Tại sao người Nhật không còn "mặn mà" với cơm mà dần chuyển sang bánh mì?

Nhà hàng Yoshinoya ở Osaka (Nhật Bản) luôn tấp nập khách ra vào. Thực khách kéo đến đây đông tới nỗi cứ có người ăn xong và rời khỏi bàn thì người khác sẽ bước vào thế chỗ ngay. Món ăn chủ yếu mà thực khách gọi là gyudon (cơm thịt bò), vậy nên các nhân viên phục vụ không phải tốn quá nhiều thời gian để tổng hợp đơn hàng của khách.

Một suất cơm thịt bò ăn ở đây sẽ bao gồm thịt bò, hành tây tẩm gia vị, cơm cùng các món ăn kèm như bắp cải muối và súp miso. Tất cả chỉ tốn 632 yên (hơn 107.000 VNĐ). 

Gyudon là sự lựa chọn hàng đầu của giới nhân viên văn phòng - những người có vốn thời gian và ngân sách eo hẹp, ngay cả sau khi chuỗi nhà hàng Yoshinoya tăng giá món ăn vào năm 2021 thì họ vẫn tìm đến gyudon. 

Nhưng có một thực tế đang xảy ra ở xứ sở hoa anh đào: Người Nhật đang ăn ít cơm hơn bao giờ hết. Gyudon vì thế cũng không còn được ưa chuộng như trước.

Những người theo chế độ ăn uống washoku (văn hóa ẩm thực truyền thống của Nhật) thuần tuý đều bày tỏ sự lo ngại trước xu hướng trên. Vì thế, cách nhà hàng không xa, người ta dựng nên một tác phẩm điêu khắc hình hạt gạo khổng lồ để nhắc nhở người dân về lịch sử lâu đời của đất nước gắn liền với hạt gạo. 

Sự thoái trào của gạo ở Nhật Bản

Dojima từng là sàn giao dịch và trung tâm trao đổi gạo của Nhật Bản ở thế kỷ 18 và 19. Đó là khoảng thời gian phồn thịnh chưa từng có đối với các nhà môi giới. Thế nhưng, mặt hàng lương thực này đã đánh mất vị thế của mình do sự suy giảm dân số, thay đổi lối sống và sự đa dạng ẩm thực dẫn đến thay đổi khẩu vị.

Theo Bộ Nông nghiệp Nhật Bản, mức tiêu thụ gạo hằng năm toàn quốc đạt đỉnh điểm vào năm 1962, lúc đó trung bình mỗi người tiêu thụ 118kg gạo, tương đương hơn 5 bát cơm mỗi ngày. Đến năm 2020, mức tiêu thụ bình quân giảm xuống hơn một nửa - chỉ còn khoảng 51kg. Đặc biệt, vào năm 2011, lần đầu tiên trong lịch sử, các hộ gia đình Nhật Bản chi tiêu cho bánh mì nhiều hơn gạo. 

Hiện tượng kome banare (giã từ hạt gạo), đã xuất hiện vào thời kỳ tăng trưởng kinh tế thần tốc, khi người dân Nhật Bản chuyển sang tiêu thụ những sản phẩm làm từ lúa mì nhiều hơn, như bánh mỳ, pasta.

Nguyên nhân người Nhật "quay lưng" với gạo

Vào thời kỳ hậu chiến tranh, các gia đình không có nhiều sự lựa chọn về thực phẩm và kiểu gia đình nhiều thế hệ vẫn chiếm đại đa số, do đó gạo vẫn là thực phẩm được ưa chuộng. Nhưng sự gia tăng của kiểu gia đình hạt nhân (gia đình gồm cha mẹ và con) cùng với áp lực cuộc sống khiến nhiều người lựa chọn thực phẩm tiện lợi thay vì món ăn truyền thống. Bữa sáng điển hình của người Nhật, gồm cơm, cá nướng, súp miso và dưa chua dần dần được thay thế bằng những món ăn đơn giản hơn như bánh mì nướng và trứng luộc.

Theo một khảo sát gần đây của nhà phân phối gạo Makino, 84,8% người được hỏi cho biết họ ăn cơm mỗi ngày, nhưng trong số đó có tới 68,1% chỉ ăn cơm một lần trong ngày. 

Nanami Mochida, một giáo viên ở gần Tokyo cho biết: “Ăn bánh mì tiện lợi hơn nhiều, đặc biệt là vào buổi sáng. Để chuẩn bị một bữa sáng truyền thống kiểu Nhật mất rất nhiều thời gian. Bạn cần phải vo gạo, rồi phải mất từ 30 phút tới 1 tiếng để nấu cơm bằng nồi cơm điện”. 

Khu phố Fukushima của Osaka đã từng có hơn 50 cửa hàng gạo, nhưng giờ chỉ còn lại 5 cửa hàng. Chủ một cửa hàng gạo cho biết: “Ngày nay có quá nhiều sự lựa chọn về món ăn đến nỗi mọi người sẽ không còn nghĩ đến cơm nữa. Ngay cả người thích nấu ăn cũng thấy cơm đơn điệu, chỉ có duy nhất một cách chế biến. Nhưng thực tế có rất nhiều cách chế biến ngon”.

Yukari Sakamoto, tác giả của cuốn sách Food Sake Tokyo nhận định: “Chất lượng bánh mì và số lượng cửa hàng bánh mì ngày càng tăng khiến việc mua bánh mì dễ dàng hơn. Mà gạo thì không hề rẻ, thế nên nhiều người sẽ chọn bánh mì hoặc mì”. 

Với mức tiêu thụ suy giảm, các nhà sản xuất đang nỗ lực hướng đến thị trường nước ngoài nhằm khai thác cơn sốt ẩm thực Nhật Bản toàn cầu. Xuất khẩu gạo của Nhật Bản đã tăng từ 4.515 tấn năm 2014 lên 22.833 tấn vào năm 2021, tăng gấp 5 lần trong 7 năm, với 1/3 sản lượng xuất khẩu sang Hồng Kông (Trung Quốc).

Tuy nhiên, xuất khẩu vẫn chiếm chưa đến 0,5% sản lượng gạo nội địa của Nhật Bản, do đó các hợp tác xã nông nghiệp vẫn đang khuyến khích nhà hàng phục vụ nhiều món donburi (cơm thố Nhật Bản) hơn.