Số ca thiếu máu ở Việt Nam: Nữ tăng, nam giảm

Nghiên cứu mang tên Gánh nặng và nguyên nhân thiếu máu tại Việt Nam: Góc nhìn từ dữ liệu gánh nặng bệnh tật toàn cầu đã phân tích hơn 3 thập kỷ dữ liệu cấp quốc gia. Đây là công trình do Tiến sĩ Deepak Behera, giảng viên Đại học RMIT Việt Nam, làm chủ biên, với sự hợp tác của nhiều tác giả quốc tế, bao gồm Tiến sĩ Dil B Rahut, Phó Chủ tịch Nghiên cứu kiêm Chuyên gia kinh tế cấp cao của Viện nghiên cứu Ngân hàng Phát triển châu Á (ADBI, Nhật Bản).

Tiến sĩ Behera, tác giả chính của nghiên cứu, đã nhấn mạnh những phát hiện quan trọng.

"Thiếu máu vẫn là một vấn đề sức khỏe toàn cầu nghiêm trọng và là thách thức y tế công cộng kéo dài tại Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam", ông cho hay.

Ảnh hưởng đến hàng triệu người, thiếu máu làm chậm tiến độ đạt được các mục tiêu dinh dưỡng quốc gia cũng như các Mục tiêu Phát triển bền vững. Mặc dù Việt Nam đã có những cải thiện nhất định, song tốc độ giảm vẫn còn quá chậm để đạt mục tiêu năm 2030 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Sử dụng bộ dữ liệu Gánh nặng bệnh tật toàn cầu (GBD 2021), nghiên cứu ước tính tỉ lệ hiện mắc thiếu máu và số năm sống chung với bệnh tật (YLD) tại Việt Nam trong giai đoạn 1990-2021 theo các yếu tố nguy cơ, nhóm tuổi và giới tính khác nhau. Nghiên cứu cũng xem xét các yếu tố kinh tế - xã hội then chốt nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện ở tầm vĩ mô về gánh nặng thiếu máu.

Kết quả cho thấy, Việt Nam ghi nhận 16,30 triệu ca thiếu máu vào năm 1990 và chỉ giảm nhẹ xuống còn 16,05 triệu ca vào năm 2021, tương đương mức giảm khiêm tốn 1,5%. Số ca ở nam giới giảm từ 5,69 triệu xuống 4,27 triệu, trong khi số ca ở nữ giới tăng từ 10,61 triệu lên 11,78 triệu, cho thấy khoảng cách giới đang ngày càng nới rộng.

Gánh nặng thiếu máu cũng đã dịch chuyển theo thời gian. Trong khi trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ được hưởng lợi từ các chương trình tăng cường sức khỏe bà mẹ và trẻ em, thì người trung niên và cao tuổi, đặc biệt là phụ nữ, hiện đang phải chiếm phần lớn trong cán cân gánh nặng này.

Thiếu sắt vẫn là nguyên nhân hàng đầu vào năm 2021, chiếm 68,84% tổng số ca, tiếp theo là các rối loạn huyết sắc tố khác (6,70%) và tình trạng thiếu máu di truyền (mang gen beta-thalassemia) (5,53%). Thiếu máu do nhiễm giun móc giảm mạnh từ 317.881 ca năm 1990 xuống còn 12.792 ca năm 2021, phản ánh hiệu quả của các chương trình tẩy giun và cải thiện vệ sinh. Ngược lại, thiếu máu liên quan đến bệnh thận mạn tính và các bệnh lý di truyền lại gia tăng, đặc biệt ở người cao tuổi.

Riêng thiếu sắt chiếm tới 75,04% số ca thiếu máu ở nữ giới, trong khi thiếu máu ở nam giới thường liên quan nhiều hơn đến HIV/AIDS và các bệnh mạn tính. Các yếu tố như sức khỏe sinh sản, già hóa dân số và bất bình đẳng kinh tế - xã hội tiếp tục làm trầm trọng thêm gánh nặng thiếu máu lệch về phía nữ giới.

"Giảm thiếu máu không chỉ là ưu tiên về y tế mà còn đóng vai trò thiết yếu đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, xét đến tác động của tình trạng này đối với năng suất lao động, giáo dục và chi tiêu y tế", Tiến sĩ Behera nhấn mạnh.

Các phát hiện cho thấy việc cải thiện giáo dục, thu nhập và bình đẳng giới có thể làm giảm đáng kể tỉ lệ thiếu máu và mức độ tàn tật, trong khi chênh lệch kinh tế - xã hội và giới lại làm gia tăng gánh nặng bệnh.

Tiến sĩ Behera cho biết: "Những kết quả này cho thấy cần phải có cách tiếp cận tổng quát, giải quyết đồng thời các yếu tố dinh dưỡng và yếu tố mang tính cấu trúc".

Theo ông, các nhà hoạch định chính sách cần tăng cường bổ sung sắt và vi chất dinh dưỡng, đa dạng hóa chế độ ăn và mở rộng các chương trình sàng lọc sớm, song song với việc thúc đẩy giáo dục, trao quyền cho phụ nữ và tạo cơ hội thu nhập công bằng. Việc mở rộng chăm sóc sức khỏe dựa vào cộng đồng và cải thiện quản lý bệnh mạn tính, đặc biệt ở nhóm dân số già, cũng đóng vai trò then chốt.

Một khuôn khổ toàn diện, nhạy cảm về giới, kết nối giữa dinh dưỡng, y tế và cải cách kinh tế - xã hội sẽ giúp giảm thiếu máu một cách bền vững và hỗ trợ Việt Nam đạt được các Mục tiêu Phát triển bền vững vào năm 2030.