Bức tranh hai mặt về phụ nữ khởi nghiệp trên mạng xã hội

Trào lưu khởi nghiệp không đồng

Trong vòng vài năm trở lại đây, mạng xã hội không chỉ còn là nơi kết nối, giải trí, mà đã trở thành "chợ online" sôi động, nơi hàng triệu người Việt tìm kiếm và mua sắm sản phẩm mỗi ngày. Với hơn 76 triệu người dùng mạng xã hội, chiếm khoảng 75% dân số tính đến đầu năm 2025, Việt Nam nằm trong nhóm những quốc gia có tỷ lệ người dùng mạng xã hội cao nhất khu vực. Điều này mở ra thị trường khổng lồ cho hoạt động thương mại xã hội (social commerce), vốn đang phát triển mạnh mẽ. Trong bức tranh đó, phụ nữ nổi lên như một lực lượng nòng cốt, vừa là người tiêu dùng chính, vừa là những người tiên phong trong việc tận dụng nền tảng số để khởi nghiệp và kinh doanh.

Lợi thế lớn đầu tiên dành cho phụ nữ khi tham gia kinh doanh online là chi phí gia nhập thị trường thấp. Nếu như trước đây, mở cửa hàng truyền thống đồng nghĩa với chi phí thuê mặt bằng, nhập hàng số lượng lớn và chi phí marketing, thì nay chỉ cần tận dụng Facebook, TikTok, Zalo hay YouTube Shorts và một chiếc điện thoại thông minh, chị em đã có thể giới thiệu sản phẩm đến cộng đồng rộng lớn. Các nền tảng còn liên tục tích hợp tính năng thương mại như livestream, giỏ hàng trong video ngắn, thanh toán trực tiếp, giúp việc bán hàng ngày càng thuận tiện. Đây là yếu tố quan trọng khiến hàng trăm nghìn phụ nữ tự tin bắt đầu, ngay cả khi họ chưa từng có kinh nghiệm kinh doanh.

Lợi thế thứ hai nằm ở khả năng xây dựng cộng đồng và tạo niềm tin. Phụ nữ vốn được đánh giá cao ở kỹ năng giao tiếp, chăm sóc và duy trì mối quan hệ, nên khi chuyển sang môi trường số, họ dễ dàng hình thành "vòng tròn tín nhiệm" từ bạn bè, đồng nghiệp, nhóm cộng đồng trực tuyến. Nhiều chị em khởi nghiệp từ việc bán hàng cho bạn bè quen biết, sau đó mở rộng ra mạng lưới rộng lớn hơn nhờ lời giới thiệu, đánh giá tích cực và khả năng kể chuyện sản phẩm. Phụ nữ có thế mạnh về sự linh hoạt và dịch vụ hỗ trợ, điều này giúp họ duy trì tỷ lệ chuyển đổi khách hàng cao.

Một lợi thế khác là sự linh hoạt về thời gian và không gian. Vai trò kép vừa chăm sóc gia đình vừa tham gia kinh tế khiến phụ nữ luôn cần một hình thức kinh doanh phù hợp theo nhịp sống cá nhân. Bán hàng trên mạng xã hội đáp ứng đúng nhu cầu đó: họ có thể quay video vào buổi tối, chốt đơn lúc nghỉ trưa, chăm sóc khách hàng qua tin nhắn tự động hay chatbot bất kể giờ giấc. Thậm chí, nhiều nền tảng còn cung cấp các công cụ tài chính trực tuyến như vay vốn, ứng trước, giúp phụ nữ dễ dàng xoay vòng vốn và mở rộng quy mô mà không cần thế chấp truyền thống.

Những ưu thế kể trên đang góp phần hình thành một làn sóng "khởi nghiệp mềm" của phụ nữ Việt Nam. Thậm chí không ít người đã bỏ hẳn việc công sở để kinh doanh online trên mạng xã hội. Từ các ngành hàng quen thuộc như làm đẹp, thời trang, mẹ và bé, ẩm thực, cho đến những lĩnh vực mới mẻ như đồ điện tử hay dịch vụ tư vấn trực tuyến, phụ nữ đều đang ghi dấu ấn. Không ít người đã xây dựng thương hiệu cá nhân mạnh mẽ, trở thành KOL/KOC có sức ảnh hưởng, vừa bán hàng vừa quảng bá sản phẩm cho doanh nghiệp, tạo ra nguồn thu kép từ chính kênh mạng xã hội của mình.

Mảng tối sau những ánh hào quang

Khởi nghiệp trên mạng xã hội đang được coi là "con đường ngắn nhất" để phụ nữ Việt Nam tiếp cận kinh doanh, nhờ chi phí thấp, tính linh hoạt cao và khả năng mở rộng nhanh theo cộng đồng. Tuy nhiên, đằng sau những livestream chốt hàng trăm đơn hay những fanpage có hàng chục nghìn lượt theo dõi, thực tế cho thấy không ít phụ nữ đã vấp phải những rủi ro lớn. Đây không chỉ là khó khăn trong quản lý kinh doanh, mà còn liên quan tới pháp lý, tài chính, nền tảng công nghệ và cả an toàn cá nhân.

