Sự lạc lối đối với hình mẫu người đàn ông Nhật Bản

Những gánh nặng vô hình với đàn ông Nhật Bản

Fukushima Michihito đã từng có ý định sẽ kết hôn với bạn gái. Nhưng một thập kỷ trước, anh bị ốm, phải nghỉ việc và do đó phải chia tay cô. Anh nhớ lại: "Tôi nghĩ: nếu không thể chu cấp cho gia đình, mình không nên kết hôn". Sau đó, anh nhận ra rằng nhiều đàn ông Nhật Bản cũng đang phải chịu áp lực tương tự trong việc đảm nhận vai trò truyền thống của nam giới.

Nhận thấy đây dường như là vấn đề thời đại của đàn ông Nhật Bản, Fukushima Michihito đã bắt tay vào việc vận hành một "đường dây nóng cho những người đàn ông" ở thành phố Osaka. Mục tiêu của đường dây nóng này là nhằm giúp nam giới Nhật Bản chia sẻ về những mối bận tâm của họ.

Ở Nhật Bản, hình ảnh cũng như vai trò của nam và nữ so với quan niệm truyền thống đang thay đổi khi tỷ lệ kết hôn giảm và tỷ lệ phụ nữ tham gia lực lượng lao động ngày càng tăng. Thế nhưng, quan niệm đàn ông là trụ cột gia đình vẫn tiếp tục là áp lực vô hình đối với đa số nam giới Nhật Bản.

Dữ liệu của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản cho thấy, năm 2022, chỉ có 17,1% nam giới sử dụng quyền nghỉ phép để chăm sóc con nhỏ, so với 80,2% phụ nữ.

Phụ nữ Nhật Bản cũng dành thời gian cho việc nhà nhiều gấp 5 lần so với nam giới.

Một khảo sát vào năm 2022 của Lean In Tokyo (một nhóm hoạt động xã hội ở Nhật Bản) cho thấy: Hơn 60% nam giới Nhật Bản cảm thấy khó xử ở nơi làm việc vì áp lực phải cư xử một cách nam tính. Nhật Bản là nơi có tỷ lệ tự sát cao nhất trong nhóm G7 (nhóm 7 quốc gia có nền kinh tế công nghiệp phát triển) và so với nữ giới thì nam giới có nguy cơ tự sát cao gấp đôi.

Nhật Bản bỏ lỡ cơ hội chuyển đổi

Các vai trò giới (gender role) tiêu biểu của Nhật Bản: người chồng làm công ăn lương và người vợ nội trợ, được củng cố trong kỷ nguyên phát triển kinh tế cao độ hậu chiến tranh của đất nước này. Sau cuộc khủng hoảng dầu mỏ vào đầu những năm 1970, những vai trò cứng nhắc đó bắt đầu tan vỡ ở nhiều nước phương Tây. Ở những nước này từ những năm 70 của thế kỷ XX trở lại đây, ngày càng nhiều phụ nữ tham gia vào lực lượng lao động. Sự tham gia của lao động nữ nhằm giúp giải quyết tình trạng trì trệ kinh tế và thiếu hụt lao động.

Tuy nhiên, cùng thời điểm đó, Nhật Bản lại cố gắng vượt qua khủng hoảng bằng cách kéo dài thời gian làm việc của nam giới và sau đó là thổi phồng "bong bóng kinh tế" trong những năm 1980. Chuyên gia xã hội học Tanaka Toshiyuki cho biết, trong khi các nước phương Tây trải qua "điểm chuyển đổi" trong mối quan hệ giữa nam nữ trong lực lượng lao động, thì "Nhật Bản đã bỏ lỡ cơ hội để thay đổi".

Kể từ những năm 1990, trước tình trạng tỷ lệ sinh giảm và việc ngày càng có nhiều phụ nữ Nhật Bản tham gia lực lượng lao động, những lời kêu gọi nam giới tham gia công việc nội trợ trở nên phổ biến. Năm 2010, chính phủ đã có các nỗ lực nhằm quảng bá khái niệm ikumen - sự kết hợp giữa ikuji (nuôi dạy con) và ikemen (đàn ông "cool" ngầu). Tuy nhiên văn hoá ở nhiều công ty vẫn chậm chạp trước sự thay đổi, một phần do tâm lý trọng dụng nam giới và người cao tuổi.

