Phó Bảng - "Người đẹp ngủ quên" trên Cao nguyên đá Đồng Văn
Người Hoa ngồi trò chuyện trước ngôi nhà trình tường hơn 100 năm tuổi ở xã Phó Bảng (Tuyên Quang)
Nép mình trong thung lũng giữa trùng điệp núi tai mèo của Cao nguyên đá Đồng Văn (Tuyên Quang), Phó Bảng như “người đẹp” ngủ quên.
Phó Bảng (còn gọi Phố Bảng) là một thị trấn nhỏ thuộc huyện Đồng Văn (Hà Giang cũ), nay là xã Phố Bảng, tỉnh Tuyên Quang, nằm trên Cao nguyên đá Đồng Văn ở độ cao khoảng 1.400-1.600m. Nơi đây cách trung tâm TP Hà Giang (cũ) khoảng 110 km và chỉ cách cửa khẩu biên giới Việt - Trung chừng 5 km
Phó Bảng từng là một vùng đất sôi động, giữ vai trò trung tâm kinh tế và hành chính của huyện Đồng Văn (cũ). Tuy nhiên, sau khi trung tâm huyện được di dời, Phó Bảng ít được nhắc đến
Hiện nay, xã Phố Bảng được thành lập trên cơ sở sáp nhập thị trấn Phố Bảng cùng các xã Phố Là, Phố Cáo và Lũng Thầu (tỉnh Tuyên Quang) theo Nghị quyết số 1684/NQ-UBTVQH15. Đơn vị hành chính mới có diện tích khoảng 320 km², dân số hơn 12.000 người (tính đến năm 2025)
Đây là vùng đất có lịch sử lâu đời, gắn liền với đời sống văn hóa của các dân tộc Mông, Hoa, Tày, Lô Lô… trên cao nguyên đá. Sau quá trình sáp nhập hành chính, nơi đây bước vào chặng đường phát triển mới, nhưng giữa nhịp đổi thay vẫn còn lưu giữ nhiều giá trị xưa cũ
Trên 2 dãy phố chính đi qua trung tâm xã, khoảng 30 ngôi nhà trình tường của người Hoa có tuổi đời từ vài chục đến hơn trăm năm vẫn hiện hữu. Những bức tường nện đất dày, mái ngói âm dương xanh xám, cửa gỗ thấp nhỏ mở thẳng ra đường, bên trong chia thành nhiều gian để cả gia đình nhiều thế hệ cùng chung sống. Không gian ấy tuy tối, tầng áp mái phủ đầy bồ hóng nhưng lại ấm cúng, là nơi cất lúa, ngô - gắn bó chặt chẽ với nếp sống nông canh vùng biên
Phía trước mỗi ngôi nhà là khung cửa gỗ, cùng với kiến trúc cổ xưa còn lưu dấu, càng làm nổi bật vẻ cổ kính và riêng biệt của Phó Bảng. Chính sự kết hợp giữa kiến trúc, văn hóa và nhịp sống chậm rãi ấy đã tạo nên sức hút đặc biệt cho thị trấn miền biên ải
Trong quá trình định cư, lập bản, đồng bào dân tộc nơi đây luôn gìn giữ văn hóa truyền thống, lưu truyền nét đặc sắc riêng trong đời sống sinh hoạt
Là xã biên giới có cửa khẩu giao thương, người dân Phó Bảng không chỉ buôn bán hàng hóa thiết yếu mà còn giữ gìn nét văn hóa chợ lùi đặc trưng. Mỗi tuần, chợ họp một lần và “lùi” dần một ngày so với tuần trước, tạo nên vòng quay độc đáo. Khác với nhịp sống bình yên thường ngày, phiên chợ trở thành một ngày hội nhỏ, nơi du khách có thể hòa mình vào không khí tấp nập và cảm nhận rõ nhịp sống vùng cao
Sau những buổi chợ tấp nập, nhịp sống thường nhật của người dân vẫn gắn liền với nương rẫy, ruộng ngô, vườn hoa màu. Ngay giữa thị trấn yên bình, cánh đồng hoa hồng rộng 5.000 m² vẫn tỏa hương, vừa làm đẹp cảnh quan vừa cung ứng cho miền xuôi. Ngày nay, dù đã có thêm vài nhà nghỉ, quán ăn phục vụ khách du lịch, Phó Bảng vẫn giữ nguyên sự trầm mặc và nét hoài cổ, khiến ai một lần ghé qua cũng khó lòng quên
Du lịch Phó Bảng mùa nào cũng mang nét riêng, nhưng ấn tượng nhất vẫn là mùa thu với đồi hoa tam giác mạch, tiết trời se lạnh và bầu trời xanh dịu nhẹ, khung cảnh khiến du khách muốn dừng bước, lưu lại những khoảnh khắc bình yên. Vào mùa xuân, nhất là dịp Tết Nguyên đán, cả thị trấn rực rỡ trong sắc đào hồng, mận trắng, cải vàng, như một bức tranh sống động. Còn mùa hè, khí hậu mát mẻ chỉ 18-20°C biến Phó Bảng thành nơi tránh nóng lý tưởng, để du khách cảm nhận sự tĩnh lặng, trong lành của cao nguyên đá
Ngoài những nếp nhà cổ kính, du khách đến Phó Bảng còn có thể ghé thăm dấu tích đồn bốt Pháp, công trình quân sự hơn 100 năm tuổi được xây hoàn toàn bằng đá. Dù nhiều hạng mục đã xuống cấp và khu vực chưa thể khai thác du lịch vì nghi còn mìn, các bức tường đá kiên cố, lối vào hầm... vẫn là một chứng tích lịch sử nơi biên cương, thu hút sự quan tâm của công chúng
Cách đồn bốt Pháp khoảng 3,5 km về phía Tây Bắc, động Nguyệt là một hang động tự nhiên dài gần 800 m với nhiều buồng lớn, trần cao, nhũ đá mang hình thù kỳ thú. Vòm hang có lối thông lên trời, ánh sáng chiếu xuống mờ ảo như vầng trăng thượng tuần, nên người dân gọi là “Động Nguyệt”. Từ cửa hang, du khách có thể phóng tầm mắt bao quát toàn cảnh Phó Bảng, biến nơi đây thành điểm đến hấp dẫn, bổ sung cho hành trình khám phá thị trấn biên ải
Rời động Nguyệt trở về với nhịp sống thường ngày, du khách dễ dàng cảm nhận sự chậm rãi và hoài cổ của Phó Bảng. Dù còn nhiều vất vả, người dân nơi đây vẫn giữ nếp sống đôn hậu, hiền hòa, đón tiếp khách phương xa bằng nụ cười mộc mạc và tình cảm chân thành
Từ Phó Bảng, các ngả đường đưa du khách tiếp tục đến Phố Là, Sủng Là, phố cổ Đồng Văn, cột cờ Lũng Cú, dinh thự vua Mèo, nhà của Pao, dốc Thẩm Mã, làng Lô Lô Chải, sông Nho Quế, làng du lịch văn hóa cộng đồng dân tộc Mông… hay đèo Mã Pí Lèng - một cung trải nghiệm trọn vẹn miền biên viễn Tuyên Quang. Trong hành trình ấy, Phó Bảng vẫn hiện lên với một màu sắc rất riêng: Bình yên, cổ kính và đậm dấu ấn thời gian
