"Sự thật xấu xí" đằng sau món gà quay nguyên con thơm ngon giá chỉ hơn 100k ở siêu thị Mỹ

Lược dịch từ bài viết "The Ugly Secrets Behind the Costco Chicken" (2021) đăng trên tờ New York Times của nhà báo 2 lần đoạt giải Pulitzer Nicholas Kristof.

Có lẽ giống như nhiều người trong số các bạn, tôi nghĩ tới Costco như một công ty khai sáng và làm gương cho thứ chủ nghĩa tư bản đang làm việc hiệu quả. Một bảng xếp hạng đã liệt kê đây là công ty số 1 để làm việc về lương và phúc lợi - một ví dụ điển hình về một doanh nghiệp vừa có lợi nhuận vừa nhân văn.

Trừ khi bạn là một con gà

Những con gà quay được bán với giá chỉ 4,99 USD (khoảng 122.000 đồng) mỗi con là dấu ấn của Costco, vừa ngon vừa rẻ. Chúng nổi tiếng đến mức có trang Facebook riêng và công ty bán được gần 100 triệu con mỗi năm. Nhưng một nhóm bảo vệ quyền động vật có tên Mercy for Animals gần đây đã cử một điều tra viên bí mật đến làm việc tại một trang trại ở Nebraska, nơi sản xuất hàng triệu con gà này cho Costco và khách hàng có thể mất cảm giác ngon miệng ngay khi họ nhìn thấy bên trong chuồng gà.

"Nó tối mờ, khắp nơi đầy phân gà", người này vừa hay cũng bí mật quay video ở đó cho biết. "Cứ như một đám mây amoniac nóng ẩm và phân trộn lẫn với nhau".

Có thể bạn đang nghĩ: Hả? Mọi người đang chết trong một đại dịch. Tổng thống Donald Trump đang phải đối mặt với phiên tòa luận tội tại Thượng viện. Và chúng ta đang nói về phân... gà?

Tuy nhiên, chúng ta vẫn phải bảo vệ la bàn đạo đức của mình. Và tôi nghĩ một ngày nào đó, các thế hệ tương lai sẽ nhìn lại sự ngược đãi của chúng ta đối với gia súc, gia cầm với sự đau đớn và bối rối. Họ sẽ tự hỏi làm thế nào mà chúng ta vào đầu thế kỷ 21 lại có thể không biết gì về sự tàn ác đã đẩy những con gà trị giá 4,99 USD cho một tiệm quay Costco.

Tra tấn một con gà ở sân sau nhà bạn, bạn có nguy cơ bị bắt. Lạm dụng hàng chục triệu con? Tại sao à, thì đó là kinh doanh nông nghiệp.

Đừng nhầm là gà Costco phải chịu đau đớn nhiều hơn gà Walmart hay Safeway. Tất cả đều là một phần của hệ thống công-nông nghiệp, bằng cách gây tổn hại đến sức khỏe động vật, đã trở nên cực kỳ hiệu quả trong việc sản xuất protein giá rẻ.

Khi Herbert Hoover (Tổng thống thời Đại khủng hoảng của Mỹ) nói về việc cho "một con gà vào mỗi nồi", thịt gà là một thứ xa xỉ: Vào năm 1930, thịt gà nguyên con đã được bán lẻ ở Hoa Kỳ với giá 7 USD nửa cân theo tỉ giá đô la ngày nay. Ngược lại, một con gà Costco hiện được bán với giá chưa đến 2 USD nửa cân.

Những khoản tiết kiệm đáng khen ngợi đó một phần đạt được nhờ việc lai tạo ra những con gà có thể chịu khổ. Các nhà khoa học đã tạo ra thứ mà đôi khi được gọi là "gà phát nổ" có thể tăng cân với tốc độ khủng khiếp, nhanh gấp khoảng 6 lần so với gà vào năm 1925. Tạp chí Khoa học Gia cầm từng tính toán rằng nếu con người tăng trưởng với tốc độ tương đương với những con gà này, thì một em bé 2 tháng tuổi sẽ nặng 300kg.

Gà phát triển phần ức khổng lồ, vì đó là phần thịt người tiêu dùng muốn, nên chân gà đôi khi xòe ra hoặc xẹp xuống (dưới sức nặng). Một số bị ngã ngửa và không thể đứng dậy được. Những con khác dành quá nhiều thời gian lấp đầy cái dạ dày của mình đến nỗi đôi khi chúng bị nổi mẩn đỏ gọi là bỏng amoniac; đây là một phiên bản gia cầm của vết loét do tì đè.

Leah Garcés, chủ tịch của Mercy for Animals cho biết: "Chúng đang sống bằng phân của chính mình, không có không khí trong lành và không có ánh sáng tự nhiên. Tôi không nghĩ đó là điều mà khách hàng của Costco ngờ được".

