Thể chế hóa các tư duy phát triển hiện đại trong Văn kiện Đại hội XIV của Đảng

Nhận định các dự thảo đã được chuẩn bị công phu, khoa học, thể hiện rõ tư duy tiếp tục đổi mới và khát vọng phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, GS.TS. Trần Ngọc Đường đã tập trung phân tích và bổ sung các vấn đề cốt lõi nhằm nâng cao chiều sâu lý luận và tính định hướng của Văn kiện. 

Chuyển đổi tư duy kiến tạo phát triển 

GS.TS. Trần Ngọc Đường bày tỏ sự tâm đắc đặc biệt với những nội dung cơ bản về vấn đề "Tiếp tục đổi mới tư duy phát triển" thể hiện trong Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV của Đảng. Ông nhận thấy Dự thảo đã mạnh mẽ đặt ra yêu cầu vượt ra khỏi những tư duy cũ, lạc hậu, thay thế tư duy quản lý mệnh lệnh quyền uy bằng tư duy kiến tạo phát triển, dựa trên các động lực mới như đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

GS.TS. Trần Ngọc Đường đánh giá cao việc Văn kiện xác định rõ sự cần thiết phải chấm dứt mô hình phát triển còn chủ yếu dựa vào khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ, đầu tư công lớn, vốn đã dẫn đến bất bình đẳng xã hội, ô nhiễm môi trường và cạn kiệt tài nguyên. Thay vào đó, kỷ nguyên mới đòi hỏi sự phát triển phải dựa vào đột phá khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. 

Đặc biệt, ông hoàn toàn đồng tình với quan điểm coi con người là trung tâm và chủ thể của sự phát triển và khẳng định không đánh đổi môi trường và công bằng xã hội. Vai trò của Nhà nước được chuyển hóa thành vai trò kiến tạo và phát triển, phục vụ nhân dân, tạo môi trường và không gian cho doanh nghiệp và thị trường phát triển. Điều này nhấn mạnh rằng đổi mới tư duy phát triển không chỉ là khẩu hiệu mà phải được thể hiện cụ thể trong mục tiêu, cơ chế, chính sách, pháp luật và phương pháp hành động.

Đánh giá cao việc mở rộng và làm sâu sắc hơn tư duy về hội nhập và phát triển bền vững, GS.TS. Trần Ngọc Đường cho rằng khái niệm "hội nhập có chọn lọc" đã được thay thế bằng tư duy "chủ động hội nhập", tích cực tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, xây dựng vị thế trong các lĩnh vực chiến lược như công nghệ cao, logistic, và năng lượng sạch. Phát triển bền vững cũng không còn là một khái niệm chung chung mà có nội hàm rất cụ thể và sâu sắc, bao gồm phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn và phát triển cân bằng giữa tăng trưởng, môi trường, an sinh xã hội. Cùng với đó, việc Văn kiện khẳng định phải tập trung phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia và khu vực kinh tế tư nhân theo hướng đổi mới công nghệ cũng nhận được sự đồng tình mạnh mẽ.

GS.TS. Trần Ngọc Đường cũng tâm đắc với việc Văn kiện chuyển mạnh sang quản trị phát triển hiện đại, coi đổi mới thể chế là khâu đột phá. Dự thảo đã nhấn mạnh vai trò kiến tạo, điều tiết vĩ mô của Nhà nước, thay vì can thiệp trực tiếp , đồng thời khẳng định sự cần thiết phải cải cách mạnh mẽ thể chế, loại bỏ rào cản và thúc đẩy cạnh tranh minh bạch. Việc đặt phát triển con người, giáo dục, y tế, an sinh xã hội làm trung tâm của chiến lược và khẳng định nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố cốt lõi để cạnh tranh và phát triển, thể hiện một tư duy phát triển hài hòa, không để ai bị bỏ lại phía sau.

Hoàn thiện lý luận dẫn đường và thể chế hoá tư duy mới

Để vấn đề "tiếp tục đổi mới tư duy phát triển" trở thành một vấn đề lý luận hoàn thiện, thể hiện tầm nhìn, trí tuệ và ngọn đuốc soi đường của Đảng một cách sâu sắc, toàn diện hơn, GS.TS. Trần Ngọc Đường đã đưa ra một loạt góp ý bổ sung quan trọng, được chia thành hai nhóm chính: bổ sung về mặt lý luận xuyên suốt và bổ sung cụ thể trong các mục của Báo cáo chính trị và Báo cáo tổng kết.

Về mặt lý luận xuyên suốt, Giáo sư đề nghị vấn đề "tiếp tục đổi mới tư duy phát triển" cần được thể hiện thành một quan điểm lớn xuyên suốt trong Dự thảo Văn kiện. Ông đề xuất bổ sung nội dung này vào Mục II (mục quan điểm) của Báo cáo chính trị, trước khi đi vào các mục cụ thể. Sự bổ sung này phải bao gồm việc làm rõ nội hàm của khái niệm "tiếp tục đổi mới tư duy phát triển" trong kỷ nguyên mới. Khái niệm này có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, vì nó là cách nhìn nhận, suy nghĩ và hoạch định đường lối, chính sách liên quan đến sự phát triển của đất nước, xác định động lực tăng trưởng, cách thức tổ chức và điều hành kinh tế, xã hội, cũng như cách thức xây dựng thể chế và quản lý nguồn lực.

