Tinh thần "Ba đảm đang" trong Kỷ nguyên mới

Năm 2025, phụ nữ Thủ đô cùng phụ nữ và nhân dân cả nước tự hào kỷ niệm 1985 năm cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, 65 năm "Đội quân tóc dài" và 60 năm phong trào phụ nữ "Ba đảm đang". Phát huy khí phách của Hai Bà Trưng, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, "Đội quân tóc dài" của phụ nữ miền Nam cùng phong trào"Ba đảm đang" của phụ nữ miền Bắc là mốc son chói lọi trong lịch sử phong trào phụ nữ Việt Nam, là bằng chứng sinh động của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, của nghị lực phi thường, phẩm chất đạo đức cao đẹp và sức mạnh của phụ nữ Việt Nam.

Trong không khí sục sôi của những ngày Nam-Bắc thi đua đánh Mỹ, với lòng yêu nước nồng nàn, thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh "Không có gì quý hơn độc lập tự do", "Lúc này, chống Mỹ cứu nước là nhiệm vụ thiêng liêng nhất của mọi người Việt Nam yêu nước. Tất cả chúng ta hãy đoàn kết nhất trí, triệu người như một, quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược", lớp lớp thanh niên, cả trung niên, cha trước con sau nhập ngũ, tái ngũ đi chiến trường đánh Mỹ; cả miền Bắc sôi nổi thi đua với các phong trào "Ba sẵn sàng" của thanh niên, "Ba cao điểm" của công nhân viên chức, "Ba quyết tâm" của trí thức, "Hai giỏi" của phụ lão. Để xây dựng hậu phương miền Bắc vững vàng, chi viện tốt cho miền Nam ruột thịt, từ sáng kiến "Ba đảm nhiệm"¹ của phụ nữ huyện Đan Phượng, phong trào "Ba đảm đang"² đã được Trung ương Hội LHPN Việt Nam phát động và trở thành cao trào cách mạng sôi nổi, rộng khắp trong phụ nữ toàn miền Bắc giai đoạn 1965-1975 với các nội dung: 1) Đảm đang sản xuất, công tác thay thế chồng, con đi chiến đấu; 2) Đảm đang công việc gia đình để chồng con yên tâm chiến đấu; 3) Đảm đang phục vụ chiến đấu và sẵn sàng chiến đấu khi cần thiết³.

Đến tháng 5/1965, sau 2 tháng phát động, toàn miền Bắc đã có 1 triệu 70 vạn phụ nữ đăng ký "Ba đảm đang" lập thành tích xuất sắc. Tại Hà Nội, chỉ sau một thời gian ngắn, đã có 30 vạn phụ nữ Thủ đô thuộc các lứa tuổi, thuộc mọi thành phần ghi tên tình nguyện "Ba đảm đang", góp phần thực hiện chỉ đạo của Thành ủy Hà Nội chuyển hướng xây dựng kinh tế địa phương ngay trong hoàn cảnh có chiến tranh, tiếp tục sản xuất đi đôi với bảo vệ sản xuất; chuẩn bị phương án chiến đấu tốt, đồng thời ra sức thực hiện chi viện cho miền Nam.

Hàng nghìn nữ thanh niên, trong đó có nhiều chị vừa rời ghế nhà trường đã hăng hái gia nhập đội Thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước, sẵn sàng đi tới vùng đất lửa, mở các con đường chiến lược chi viện cho chiến trường miền Nam. Hàng vạn đơn tình nguyện cho chồng con đi chiến đấu. Có mẹ một lúc tiễn đưa cả 3 con nhập ngũ, nhiều bà mẹ có con độc nhất cũng tình nguyện cho con vào bộ đội.

