Tác động của mạng xã hội đối với vấn đề bình đẳng giới

+ Theo nhiều khảo sát cho thấy tỷ lệ phụ nữ dùng mạng xã hội nhiều hơn nam giới. Theo chị, có phải sự ra đời của mạng xã hội đã giúp phụ nữ có một công cụ tuyệt vời để nói lên tiếng nói của mình?

Theo tôi, mạng xã hội mở ra một cơ hội chưa từng có để phụ nữ lên tiếng. Nếu như trước đây họ phải rất cố gắng để được xuất hiện tại các diễn đàn, phương tiện truyền thông đại chúng thì với mạng xã hội, họ chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh hay máy tính kết nối internet thì bất kỳ ai đều có thể đưa ra quan điểm của mình. Điều này giúp phụ nữ có cơ hội được lắng nghe nhiều hơn, thay vì bị bó hẹp trong khuôn khổ gia đình hay những không gian truyền thống.

Điều thú vị là mạng xã hội không đòi hỏi ai phải có quyền lực chính trị, địa vị xã hội hay tiềm lực tài chính mới được nói. Chính tính dân chủ và phổ cập ấy làm cho phụ nữ, đặc biệt là những người trẻ, dễ dàng lên tiếng hơn. Tôi nhìn thấy rất nhiều bạn nữ sinh viên, lao động phổ thông, thậm chí những bà mẹ ở nông thôn, đã dũng cảm lên tiếng về trải nghiệm của mình.

+ Từ góc độ là một chuyên gia truyền thông về giới, chị nhận thấy mạng xã hội nói riêng hay sự bùng nổ của truyền thông hiện đại có ảnh hưởng nào không tốt đến bình đẳng giới?

Sự xuất hiện của mạng xã hội hay sự bùng nổ của truyền thông hiện đại không phải lúc nào cũng mang lại tác động tích cực. Có một thực tế đáng lưu ý là phụ nữ ngày nay xuất hiện nhiều hơn trên các phương tiện truyền thông nhưng điều đó vô hình trung lại làm sâu sắc thêm một số định kiến vốn đã tồn tại lâu đời.

Một ví dụ cụ thể, trong hầu hết các cuộc phỏng vấn, câu hỏi quen thuộc mà phụ nữ gần như chắc chắn sẽ nhận được là "Chị làm thế nào để cân bằng công việc và gia đình?". Điều này xảy ra bất kể họ là doanh nhân, chính trị gia hay nhà lãnh đạo. Trong khi đó, với nam giới ở vị trí tương tự, câu hỏi ấy hầu như không bao giờ được đặt ra. Họ thường được hỏi về chiến lược lãnh đạo, cách quản lý tổ chức hay định hướng phát triển sự nghiệp.

Điều đó cho thấy dù mạng xã hội và truyền thông hiện đại đã tạo ra nhiều cơ hội để phụ nữ cất tiếng nói, thì cách thức khai thác, đặt vấn đề đôi khi lại vô tình củng cố thêm khuôn mẫu giới: phụ nữ gắn liền với trách nhiệm chăm sóc gia đình. Nói cách khác, chính khi phụ nữ được trao nhiều "sân khấu" hơn, họ lại phải đối mặt với một hình thức áp lực kép, vừa chứng minh năng lực xã hội, vừa phải đáp ứng kỳ vọng truyền thống. Đây là điểm mà chúng ta cần nhận thức và thay đổi nếu thực sự muốn truyền thông trở thành động lực cho bình đẳng giới.

+ Với dự án Nhà Nhiều Cột, chị và đội ngũ đã tận dụng mạng xã hội như thế nào để thúc đẩy bình đẳng giới?

Chúng tôi chọn Facebook và TikTok là nền tảng chính để xây dựng nội dung. Điểm đặc biệt của mạng xã hội là tính ẩn danh, giúp nhiều người dám kể ra trải nghiệm vốn bị coi là "nhạy cảm" ngoài đời thực.

Trên trang Nhà Nhiều Cột, chúng tôi nhận được hàng trăm câu chuyện về quấy rối tình dục, phân biệt đối xử, hay bất công nơi làm việc. Có những chia sẻ đến từ nam giới - những người vốn ít khi được coi là nạn nhân trong các tình huống này. Điều đó cho thấy mạng xã hội đã trở thành không gian an toàn để họ lên tiếng, tìm kiếm sự đồng cảm và thậm chí là công lý.

Một trong những khoảnh khắc khiến tôi xúc động nhất là khi nhiều bạn trẻ kể lại trải nghiệm bị quấy rối tình dục. Đó là những điều mà trước đây họ giấu kín vì sợ bị phán xét. Khi dám nói ra, họ không chỉ giải thoát cho bản thân mà còn khích lệ những người khác. Và đôi khi, chính những chia sẻ ấy là bước đầu tiên để họ đi tìm công lý.