Bên cạnh đó, cần khái quát nội dung của vấn đề đổi mới tư duy, nhấn mạnh sự chuyển đổi từ tư duy quản lý mệnh lệnh, quyền uy sang tư duy "kiến tạo và phục vụ", từ "bao cấp xin cho" sang "tự chủ, tự cường", từ "tập trung" sang "phân cấp, phân quyền cho địa phương". Giáo sư đặc biệt đề xuất xác định rõ tư duy phát triển trong kỷ nguyên mới là tư duy kiến tạo, chủ động, thích ứng và sáng tạo, thay thế cho tư duy hành chính - mệnh lệnh - quyền uy - phụ thuộc và bị động. Đổi mới tư duy phát triển phải là yêu cầu xuyên suốt và liên tục, không phải là nhiệm vụ nhất thời , nhằm làm rõ vị trí và vai trò lý luận dẫn đường, xuyên suốt trong nội dung của Báo cáo chính trị.

Đối với các nội dung cần bổ sung chi tiết trong các mục Văn kiện, trong Mục III về xây dựng, hoàn thiện đồng bộ thể chế, GS.TS. Trần Ngọc Đường cho rằng Dự thảo mới nhấn mạnh định hướng hoàn thiện trong các lĩnh vực mà chưa đề cập đến các tư duy xây dựng thể chế mới như "tư duy kiến tạo phát triển" lấy doanh nghiệp, người dân làm trung tâm và tư duy tách bạch rõ vai trò Nhà nước, thị trường, xã hội, tránh chồng chéo, can thiệp hành chính không cần thiết. Ông cũng bổ sung định hướng thiết lập hành lang pháp lý thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đồng thời kiểm soát rủi ro như kinh tế số, trí tuệ nhân tạo, hoàn thiện thể chế tài chính xanh, kinh tế tuần hoàn, và xây dựng thể chế điều hành thông minh, minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Đặc biệt, trong Mục XIII về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Giáo sư đề nghị bổ sung mạnh mẽ quan điểm: tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo hướng kiến tạo phát triển, liêm chính, hành động, phục vụ nhân dân và thúc đấy đổi mới sáng tạo. Ông nhấn mạnh cần đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản trị Nhà nước, xây dựng nền hành chính công minh bạch và mở rộng hơn về tư duy bảo đảm quyền con người như một trụ cột, tăng cường thể chế bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, quyền công dân, phát huy vai trò giám sát phản biện xã hội và các quyền dân chủ trực tiếp của công dân.

Đối với Mục XII về phát huy mạnh mẽ vai trò chủ thể của nhân dân, GS.TS. Trần Ngọc Đường đề nghị bổ sung quan điểm nhân dân không chỉ là người tham gia mà là chủ thể cùng với Nhà nước đồng kiến tạo thể chế, chính sách, pháp luật. Nhân dân cần được khẳng định là chủ thể tham gia vào toàn bộ quá trình phát triển - từ hoạch định, thực hiện, giám sát, đến hưởng thụ thành quả. Góp ý đặc biệt quan trọng là nhấn mạnh việc ứng dụng công nghệ số để người dân tham gia trực tiếp và thường xuyên vào quá trình ra quyết định, phản biện và giám sát. Ông cũng đề xuất xây dựng cơ chế pháp lý thực chất để người dân, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội.

Đối với Mục V về phát triển văn hóa và con người Việt Nam, GS.TS. Trần Ngọc Đường đề xuất đổi mới tư duy xem văn hóa là một quyền lực phát triển, là trụ cột trong chiến lược phát triển bền vững, và cụ thể hóa tư duy đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho phát triển. Ông cũng nhấn mạnh xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ mới phải có năng lực sáng tạo, tư duy phản biện, kỹ năng số, tinh thần công dân toàn cầu và bản lĩnh văn hóa dân tộc.

Trong Mục VI về xây dựng nền giáo dục quốc dân, Giáo sư đề nghị bổ sung nội dung đổi mới toàn diện nội dung và phương pháp giảng dạy bằng việc ứng dụng công nghệ số, tích hợp mạnh mẽ công nghệ thông tin trong giảng dạy, học tập và quản lý, đồng thời đổi mới chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu hội nhập toàn cầu.

Cuối cùng, đối với Dự thảo Báo cáo tổng kết 40 năm đổi mới, GS.TS Trần Ngọc Đường đề nghị làm rõ và sâu sắc hơn sự phát triển sáng tạo lý luận kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là nội hàm của việc kết hợp hài hòa giữa thị trường với định hướng xã hội chủ nghĩa, công bằng và tiến bộ xã hội. Ông cũng yêu cầu có sự phân tích và làm sâu sắc hơn về vai trò của khoa học công nghệ - đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số với tư cách là một động lực mới của sự phát triển, đồng thời đánh giá sâu sắc hơn về hiệu quả của mô hình tăng trưởng hiện nay so với mô hình tăng trưởng mới dựa vào năng suất, chất lượng, hiệu quả và đổi mới sáng tạo.