Ở lại hậu phương, thực hiện lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh (ngày 20/7/1965): "Đồng bào và chiến sỹ miền Bắc dũng cảm tiến lên, hăng hái thi đua sản xuất và chiến đấu… Chị em phụ nữ hãy thực hiện thật tốt "ba đảm đang", góp phần đánh thắng giặc Mỹ xâm lược…", phụ nữ Hà Nội cùng phụ nữ toàn miền Bắc không quản ngày đêm và bom đạn của kẻ thù, ra sức thi đua vừa lao động sản xuất, công tác, tham gia chiến đấu, phục vụ chiến đấu, vừa đảm nhận việc nhà, chăm sóc cha mẹ già, nuôi dạy các con với tinh thần nỗ lực phi thường. Chị em có thể làm tất cả mọi việc mà trước đây phụ nữ chưa hề làm, kể cả những việc cần đến kỹ thuật. Với tỷ lệ 62,73% lao động trong công nghiệp nhẹ, chị em giữ vai trò quan trọng ở các ngành sản xuất công nghiệp của thành phố. Tại nhiều nhà máy như dệt, dược, may, chế biến thực phẩm, lao động nữ lên tới 70%-80%. Phụ nữ đảm nhận mọi việc từ khâu bốc vác, vận chuyển đến đứng máy, với tinh thần "giỏi một việc, biết nhiều việc", tăng năng suất "giành ba điểm cao", hàng vạn sáng kiến đã được đề xuất để hoàn thành vượt mức kế hoạch, điển hình như: Nhà máy Dệt 8/3 làm 10 triệu mét vải, tăng năng suất lao động thi đua với chiến sỹ đường 9, các xí nghiệp Dược phẩm I, II, X.40, hợp tác xã may Sao đỏ, Giấy Hữu nghị…

Ở ngoại thành, trước đây việc cày bừa, đào mương, đắp đập thường là việc của nam giới, nay hầu như đến tay chị em. Vừa học vừa làm, chị em phụ nữ trở thành chủ lực trong hợp tác xã nông nghiệp. Đội trưởng sản xuất, trên 80% là nữ. Chủ nhiệm các hợp tác xã thủ công đa số là nữ, học tập tinh thần "chỉ tiến không lùi" của nữ liệt sỹ Lê Thị Hồng Gấm, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, hoàn thành sớm kế hoạch năm từ 20 đến 45 ngày, tăng năng suất từ 20% đến 50%. Khẩu hiệu "Làm ngày không đủ, tranh thủ làm đêm", "Địch đánh ban ngày ta sản xuất ban đêm", "Tay cày tay súng", "Tay búa tay súng" đã trở thành hiện thực cuộc sống, phấn đấu thực hiện "thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người" chi viện sức người, sức của cho miền Nam ruột thịt. Chị em ở nhiều đơn vị góp phần chuyển hàng chục vạn tấn máy móc đi sơ tán, khắc phục khó khăn để đảm bảo ổn định sản xuất nơi sơ tán, với khẩu hiệu "Tim có thể ngừng đập, máy không thể ngừng chạy". Điển hình như Anh hùng lao động Cù Thị Hậu, công nhân nhà máy dệt 8/3, chồng đi chiến đấu, 2 con còn nhỏ, chị vẫn phấn đấu kiên trì đảm bảo ngày công bình quân cao, dệt vượt mức kế hoạch, đứng đầu hội thi thợ giỏi toàn ngành dệt. Nữ công nhân ngành vận tải bảo dưỡng đường, sửa cầu đảm bảo vận chuyển trong mọi tình huống. Nữ công nhân cảng sông Hồng nhiều ngày bốc dỡ hàng nghìn tấn hàng phục vụ chi viện chiến trường. Chị em ngành Xây dựng làm nhiều hầm phòng không, đặt hàng vạn ống "buy" cá nhân bảo vệ người và của. Chị em ngành Giao thông bám mặt đường, phân hàng thông xe, san lấp hố bom, sửa chữa cầu phà, giải phóng mặt đường. Chị em Thương nghiệp bám trụ nơi trọng điểm kịp thời phục vụ bộ đội và lực lượng khắc phục hậu quả sau những trận đánh. Chiếm tỷ lệ gần 60% trong ngành y tế, các bác sĩ Bệnh viện Xanh Pôn, Bệnh viên Đống Đa, Bệnh viện Bạch Mai dũng cảm xông vào lửa đạn để cứu chữa nạn nhân, thực hiện khẩu hiệu "Thầy thuốc như mẹ hiền", có nhiều sáng kiến, công trình nghiên cứu thiết thực phục vụ chiến đấu và đời sống… Trong phong trào thi đua, những tổ lao động Xã hội chủ nghĩa, tổ sản xuất tiên tiến cũng chính là những tổ đầu tiên đạt danh hiệu "ba đảm đang".