Nhiều câu chuyện, dù chỉ là trải nghiệm nhỏ, lại có thể khơi gợi sự thay đổi. Ví dụ, một bạn nữ chia sẻ về việc công ty không có phòng riêng cho nhân viên nuôi con nhỏ hút sữa. Khi câu chuyện lan tỏa, nhiều người đồng tình, góp ý, và sau đó công ty đã thay đổi. Đó là minh chứng rằng mạng xã hội có thể biến tiếng nói cá nhân thành sức mạnh cộng đồng.

+ Tuy nhiên, mạng xã hội với đặc thù ẩn danh cũng nổi tiếng là nơi dễ xảy ra công kích cá nhân. Chị xử lý điều này ra sao?

Đây là một thách thức thực sự. Đặc biệt trên TikTok, vì nội dung ngắn nên nhiều người dễ vội vàng quy kết. Thay vì tranh luận trên cơ sở lập luận, họ có thể dùng những lời lẽ công kích. Ở Nhà Nhiều Cột, chúng tôi xây dựng quy tắc cộng đồng rất rõ ràng: những bình luận mang tính cá nhân, không thúc đẩy thảo luận tích cực sẽ bị xóa. Chúng tôi khuyến khích sự khác biệt quan điểm, nhưng phải dựa trên tinh thần khoa học và tôn trọng lẫn nhau. Có như vậy, mạng xã hội mới trở thành công cụ hữu ích thay vì vũ khí gây tổn thương.

+ Chị có lời khuyên nào cho phụ nữ khi xuất hiện hay nói lên tiếng nói của mình trên mạng xã hội, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến bình đẳng giới?

Tôi sẽ không đưa lời khuyên riêng cho phụ nữ như một đối tượng riêng biệt, bởi bất bình đẳng giới vốn ảnh hưởng đến tất cả mọi người. Điều quan trọng hơn là mỗi cá nhân, dù thuộc giới nào, cũng cần cởi mở, dám thể hiện, dám kể lại những trải nghiệm của mình khi gặp áp lực từ khuôn mẫu giới hay định kiến xã hội.

Tuy nhiên, bên cạnh sự dũng cảm chia sẻ, tôi nghĩ điều mỗi người cần trang bị cho mình là một tâm thế tỉnh táo khi sử dụng mạng xã hội. Cái gì cũng có hai mặt, mạng xã hội có thể giúp ta lên tiếng, nhưng cũng dễ khiến ta sa đà vào những cuộc tranh luận tiêu cực, công kích cá nhân không mang tính xây dựng. Vì thế, kỹ năng đọc hiểu truyền thông là rất cần thiết. Mỗi khi tiếp nhận một thông tin, hãy tự hỏi: nguồn tin này đến từ đâu, ai là người phát ra nó, thông điệp này nhằm mục đích gì, liệu có khuôn mẫu hay định kiến ngầm nào đang được cài vào đó không.

+ Cuối cùng, theo chị chúng ta cần nhìn nhận vai trò của mạng xã hội như thế nào trong việc thúc đẩy binh đẳng giới trong thời đại ngày nay?

Tôi cho rằng chúng ta không nên kỳ vọng mạng xã hội tự thân nó sẽ mang lại bình đẳng giới. Bản chất mạng xã hội chỉ là một công cụ cho phép mọi người chia sẻ quan điểm, khuếch đại tiếng nói và kết nối cộng đồng. Nhưng nếu đời sống thực tế không thay đổi, thì những tiếng nói ấy cũng dễ bị giới hạn trong thế giới ảo.

Nếu phụ nữ vẫn bị phân biệt trong tuyển dụng, vẫn gánh việc chăm sóc gia đình nhiều hơn nam giới, hay vẫn không được đảm bảo những quyền lợi lao động cơ bản đã có trong luật, thì mạng xã hội dù có lan tỏa mạnh mẽ cũng chỉ dừng ở mức tạo ra sự chú ý. Để đạt được bình đẳng giới thực sự, cần những thay đổi sâu hơn từ chính sách, từ cách các tổ chức vận hành, từ môi trường làm việc, và đặc biệt là từ giáo dục - nơi hình thành tư duy bình đẳng cho trẻ em ngay từ nhỏ.

Nói một cách hình ảnh, mạng xã hội giống như chiếc loa phóng thanh, có thể truyền đi thông điệp rất nhanh và rộng nhưng công việc quan trọng hơn là biến những thông điệp đó thành hành động ngoài đời. Chỉ khi xã hội thay đổi thực sự thì tiếng nói trên mạng mới có giá trị bền vững.

+ Xin cảm ơn chị đã chia sẻ một góc nhìn rất sâu sắc!