Garcés muốn Costco đăng ký chương trình "Better Chicken Commitment", một lời hứa của ngành hướng tới các tiêu chuẩn tốt hơn một chút cho ngành công-nông nghiệp. Ví dụ, mỗi con gà trưởng thành sẽ có ít nhất 0,1m vuông không gian, sẽ có một chút ánh sáng tự nhiên và công ty sẽ tránh những giống gà tăng cân đến mức chân không thể chống đỡ được.

Burger King, Popeyes, Chipotle, Denny's và khoảng 200 công ty thực phẩm khác đã chấp nhận Better Chicken Commitment, nhưng các chuỗi siêu thị nói chung thì không, ngoại trừ Whole Foods.

Tôi đã yêu cầu Costco bình luận. John Sullivan, cố vấn trưởng của công ty, đã xem video Mercy for Animals và nói rằng phần lớn video chỉ mô tả "hoạt động bình thường và không có biến cố" nhưng "không có hệ thống nào là hoàn hảo khi bạn đang nuôi 18 triệu gà thịt vào bất kỳ thời điểm nào". Ông nói rằng công ty đang nỗ lực điều chỉnh di truyền của gà Costco để phát triển một cấu trúc "cân đối hơn", nhưng điều này cần có thời gian.

Ở một khía cạnh nào đó, Costco đã thể hiện khả năng lãnh đạo thực sự. Phần man rợ nhất của ngành chăn nuôi gà là quy trình giết mổ truyền thống, dẫn đến một con bị luộc sống. Để ghi nhận công lao của mình, Costco đã hướng tới một cách tiếp cận nhân đạo hơn nhiều được gọi là gây mê bằng không khí có kiểm soát, để những con gà mê man trước khi bị cùm vào băng chuyền đưa chúng đến cái chết.

Sullivan lập luận rằng công ty tập trung vào phúc lợi động vật ở mọi bước sản xuất, thậm chí còn nói rằng xe tải chở gà sống được bố trí "để mang lại sự thoải mái tối ưu cho gia cầm".

Nghe quảng cáo của Costco, bạn có cảm giác rằng những con gà Costco đang tận hưởng cuộc sống của loài gia cầm thuộc tầng lớp trung lưu cho đến thời điểm chúng xuất hiện trên lò quay. Khi gà ngã ngửa và không thể đứng dậy, khi phần dưới của chúng đôi khi bị bỏng amoniac, bạn đừng tin điều đó.

Tuy nhiên, điều khiến tôi ấn tượng là Costco hoàn toàn chấp nhận rằng phúc lợi động vật phải là một yếu tố quan trọng cần được cân nhắc. Chúng ta có thể không đồng ý về việc liệu các tiêu chuẩn hiện tại có phù hợp hay không, nhưng tiến bộ đạo đức về quyền động vật là không thể nhầm lẫn.

Khi tôi bắt đầu viết về những vấn đề này, tôi chưa bao giờ đoán được rằng McDonald's sẽ cam kết cung cấp trứng không chuồng, rằng California sẽ ban hành luật bảo vệ lợn mẹ, rằng sẽ có những cuộc đấu tranh tại tòa án về việc liệu một con voi có "nhân cách" hợp pháp hay không.

Tôi không giả vờ rằng có những giải pháp nhanh gọn. Gia đình tôi nuôi một đàn gà trong trang trại khi tôi còn nhỏ, và chúng tôi đã không đạt được cả năng suất cũng như tính nhân đạo. Nhiều con đã chết, và bị sói đồng cỏ ăn thịt cũng không phải là một điều dễ chịu. Không cần phải hoài niệm không đúng chỗ về các phương pháp canh tác truyền thống, chỉ cần thừa nhận một cách thực tế về sự đau khổ của động vật và sự đánh đổi để giảm bớt nó.

Việc lạm dụng gia súc và gia cầm vẫn tồn tại phần lớn vì nó bị che giấu - ngay cả khi số lượng gà bị giết mổ ở Hoa Kỳ lên tới tốc độ 1 triệu con mỗi giờ, suốt ngày đêm. Chúng ta đối xử với gia cầm đặc biệt kém vì con người ít đồng cảm với các loài chim hơn so với các loài động vật có vú. Chúng ta có thể đồng cảm với một con bê có đôi mắt to, nhưng lại ít đồng cảm hơn với những loài mà chúng ta coi là "não chim".

Tuy nhiên, vấn đề vẫn còn như triết gia người Anh Jeremy Bentham đã đặt ra vào năm 1789: "Vấn đề không phải là 'Chúng có thể lý lẽ không?', cũng không phải 'Chúng có nói được không?', mà là 'Chúng có biết đau khổ không?'"

Nhiều người trong chúng ta không chắc chắn về những quyền mà động vật nên có hoặc nên quan tâm đến sức khỏe của động vật đến mức nào. Chúng ta đang học hỏi nhưng hầu hết đều sẵn sàng trả nhiều hơn một chút để tránh hành hạ động vật và đó là lý do tại sao các nhà hàng thức ăn nhanh đưa ra Better Chicken Commitment; đó là lý do tại sao Costco cuối cùng cũng phải thuận theo.