nhận hạnh phúc” mùa thứ 6 (quyên góp, đấu giá đồ đã qua sử dụng để hỗ trợ trẻ em bị ảnh hưởng bởi tai nạn giao thông), chúng tôi cùng các đối tác Nhật Bản ngồi cùng lúc ở 4 nơi, thuộc 3 quốc gia để thảo luận trực tuyến về kế hoạch thực hiện vào tháng 10 năm nay. Khi nghĩ đến nguồn lực, chúng tôi ko bị trở ngại cách huy động từ Việt Nam hay Nhật Bản, hay phụ nữ Việt Nam ở nhiều nơi khác trên thế giới. Trở ngại duy nhất là làm sao cho chương trình thật thiết thực, hấp dẫn, mới lạ. Có ý tưởng, dám thực hiện ý tưởng và thật kiên trì. Sau 6 năm, Mottainai đã trở thành hoạt động có tầm “xuyên quốc gia”, thu hút khoảng 200 ngàn người tham gia và đang tiếp tục lan toả thông điệp nhân ái trong cộng đồng.
Như vậy, làm báo ngày nay không chỉ là phản ánh, chúng ta còn trực tiếp sáng tạo nên các sản phẩm truyền thông mới mẻ, thu hút; trực tiếp làm thay đổi xã hội theo hướng tích cực và tốt đẹp hơn. Nhà báo, đặc biệt là TBT, chắc chắn là những người giàu sức sáng tạo nhất. Và nhờ vậy, chúng ta vẫn được xã hội công nhận, tôn trọng.
Hôm nay thực sự là một dịp rất vui khi Hội nhà báo Việt Nam dành hẳn một diễn đàn để cho các nữ Tổng biên tập nói. Hy vọng, những lời chúng tôi nói sẽ được lắng nghe, hỗ trợ. Quả là có đôi chút chạnh lòng khi tại rất nhiều cuộc họp quan trọng của giới lãnh đạo báo chí, số phụ nữ quá ít, thậm chí là không có, nói gì đến việc lên tiếng và trao đổi chính kiến. Khoan hãy nói TBT nữ có thể đại diện cho phụ nữ làm báo, những người đang chiếm gần 50% tổng số các nhà báo tại Việt Nam và thể hiện năng lực trên tất cả các trận tuyến, cá nhân tôi mong muốn các nữ TBT có cơ hội công bằng bởi năng lực, nhiệt huyết và sức sáng tạo chứ không phải vì chúng tôi là phụ nữ, là số ít (chỉ khoảng 8% số TBT) theo giới tính.
Xin trân trọng cảm ơn!