Quý 1/2026 triển khai tiêm miễn phí vắc xin phế cầu cho trẻ em

Khi phế cầu không còn là bệnh "thông thường"

Nhiều nghiên cứu dịch tễ học cho thấy tỷ lệ mắc viêm phổi và các bệnh nhiễm khuẩn xâm lấn do phế cầu vẫn ở mức đáng lo ngại, đặc biệt ở nhóm trẻ dưới 2 tuổi. Đây là lứa tuổi có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, khả năng tự bảo vệ trước các tác nhân gây bệnh còn hạn chế. Không ít trẻ nhập viện trong tình trạng nặng, phải điều trị hồi sức tích cực, thậm chí để lại di chứng lâu dài sau khi qua cơn nguy kịch.

Đáng chú ý, bên cạnh nguy cơ tử vong, phế cầu khuẩn còn để lại những hệ lụy dai dẳng. Nhiều trẻ sau viêm màng não do phế cầu phải đối mặt với các di chứng thần kinh như giảm thính lực, chậm phát triển trí tuệ, rối loạn vận động, ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng cuộc sống của trẻ và gánh nặng chăm sóc cho gia đình.

TS. BS. Nguyễn Thành Nam, Giám đốc Trung tâm Nhi khoa, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, trong thực hành lâm sàng hằng ngày, phế cầu khuẩn vẫn là một trong những nguyên nhân gây bệnh nặng thường gặp ở trẻ em. "Chúng tôi thường xuyên tiếp nhận các trường hợp trẻ nhập viện vì viêm phổi nặng, viêm màng não hoặc nhiễm khuẩn huyết do phế cầu. Đáng lưu ý, phần lớn các ca bệnh nặng là những trẻ chưa được tiêm vắc xin phế cầu hoặc tiêm chưa đầy đủ"- bác sĩ Thành Nam chia sẻ.

Theo bác sĩ Nam, điều đáng tiếc là không ít gia đình vẫn còn tâm lý chủ quan, cho rằng phế cầu chỉ gây các bệnh nhiễm khuẩn thông thường và có thể điều trị bằng kháng sinh. Trong khi đó, thực tế điều trị cho thấy phế cầu xâm lấn có thể tiến triển rất nhanh, từ những biểu hiện ban đầu không điển hình đến suy hô hấp, nhiễm trùng huyết chỉ trong thời gian ngắn.

Một thách thức lớn khác trong điều trị phế cầu hiện nay là tình trạng kháng kháng sinh ngày càng gia tăng. Việc lạm dụng kháng sinh trong cộng đồng khiến nhiều chủng phế cầu trở nên khó điều trị, làm kéo dài thời gian nằm viện, tăng chi phí y tế và nguy cơ biến chứng. Có những trường hợp dù được can thiệp tích cực, nhưng việc kiểm soát nhiễm trùng gặp rất nhiều khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến tiên lượng của trẻ"- bác sĩ Thành Nam cho biết.

Trong bối cảnh đó, phòng bệnh bằng vắc xin được coi là giải pháp hiệu quả và bền vững nhất. Hiện nay, vắc xin phế cầu được chia thành hai nhóm chính: vắc xin phế cầu không cộng hợp và vắc xin phế cầu cộng hợp. Trong đó, các vắc xin phế cầu cộng hợp thế hệ mới được đánh giá cao nhờ khả năng tạo đáp ứng miễn dịch mạnh, bền vững, phù hợp với trẻ nhỏ, kể cả trẻ dưới 2 tuổi.

Các loại vắc xin này được thiết kế dựa trên sự phân bố các týp huyết thanh phế cầu thường gặp, giúp bao phủ phần lớn các chủng gây bệnh nặng và xâm lấn. Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chứng minh, việc triển khai tiêm chủng phế cầu rộng rãi giúp giảm rõ rệt tỷ lệ mắc bệnh, nhập viện và tử vong do phế cầu ở trẻ em.