Chẳng những là lực lượng lao động đông đảo, sáng tạo trong mọi ngành nghề, lĩnh vực, phụ nữ còn là lực lượng chiến đấu và phục vụ chiến đấu hết sức gan dạ, dũng cảm. Thực hiện Nghị quyết của Thành ủy về xây dựng lực lượng vũ trang thời chiến, chị em tham gia 45% vào dân quân, 35% vào tự vệ biên chế thành 117 trung đội và 1 đại đội toàn nữ. Các chi hội phụ nữ đường phố thành lập 275 tổ phục vụ chiến đấu. Ngoài ra, hàng vạn chị em tham gia lực lượng bán vũ trang.

Có thể khẳng định phong trào phụ nữ "Ba đảm đang" đã dấy lên khí thế mạnh mẽ thi đua sản xuất, chiến đấu, học tập vươn lên. Nhiều chị được kết nạp vào Đoàn, vào Đảng. Một thế hệ cán bộ nữ trẻ dám nghĩ, dám làm phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng và trưởng thành vững vàng. Phong trào "Ba đảm đang" đã thúc đẩy những chị em bình thường, thậm chí chậm tiến trở thành những người tiên tiến⁴.

Chúng ta tự hào từ năm 1965 đến 1974, phong trào "Ba đảm đang" toàn miền Bắc đã có 42 nữ anh hùng, 9 đơn vị nữ anh hùng được tôn vinh; 1.718 chị em được tặng thưởng huy hiệu Bác Hồ, trên 5.000 chị em là chiến sỹ thi đua toàn quốc, gần 4 triệu hội viên đạt danh hiệu phụ nữ "Ba đảm đang". Phụ nữ Việt Nam ta xứng đáng với lời khen tặng của Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu: "Phụ nữ Việt Nam dũng cảm, đảm đang chống Mỹ cứu nước". Đúng như Cố Tổng bí thư Lê Duẩn đã nói: "Phong trào Ba đảm đang, một phong trào sôi nổi, đáp ứng những yêu cầu cấp bách của kháng chiến, chị em phụ nữ đã gánh vác một nhiệm vụ vô cùng trọng đại là xây dựng, củng cố hậu phương xã hội chủ nghĩa, thường xuyên tạo cho tiền tuyến nguồn sức mạnh vật chất và nguồn động viên tinh thần vô giá".

Trong công cuộc đổi mới, phát triển của Thủ đô và đất nước, phát huy truyền thống phụ nữ "Ba đảm đang", các tầng lớp phụ nữ Hà Nội cùng phụ nữ cả nước tiếp tục nỗ lực cố gắng, nêu cao tinh thần làm chủ, ý chí tự lực, tự cường, ra sức thi đua làm theo lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh "Mỗi người phụ nữ và tất cả phụ nữ phải hăng hái nhận lấy trách nhiệm của người làm chủ đất nước, tức là phải ra sức thi đua tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm để xây dựng nước nhà, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Muốn làm tròn nhiệm vụ vẻ vang đó, phụ nữ ta phải xóa bỏ cái tâm lý tự ty và ỷ lại; phải có ý chí tự lực, tự cường; phải nâng cao trình độ lý luận chính trị, văn hóa, kỹ thuật" ⁵. Nhiều phong trào thi đua, cuộc vận động thiết thực, hiệu quả đã được tổ chức Hội phụ nữ phát động, triển khai thực hiện, thu hút đông đảo chị em tham gia như: phong trào thi đua "Phụ nữ Thủ đô tích cực học tập, lao động sáng tạo, xây dựng gia đình văn minh, hạnh phúc"; hiện nay là phong trào Xây dựng người phụ nữ Thủ đô "Trung hậu - Sáng tạo - Đảm đang - Thanh lịch" gắn với học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; Cuộc vận động Phụ nữ Thủ đô ứng xử đẹp, Xây dựng gia đình "5 không, 3 sạch", giúp nhau phát triển kinh tế, sáng kiến sáng tạo, giỏi việc nước đảm việc nhà, góp phần xây dựng người phụ nữ Việt Nam thời đại mới có tri thức, có đạo đức, có sức khỏe, có trách nhiệm với bản thân, gia đình và đất nước, tích cực tham gia xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch vững mạnh.