"Hội chứng chồng về hưu" và "lá rụng ướt"

Tuy nhiên, việc nam giới Nhật Bản được khuyến khích để cống hiến hết mình cho công việc là một rào cản khác cho những nỗ lực thay đổi. Tại quốc gia này, có những người đàn ông nghiện làm việc khi nghỉ hưu rơi vào tình trạng được gọi với thuật ngữ nureochibazoku (nghĩa là "lá rụng ướt"). Thuật ngữ này để chỉ những nam giới cao tuổi không có sở thích cá nhân và không có bạn bè, thường lẽo đẽo theo vợ như một chiếc lá ướt bị dính vào giày. Một tạp chí còn thường xuyên đăng các bài viết với lời khuyên cho những người vợ đang phải chịu đựng "Hội chứng chồng về hưu".

Đối với nam giới, nỗi đau khi bị người bạn đời lâu năm coi là phiền phức kiểu "lá rụng ướt" có thể rất lớn. Anh Fukushima cho biết: "Quá nhiều đàn ông hy sinh bản thân cho công việc để chu cấp cho gia đình. Rồi sau này khi nghỉ hưu, họ nhận ra rằng bản thân không thuộc về ngôi nhà của mình".

Anh mô tả việc nam giới có xu hướng khẳng định sự thống trị của mình là "bộ giáp nam tính". Anh hy vọng thông qua chia sẻ từ đường dây nóng, sẽ có thêm nhiều người đàn ông cảm thấy thoải mái để thể hiện sự yếu đuối. Tuy nhiên, theo anh Fukushima, điều đó không hề dễ dàng với nhiều đàn ông Nhật Bản. Anh nói rằng một số người gọi đến đường dây nóng nhanh chóng trở nên hung hăng, có lẽ là để che giấu cảm giác tủi nhục của họ.

Ngay chính "chủ nhân" của đường dây nóng tư vấn cho nam giới này dường như cũng chưa thoát khỏi những áp lực xã hội. Khi được hỏi sẽ làm gì nếu được lựa chọn cầu hôn hoặc chia tay bạn gái một lần nữa, anh Fukushima nói rằng có lẽ anh ấy vẫn sẽ chọn phương án thứ hai. Fukushima chia sẻ rằng, ngay cả khi anh kết hôn và không gặp vấn đề gì về chuyện "lá rụng ướt" thì "câu hỏi đặt ra là: cô ấy sẽ nghĩ gì? Những người xung quanh chúng tôi sẽ nghĩ gì?", anh nói.

Những biến chuyển trong xã hội Nhật Bản

Đường dây nóng cho những người đàn ông mà anh Fukushima hiện điều hành được thành lập vào năm 1995, với mục đích giảm tình trạng bạo lực gia đình bằng cách cho phép nam giới bày tỏ những bức xúc của họ với người lạ một cách kín đáo. Kể từ đó, đường dây nóng đã nhận được các cuộc gọi liên quan đến nhiều vấn đề khác nhau, bao gồm các mối quan hệ, tình dục và công việc. "Ngày càng có nhiều đàn ông cảm thấy mệt mỏi với việc cố gắng cư xử nam tính và muốn được tự do", anh Fukushima nói.

Chính phủ Nhật Bản cũng rất quan tâm đến vấn đề này. Vào năm 2010, các nhà chức trách đã đưa mục tiêu thúc đẩy "tư vấn cho nam giới" vào trong kế hoạch bình đẳng giới của mình. Hiện tại Nhật Bản có hơn 80 trung tâm tư vấn cung cấp dịch vụ "tư vấn cho nam giới".

Mới đây, Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi đề xuất dự luật (sửa đổi luật hiện hành) mang tên "Các biện pháp hỗ trợ nuôi dạy con cái của thế hệ tiếp theo". Dự luật mới nhằm giảm bớt tình trạng bất công về gánh nặng của phụ nữ trong việc chăm sóc con cái và khuyến khích các cặp vợ chồng thực hiện vai trò của cả cha và mẹ. Theo đó, các công ty Nhật Bản có quy mô hơn 100 nhân viên được yêu cầu áp dụng chế độ nghỉ sinh con cho các nhân viên nam.

Dự luật sửa đổi sẽ được trình lên phiên họp thường kỳ của Quốc hội và nếu được thông qua, văn kiện này sẽ có hiệu lực từ tháng 4/2025. Khi đó, có khoảng 50.000 công ty sẽ phải thực thi quy định này.