Rào cản với phụ nữ trong tham gia ứng phó với biến đổi khí hậu

Để các chính sách ứng phó với biến đổi khí hậu toàn diện, nhân văn hơn

Biến đổi khí hậu không chỉ tác động đến môi trường mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến mọi khía cạnh của đời sống xã hội. Đặc biệt, phụ nữ – chiếm hơn 50% dân số – là một trong những nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Ở các vùng nông thôn Việt Nam, phụ nữ thường phải đảm nhận vai trò quản lý tài nguyên gia đình như nước, lương thực và chăm sóc con cái. Khi môi trường thay đổi, hạn hán, lũ lụt, hoặc các thảm họa thiên nhiên xảy ra, phụ nữ là những người đầu tiên phải đối mặt với những thách thức như thiếu nước sạch, lương thực giảm sút và môi trường sống bị đe dọa.

Theo Tiến sĩ Ngô Thị Huyền (Trường Đại học Lạc Hồng, Đồng Nai), phụ nữ không chỉ là nạn nhân mà còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình ứng phó với biến đổi khí hậu. "Phụ nữ mang đến những quan điểm, những ưu tiên và sức mạnh riêng từ những trải nghiệm trong cuộc sống của họ. Sự hiện diện của phụ nữ sẽ góp phần giúp cho quá trình ứng phó với BĐKH hiệu quả hơn, các chính sách liên quan đến vấn đề BĐKH cũng trở nên toàn diện, phổ biến, nhân văn và tiến bộ hơn vì có tiếng nói của phụ nữ," Tiến sĩ Ngô Thị Huyền nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, phụ nữ thường có những góc nhìn khác biệt so với nam giới trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu. Họ không chỉ là người chịu ảnh hưởng mà còn có khả năng đóng góp quan trọng vào việc xây dựng và thực hiện các giải pháp bền vững. Chẳng hạn, trong các cộng đồng nông thôn, phụ nữ là người quản lý chính về tài nguyên nước và lương thực, do đó, họ có kinh nghiệm sâu rộng trong việc sử dụng tài nguyên một cách hợp lý, tiết kiệm và bền vững. Bằng sự tham gia tích cực của mình, phụ nữ không chỉ giúp giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu mà còn góp phần xây dựng các cộng đồng kiên cường hơn trước những thay đổi môi trường.

Rào cản những thách thức với phụ nữ

Mặc dù đóng vai trò quan trọng, nhưng phụ nữ vẫn phải đối diện với nhiều rào cản trong quá trình tham gia các hoạt động ứng phó với biến đổi khí hậu. Một trong những thách thức lớn nhất đến từ những định kiến văn hóa và chuẩn mực xã hội về giới. Theo truyền thống, phụ nữ thường được coi là người đảm nhận các công việc nội trợ và chăm sóc gia đình, trong khi nam giới mới là người "đối đầu" với các vấn đề lớn như thiên tai hay biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, thực tế là phụ nữ cũng có thể là những nhà lãnh đạo xuất sắc trong các chương trình bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Định kiến rằng phụ nữ chỉ là nạn nhân đã vô tình bỏ qua khả năng hành động và đóng góp của họ trong việc ứng phó với những thách thức lớn này. Theo Tiến sĩ Ngô Thị Huyền, ngay trong việc ứng phó với thiên tai, nam giới vẫn được coi là chủ thể của mọi hoạt động, trong khi nữ giới thường bị xem là nạn nhân, nhóm dễ tổn thương. Với định kiến này, xã hội đã vô tình bỏ qua khả năng hành động, đóng góp của phụ nữ trong quá trình tham gia ứng phó với biến đổi khí hậu.

Bên cạnh đó, phụ nữ còn phải đối diện với gánh nặng công việc gia đình. Theo một báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), phụ nữ trung bình dành số giờ làm việc nhà gấp đôi nam giới. Thậm chí, 20% đàn ông Việt không hề làm việc nhà, để lại gánh nặng gia đình chủ yếu cho phụ nữ. Điều này đã làm giảm khả năng và thời gian mà phụ nữ có thể tham gia vào các hoạt động xã hội và cộng đồng, bao gồm các chương trình ứng phó với biến đổi khí hậu.

Ngoài ra, nhận thức của chính phụ nữ cũng là một rào cản. Nhiều phụ nữ chưa tự tin vào khả năng của mình trong việc tham gia vào các hoạt động quản lý, lãnh đạo hoặc ra quyết định. Đây là hệ quả của một nền văn hóa lâu đời với những định kiến về vai trò giới, cần thời gian và nỗ lực để thay đổi.

Cần chính sách cụ thể, đồng bộ

Để phát huy vai trò của phụ nữ trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu, cần có những chính sách cụ thể và giải pháp đồng bộ. Trước hết, cần trao quyền cho phụ nữ, đặc biệt là quyền năng về kinh tế. Khi phụ nữ được tiếp cận với nguồn lực tài chính và các cơ hội kinh tế, họ sẽ có điều kiện tham gia nhiều hơn vào các hoạt động liên quan đến môi trường. Điều này không chỉ giúp họ cải thiện cuộc sống cá nhân mà còn góp phần quan trọng trong việc giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu ở quy mô cộng đồng.

Bên cạnh đó, các chương trình giáo dục về bình đẳng giới và quyền phụ nữ cần được thúc đẩy mạnh mẽ, đặc biệt là trong hệ thống giáo dục chính thức. Từ việc giáo dục những bé gái và nữ sinh về quyền và giá trị của bản thân, đến việc trang bị cho họ những kỹ năng cần thiết như tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và khả năng phục hồi, sẽ giúp phụ nữ tự tin hơn trong việc tham gia vào các hoạt động xã hội.

Theo Tiến sĩ Ngô Thị Huyền, việc trao quyền cho phụ nữ trong quá trình ứng phó với biến đổi khí hậu cần phải tiếp cận từ cả dưới lên và từ trên xuống. Cụ thể, các tổ chức xã hội và chính phủ cần phối hợp để xây dựng những chương trình và chính sách hỗ trợ phụ nữ từ cấp độ địa phương đến quốc gia. Đồng thời, cần có những biện pháp tăng cường tiếng nói của phụ nữ trong các quyết định về môi trường, thông qua việc tham gia vào các dự án phát triển bền vững hoặc các diễn đàn quốc tế về biến đổi khí hậu.

Không chỉ dừng lại ở đó, cần phải có sự thay đổi trong nhận thức của cộng đồng về vai trò của phụ nữ. Những định kiến về giới cần được xóa bỏ để phụ nữ có thể phát huy hết khả năng của mình trong mọi lĩnh vực, từ kinh tế, chính trị đến xã hội và môi trường. Điều này không chỉ giúp phụ nữ vượt qua các rào cản mà còn tạo điều kiện cho họ đóng góp nhiều hơn vào việc xây dựng một tương lai bền vững.

Để phụ nữ có thể đóng góp một cách hiệu quả hơn trong việc ứng phó với BĐKH, cần phải tháo dỡ những rào cản về văn hóa, xã hội và giới tính. Sự thay đổi này không chỉ giúp phụ nữ phát huy tối đa tiềm năng của mình mà còn góp phần xây dựng một cộng đồng kiên cường hơn trước những thách thức môi trường trong tương lai.