Nhiều mô hình có hiệu quả và ý nghĩa xã hội sâu sắc đã được nhân rộng như: Tuần lễ vàng tiết kiệm vì phụ nữ nghèo, nuôi lợn nhựa tiết kiệm, biến rác thành tiền, "Mẹ đỡ đầu", "Đồng hành cùng con", "Đồng hành cùng phụ nữ biên cương", "Triệu phần quà san sẻ yêu thương"; sống xanh, biến các điểm rác tồn đọng thành vườn hoa, đường hoa phụ nữ tự quản… Hàng ngàn công trình, phần việc được các cấp Hội đăng ký và triển khai thực hiện có hiệu quả: xây, sửa nhà tình nghĩa, tặng "Mái ấm tình thương", hỗ trợ xây, sửa điểm trường, tôn tạo, làm đẹp các điểm di tích, phụng dưỡng Bà Mẹ Việt Nam Anh hùng, mẹ liệt sỹ, tặng học bổng "Nâng bước em đến trường"… với tổng trị giá nhiều tỷ đồng. Nhiều điển hình tiên tiến trong phong trào thi đua đã được xét chọn "người tốt, việc tốt" các cấp, Phụ nữ Thủ đô tiêu biểu, Công dân Thủ đô ưu tú, giải thưởng Phụ nữ Việt Nam… góp phần tô đẹp thêm truyền thống của phụ nữ Việt Nam.

Để tiếp tục phát huy truyền thống tốt đẹp của phong trào "Ba đảm đang" trong kỷ nguyên mới của dân tộc, Hội LHPN các cấp cần nhận thức đầy đủ những cơ hội và thách thức đối với phụ nữ và công tác Hội thời kỳ mới; tiếp tục làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục truyền thống, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, bản lĩnh và khát vọng vươn lên của phụ nữ bằng nhiều hình thức, tận dụng ưu thế của công nghệ thông tin, mạng xã hội trong tuyên truyền; tiếp tục nghiên cứu các phong trào, khuyến khích mạnh mẽ tinh thần đổi mới, sáng kiến, sáng tạo, dám nghĩ dám làm của hội viên, phụ nữ, phù hợp với yêu cầu của kỷ nguyên số cũng như nhu cầu, nguyện vọng của phụ nữ. Các cấp Hội nỗ lực đổi mới nội dung và phương thức hoạt động, đa dạng các mô hình kết nối, tập hợp phụ nữ, đồng thời chủ động đề xuất với cấp ủy, chính quyền những vấn đề liên quan đến phụ nữ và hoạt động của tổ chức Hội; thực hiện tốt nhiệm vụ đại diện, chăm lo bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của phụ nữ, đóng góp tích cực vào sự phát triển thịnh vượng của đất nước.

-----

¹ (1) Gánh vác thêm phần việc lao động của chồng, con, anh, em hoàn thành mọi nhiệm vụ sản xuất ở địa phương để chồng, con, anh em yên tâm sẵn sàng đi chiến đấu; (2) Khuyến khích chồng, con, anh, em gia nhập bộ đội hoặc tiếp tục ở lại bộ đội chiến đấu cho đến ngày không còn một tên lính Mỹ trên đất nước ta; (3) Tích cực tham gia mọi công tác chính quyền, đoàn thể, bảo vệ trị an, phục vụ chiến đấu ở địa phương, sẵn sàng gia nhập quân đội, chiến đấu giết giặc khi Tổ quốc cần

² Lúc đầu tên gọi là "Ba đảm nhiệm", được Chủ tịch Hồ Chí Minh gợi ý đổi thành "Ba đảm đang".

³ Hội LHPN Việt Nam, Lịch sử Hội LHPN Việt Nam, tập 1 (1930-1976), Nxb Phụ nữ, H. 2016

⁴ Hội LHPN TP Hà Nội, Lịch sử phong trào phụ nữ Hà Nội

⁵ Chủ tịch Hồ Chí Minh phát biểu tại Đại hội phụ nữ toàn quốc lần thứ III, tháng 3/1961