Trước hết, rủi ro rõ ràng nhất chính là sự phụ thuộc vào nền tảng. Doanh thu của các cửa hàng online thường đến từ lượt tiếp cận tự nhiên, lượt xem livestream hoặc thuật toán gợi ý sản phẩm. Khi các nền tảng thay đổi chính sách phân phối nội dung hoặc cơ chế ưu tiên, nhiều shop bỗng rơi vào cảnh "khô khách" chỉ sau một đêm. Đã có không ít nữ chủ shop từng bán hàng nghìn đơn mỗi tháng nhưng sau khi thuật toán thay đổi, lượng người xem giảm mạnh, buộc họ phải chi tiền quảng cáo nhiều gấp đôi, trong khi lợi nhuận lại teo tóp. Sự phụ thuộc này khiến con đường phát triển của họ trở nên bấp bênh, phụ thuộc hoàn toàn vào "sân chơi" của bên thứ ba.

Một rủi ro khác là quản trị tài chính yếu kém. Phần lớn phụ nữ tham gia kinh doanh trên mạng xã hội bắt đầu từ quy mô nhỏ, vốn ít và chủ yếu dùng tiền cá nhân và thiếu kiến thức kinh doanh. Nhiều người chưa tách biệt rõ ràng giữa tài khoản cá nhân và tài khoản kinh doanh, chưa có kế hoạch dòng tiền cụ thể. Khi phải đối mặt với tình trạng tồn kho ứ đọng, khách trả hàng hoặc chi phí vận chuyển tăng cao, họ dễ rơi vào khủng hoảng. Không ít trường hợp chỉ sau vài tháng, toàn bộ vốn liếng bị "chôn" trong hàng hóa, dẫn tới thua lỗ hoặc bỏ cuộc.

Bên cạnh đó, rủi ro pháp lý cũng ngày càng hiện hữu. Khi kinh doanh chỉ dừng ở quy mô nhỏ, bán cho bạn bè, các yêu cầu pháp lý không quá khắt khe. Nhưng một khi đã mở rộng ra thị trường đại trà, người bán phải tuân thủ hàng loạt quy định về nhãn mác, chứng nhận an toàn thực phẩm, hóa mỹ phẩm, nghĩa vụ thuế và đăng ký kinh doanh. Nhiều chủ shop không để ý đến điều này, chỉ đến khi bị cơ quan chức năng kiểm tra, sản phẩm bị gỡ bỏ hoặc khách hàng khiếu nại thì hậu quả mới lộ rõ. Không ít trường hợp đã bị xử phạt hành chính, mất uy tín thương hiệu hoặc phải đóng cửa vì không đáp ứng các điều kiện pháp luật.

Một rủi ro khác khó đo lường hơn nhưng ảnh hưởng sâu sắc chính là an toàn cá nhân và tinh thần. Kinh doanh online đồng nghĩa với việc hình ảnh, thông tin cá nhân được công khai trên mạng. Điều này khiến phụ nữ dễ trở thành mục tiêu của quấy rối, "bắt nạt" trực tuyến hoặc thậm chí bị mạo danh để lừa đảo. Các nghiên cứu trong nước và quốc tế đều chỉ ra rằng tỷ lệ phụ nữ là nạn nhân của bạo lực mạng cao hơn nam giới, và hậu quả không chỉ dừng lại ở tinh thần căng thẳng mà còn có thể khiến họ rời bỏ hoàn toàn môi trường kinh doanh trực tuyến. Ngoài ra, việc giao dịch online thiếu bảo mật cũng kéo theo nguy cơ bị chiếm đoạt thông tin cá nhân, lừa đảo thanh toán hay bị hack tài khoản bán hàng.

Với đặc điểm chi phí gia nhập thấp, bất kỳ ai cũng có thể mở shop bán hàng trên mạng xã hội cũng tạo nên sự cạnh tranh khốc liệt. Thị trường nhanh chóng trở nên bão hòa khi hàng nghìn shop cùng bán một sản phẩm hàng trăm người cùng livestream một khung giờ. Người tiêu dùng có nhiều lựa chọn, dẫn tới giá bán bị ép xuống thấp, lợi nhuận ngày càng mỏng. Phụ nữ khởi nghiệp theo hình thức bán hàng online thường khởi nghiệp từ quy mô nhỏ và thiếu hậu thuẫn tài chính càng dễ bị tổn thương trong cuộc đua "đốt tiền" cho quảng cáo, khuyến mãi hay chi phí vận chuyển.

Ngoài ra, áp lực tinh thần từ công việc cũng là một rủi ro đáng kể. Kinh doanh online tưởng chừng linh hoạt, nhưng thực tế lại đòi hỏi sự hiện diện gần như 24/7: livestream liên tục, trả lời tin nhắn khách ngay lập tức, xử lý đơn hàng kịp thời. Với vai trò kép vừa làm kinh doanh vừa lo việc gia đình, nhiều phụ nữ rơi vào tình trạng kiệt sức, căng thẳng, thậm chí mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống.