Tăng thuế: Giải pháp nhanh và hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc lá

Ngày 13/8, Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Bộ Y tế, Qũy Phòng chống tác hại của thuốc lá, Tổ chức Y tế thế giới và Tổ chức Healthbridge Canada tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá và vai trò của chính sách thuế trong kiểm soát tiêu dùng.

Theo thống kê, trong khói thuốc lá có 69 chất gây ung thư, các bệnh tim mạch, các bệnh về hô hấp, ảnh hưởng sức khoẻ sinh sản cả nam và nữ. Sử dụng thuốc lá gây ra 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên thế giới. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực và đạt kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng Việt Nam vẫn là 1 trong số 15 quốc gia có tỉ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.

Phát biểu khai mạc hội thảo, bà Trần Thị Nhị Thủy, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Thông tin và Truyền thông), cho biết, việc sử dụng chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) để tác động đến nhận thức và hành vi tiêu dùng thuốc lá được đánh giá trên một số khía cạnh. Trong đó, tăng thuế TTĐB sẽ giúp tăng giá bán của sản phẩm; giúp giảm tiêu thụ; giúp ngăn chặn việc bắt đầu. “Giá cao có thể đóng vai trò như một rào cản đối với thanh thiếu niên, những người có thể bắt đầu hút thuốc. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tăng giá rất hiệu quả trong việc ngăn chặn việc bắt đầu hút thuốc ở thanh thiếu niên”, bà Trần Thị Nhị Thủy cho hay.

Theo đánh giá của TS Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam, Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ trong cuộc chiến chống tác hại của thuốc lá trong 1 thập kỷ qua. Tuy nhiên, với xu hướng hiện tại sẽ không đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá là giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030. Số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang bắt đầu tăng trở lại. Từ năm 2022 đến năm 2023, tổng sản lượng sản xuất đã tăng hơn 10%. Do vậy “Chúng ta cần hành động mạnh mẽ hơn để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam và bảo vệ sức khỏe và cuộc sống của người dân”, TS Angela Pratt nhấn mạnh.

Một trong những thách thức lớn nhất mà Việt Nam đang phải đối mặt là thực trạng giá thuốc lá rất rẻ. Trong những năm vừa qua, thuốc lá ngày càng trở nên phù hợp với túi tiền của người dân hơn bởi giá vẫn được giữ nguyên, trong khi thu nhập lại tăng. Do vậy, tăng thuế thuốc lá là cách nhanh và hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu này.

Hội thảo đã ghi nhận ý kiến của các chuyên gia về việc cần thiết phải tăng thuế để tăng giá bán đối với thuốc lá, qua đó giảm tỷ lệ sử dụng. Đại diện Bộ Y tế cũng ủng hộ và hoàn toàn nhất trí với Bộ Tài chính về một số đề xuất trong dự thảo Luật Thuế TTĐB sửa đổi nhằm thể chế hóa và thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội, Chính phủ, đặc biệt đối là Nghị quyết số 20-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe Nhân dân trong tình hình mới.

Tuy nhiên, theo bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), để bảo đảm bám sát hơn nữa với các quan điểm chỉ đạo, định hướng của Đảng và Nhà nước, Bộ Y tế đề xuất mức thuế tuyệt đối đối với mặt hàng thuốc lá phải đạt 15.000 đồng/bao (20 điếu/bao) vào năm 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75%. Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70%-75% giá bán lẻ) và giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.

Phương án đề xuất của WHO sẽ khiến tỷ lệ hút thuốc giảm tương đối 13%; tỷ lệ hút thuốc lá ở nam và nữ sẽ giảm xuống dưới 36% và 1,0% tương ứng vào năm 2030, qua đó sẽ đạt được các mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá Việt Nam. Mặt khác, phương án này cũng sẽ làm giảm đáng kể tổng số người hút thuốc, ước tính giảm khoảng 696.000 người vào năm 2030 so với năm 2020. Các mức này cũng sẽ làm tăng doanh thu thuế hàng thực, đã điều chỉnh theo lạm phát, hàng năm lên 169%, tương ứng với việc thu thêm 29,3 nghìn tỷ đồng mỗi năm từ thuế từ thuốc lá so với năm 2020.

Tại Hội thảo, các chuyên gia cũng khẳng định, việc tăng thuế làm tăng tỷ lệ thất nghiệp hoàn toàn không chính xác. Theo chuyên gia kinh tế, ThS Đào Thế Sơn, việc làm trong ngành thuốc lá chỉ chiếm 0,39% - 0,42% tổng việc làm trong nền kinh tế. Tăng thuế có thể giảm việc làm trong ngành thuốc lá nhưng lại chuyển dịch làm tăng việc làm ở các ngành, nghề khác. Thêm vào đó, Chính phủ có thêm doanh thu để đầu tư trở lại vào nền kinh tế - vào các lĩnh vực như sức khỏe và giáo dục. Không giống như thuốc lá, các lĩnh vực này sẽ làm tăng năng suất và tăng trưởng của đất nước.