"Tiêm vắc xin phế cầu không chỉ bảo vệ riêng từng đứa trẻ, mà còn góp phần tạo miễn dịch cộng đồng, làm giảm sự lưu hành của vi khuẩn trong xã hội. Đây là lợi ích lâu dài mà các biện pháp điều trị không thể thay thế"- TS.BS. Nguyễn Thành Nam nhấn mạnh.

Triển khai từ quý I năm 2026

Từ góc độ quản lý và hoạch định chính sách, ông Dương Chí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết, trong nhiều năm qua, vắc xin phế cầu đã được khẳng định là biện pháp hiệu quả nhất để phòng các bệnh nguy hiểm do phế cầu khuẩn gây ra. Tuy nhiên, do chi phí cao, việc tiếp cận vắc xin này tại Việt Nam vẫn còn hạn chế, chủ yếu thông qua tiêm chủng dịch vụ, khiến nhiều trẻ em ở vùng khó khăn chưa có cơ hội được bảo vệ đầy đủ.

"Việc đưa vắc xin phế cầu vào chương trình tiêm chủng miễn phí là bước tiến rất quan trọng, thể hiện cam kết của Nhà nước trong việc bảo vệ sức khỏe trẻ em, đặc biệt là các nhóm nguy cơ cao, đồng thời góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và chi phí y tế cho gia đình và xã hội"- ông Dương Chí Nam nhấn mạnh.

Theo ông Nam, Luật Phòng bệnh vừa được ban hành đã tạo hành lang pháp lý quan trọng cho việc mở rộng danh mục vắc xin trong chương trình tiêm chủng. Một trong những điểm mới nổi bật của Luật là quy định rõ hơn về cơ chế tài chính và trách nhiệm của Nhà nước trong tổ chức các hoạt động tiêm chủng phòng bệnh. Đây được xem là "nút thắt" đã được tháo gỡ, giúp ngành y tế chủ động hơn trong việc triển khai các loại vắc xin cần thiết.

"Trước đây, việc triển khai các chiến dịch tiêm chủng, đặc biệt là tiêm chủng bổ sung, thường gặp khó khăn do thiếu cơ chế tài chính ổn định. Luật Phòng bệnh đã khắc phục điểm này, cho phép Nhà nước chủ động bố trí kinh phí để triển khai các loại vắc xin quan trọng, trong đó có vắc xin phế cầu"- ông Dương Chí Nam cho biết.

Bộ Y tế đã giao Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương phối hợp với các đơn vị liên quan rà soát, đánh giá và đề xuất cụ thể về phạm vi triển khai trong giai đoạn đầu. Trên cơ sở kết quả thí điểm, Bộ Y tế sẽ báo cáo Chính phủ để xem xét mở rộng triển khai trên phạm vi toàn quốc, hướng tới mục tiêu bao phủ rộng rãi và bền vững.

Việc đưa vắc xin phế cầu vào chương trình tiêm chủng miễn phí cũng góp phần thực hiện mục tiêu của Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị, trong đó đặt ra yêu cầu tỷ lệ bao phủ các loại vắc xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng đạt từ 95% trở lên. Đây là mục tiêu đầy thách thức, nhất là tại vùng sâu, vùng xa, khu vực khó tiếp cận, nơi điều kiện địa lý, giao thông và nhân lực y tế còn nhiều hạn chế.

Theo ông Dương Chí Nam, để đạt được mục tiêu này, bên cạnh việc bảo đảm nguồn cung vắc xin và năng lực hệ thống y tế, công tác truyền thông, nâng cao nhận thức của người dân đóng vai trò đặc biệt quan trọng. "Tiêm chủng không chỉ là quyền lợi của mỗi cá nhân, mà còn là trách nhiệm chung để bảo vệ cộng đồng. Khi tỷ lệ bao phủ đủ cao, chúng ta sẽ tạo được miễn dịch cộng đồng, giảm nguy cơ bùng phát dịch bệnh"- ông Nam khẳng định.