Quy định chặt chẽ về thẩm quyền của điều tra viên ở Công an cấp xã

Chiều 27/5, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự.

Góp ý đối với dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Thị Lệ (Thành phố Hồ Chí Minh) quan tâm đến nội dung về việc bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của điều tra viên là Trưởng Công an hoặc Phó Trưởng Công an cấp xã.

Đại biểu ủng hộ chủ trương tăng cường năng lực cho cấp cơ sở, cho rằng việc bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn cho điều tra viên là Trưởng, Phó Trưởng Công an cấp xã là phù hợp với định hướng này, góp phần đảm bảo tính kịp thời trong giải quyết các vụ việc.

Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả và tính pháp chế, đại biểu Nguyễn Thị Lệ đề nghị cần rà soát kỹ và quy định cụ thể, chặt chẽ về thẩm quyền của lực lượng này, sao cho phù hợp với năng lực thực tế của Công an cấp xã, đồng thời đảm bảo hiệu quả thực chất trong công tác phòng, chống tội phạm.

"Việc giao thêm thẩm quyền phải đi kèm với yêu cầu rõ ràng về tiêu chuẩn năng lực, trình độ chuyên môn và pháp lý tối thiểu đối với các điều tra viên. Không chỉ đơn thuần là bố trí điều tra viên từ cấp tỉnh về, mà cần có các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu, đặc biệt là các kỹ năng điều tra cơ bản, thu thập và đánh giá chứng cứ," đại biểu nói.

Đại biểu Đoàn Thành phố Hồ Chí Minh nhấn mạnh, cơ chế kiểm soát quyền lực cần được đặc biệt chú trọng. Bộ luật Tố tụng Hình sự cần quy định cụ thể trách nhiệm kiểm tra, giám sát trực tiếp, thường xuyên của Thủ trưởng cơ quan điều tra cấp tỉnh và Viện trưởng Viện Kiểm sát có thẩm quyền đối với toàn bộ hoạt động khởi tố, điều tra của công an cấp xã; phải có cơ chế chỉ đạo nghiệp vụ rõ ràng và quy định trách nhiệm liên đới của cấp trên để phòng ngừa sai phạm.

Đồng thời, việc bảo đảm nguồn lực, cơ sở vật chất, trang thiết bị chuyên dụng và kinh phí hoạt động cho Công an cấp xã để họ đáp ứng yêu cầu tình hình mới là điều kiện tiên quyết để họ thực hiện nhiệm vụ mới. Theo đại biểu, có thể cân nhắc triển khai theo lộ trình thận trọng, thí điểm tại một số địa bàn trước khi nhân rộng.

Bày tỏ sự tán thành với việc cần phải có quy định để thực hiện các biện pháp ngăn chặn, trong đó có biện pháp bắt khẩn cấp, tạm giam người bị yêu cầu dẫn độ khi chưa có yêu cầu dẫn độ chính thức để thực hiện các điều ước quốc tế, đồng thời phúc đáp các yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong hợp tác quốc tế, tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình) cho rằng không nên bổ sung các quy định này vào các trình tự, thủ tục bắt bị can, bị cáo hay tạm giam trong Bộ luật Tố tụng Hình sự hiện hành.

Về các lý do, đại biểu phân tích, thứ nhất, Bộ luật Tố tụng hình sự là luật về hình thức, quy định trình tự điều tra, truy tố, xét xử các tội phạm được quy định trong Bộ luật Hình sự. Đây là các hành vi phạm tội được thực hiện trên lãnh thổ Việt Nam, hoặc nếu thực hiện ở lãnh thổ nước ngoài thì người phạm tội phải là công dân Việt Nam; hoặc người phạm tội là người nước ngoài thì phải xâm phạm tới lợi ích của Nhà nước, công dân Việt Nam.

Trong khi đó, dẫn độ không phải là hoạt động tố tụng hình sự, không phải là hoạt động điều tra, truy tố, xét xử tội phạm được quy định tại Bộ luật Hình sự của Việt Nam.

“Đây chỉ là việc chúng ta 'làm hộ, làm giúp' nước ngoài theo điều ước quốc tế, đôi khi chỉ cần căn cứ vào lệnh bắt hoặc căn cứ vào yêu cầu bắt của nước ngoài. Tội phạm hoặc người bị dẫn độ có thể không liên quan gì tới Việt Nam. Do đó, bổ sung nội dung về người bị dẫn độ vào trình tự, thủ tục bắt tạm giam, bị cáo của Bộ luật Tố tụng Hình sự là không phù hợp và trái với mục đích, yêu cầu về các biện pháp ngăn chặn của Bộ luật Tố tụng Hình sự được quy định tại Điều 109, đó là phục vụ hoạt động điều tra, truy tố, xét xử tội phạm thuộc thẩm quyền xét xử của tòa án Việt Nam," đại biểu nêu.

Theo đại biểu Nguyễn Mạnh Cường, hiện tại, Bộ luật đã đưa nội dung về dẫn độ vào chương “Hợp tác quốc tế” là phù hợp. Việc xử lý các tình huống có yêu cầu dẫn độ chính thức vẫn có thể dẫn chiếu đến các quy định thủ tục khác trong luật.

Thứ hai, bắt người bị dẫn độ khi chưa có yêu cầu chính thức là trường hợp bắt rất đặc thù, chỉ được thực hiện dựa trên điều ước quốc tế và trên cơ sở nguyên tắc "có đi có lại," nên không thể quy định chung trong trình tự, thủ tục tố tụng hình sự thông thường của Việt Nam.

Thứ ba, đây là vấn đề khó, phức tạp và nhạy cảm, liên quan đến quyền con người. Trong khi đó, việc sửa đổi Bộ luật Tố tụng Hình sự hiện nay được tiến hành theo trình tự, thủ tục rút gọn, chủ yếu nhằm phục vụ sắp xếp tổ chức bộ máy và khắc phục một số hạn chế, bất cập rõ ràng theo chủ trương của Đảng. Việc bổ sung quy định về bắt giữ để dẫn độ khi chưa có yêu cầu chính thức sẽ làm phát sinh nhiều vấn đề lớn...

Đồng tình rằng đây là một vướng mắc cần giải quyết, song theo đại biểu Cường, đây không phải là vấn đề cấp bách. Việc bắt người để dẫn độ khi chưa có yêu cầu chính thức không phải là vấn đề mới, mà đã được quy định trong nhiều điều ước quốc tế song phương từ nhiều năm nay, trước khi ban hành Bộ luật Hình sự 2015.

Theo đại biểu, trong trường hợp chưa có quy định pháp luật nội địa, chúng ta vẫn có thể áp dụng điều ước quốc tế, theo nguyên tắc điều ước quốc tế có hiệu lực cao hơn luật trong nước.

Về đề xuất cụ thể, đại biểu Nguyễn Mạnh Cường kiến nghị sửa đổi Điều 502 và một số điều có liên quan theo hướng đây là những quy định được áp dụng khi đã có yêu cầu chính thức về dẫn độ.

Đồng thời, bổ sung thêm 1 điều hoặc 1 khoản tại Điều 502 hoặc bổ sung Điều 506a, quy định nguyên tắc: Khi chưa có yêu cầu dẫn độ chính thức thì việc áp dụng biện pháp ngăn chặn để dẫn độ được thực hiện theo quy định của điều ước quốc tế và quy định của pháp luật về dẫn độ để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất khi chúng ta ban hành Luật Dẫn độ sau này.