Trẻ em lười đọc sách, đừng đổ lỗi cho công nghệ

Theo ông Nguyễn Quang Thạch (SN 1975 tại Hà Tĩnh), thách thức lớn nhất của việc phát triển văn hóa đọc ở nông thôn không nằm ở số lượng sách, mà nằm ở cách thiết kế giáo dục và môi trường nuôi dưỡng thói quen đọc.

"Nhiều cha mẹ học sinh từng là những đứa trẻ không được xem và đọc sách từ nhỏ. Chính sự thiếu hụt ấy khiến nhiều bậc phụ huynh không thực sự quan tâm đến việc đọc của con em mình. Khi người lớn không đọc, trẻ em rất khó hình thành thói quen đọc một cách tự nhiên", ông Nguyễn Quang Thạch trăn trở.

Khi smartphone và mạng xã hội len lỏi vào đời sống từ rất sớm, trẻ càng ngại đọc sách nếu không có sự thay đổi mang tính hệ thống từ giáo dục. Chỉ khi giáo dục Việt Nam ngang bằng với giáo dục của các quốc gia phát triển, việc đọc mới có thể trở thành một phần bình thường trong đời sống học đường và gia đình.

Theo ông Nguyễn Quang Thạch, khó khăn lớn nhất của "Sách hóa nông thôn" không nằm ở việc thiếu sách, mà ở thiết kế giáo dục chưa tạo được động lực đọc cho học sinh. Thực tế, đã có không ít tủ sách được đưa đến tận lớp học nhưng không phát huy hiệu quả, bởi học sinh chịu áp lực học hành nặng nề, bị chi phối bởi điện thoại thông minh, trong khi việc đọc sách không trở thành nhu cầu tự nhiên trong học tập hằng ngày.

Ông kể câu chuyện của một học sinh sang Mỹ học từ lớp 10. Em chia sẻ rằng lượng sách đọc trong 1 năm ở Mỹ bằng tổng số sách đọc suốt 9 năm học ở Việt Nam. Điều khác biệt, không phải ở năng lực của học sinh, mà ở cách nhà trường thiết kế việc học, khiến học sinh “yêu sự học” và buộc phải đọc để tham gia thảo luận, viết luận, bày tỏ quan điểm cá nhân.

Chính vì thiết kế giáo dục còn nặng về truyền thụ kiến thức, nhẹ về tự học và đọc mở rộng, nên cả giáo viên lẫn học sinh ở Việt Nam chưa hình thành được thói quen đọc sách thường xuyên và tinh thần học tập suốt đời. Nếu giáo dục được thiết kế theo hướng khuyến đọc như ở các nước phát triển, việc lan tỏa văn hóa đọc sẽ diễn ra tự nhiên hơn, khi chính phụ huynh và nhà trường chủ động tìm sách cho học sinh, thay vì phải mất nhiều thời gian vận động nhận thức như hiện nay.

Ông Nguyễn Quang Thạch và các cộng sự tiếp tục kết nối những cá nhân, tổ chức muốn giúp trẻ em có sách đọc với nhà trường, dòng họ, xứ đạo. Đồng thời, một hướng đi mới đang được đẩy mạnh: đưa sách tiếng Anh về nông thôn.

Từ năm 2018, ông cùng các cộng sự triển khai chương trình "English for Rural Vietnam - Tiếng Anh nông thôn". Xuất phát từ một thực tế là nhiều học sinh nông thôn không có sách truyện tiếng Anh, sách khoa học tiếng Anh, thậm chí thiếu cả từ điển và sách ngữ pháp. Trong khi đó, phần lớn cha mẹ học sinh không đủ hiểu biết và điều kiện tài chính để hỗ trợ con tiếp cận tiếng Anh như ở thành phố.

Thông qua mạng lưới tình nguyện viên, chương trình kết nối dạy tiếng Anh giao tiếp, và sẽ đưa sách tiếng Anh từ thành phố về tận tay học sinh nông thôn, với hy vọng tạo nền tảng lâu dài cho các em trong tương lai.

Trong tương lai, ông Nguyễn Quang Thạch tiếp tục mở rộng "Sách hóa nông thôn" ra ngoài biên giới Việt Nam, với các mô hình thư viện lớp học chi phí thấp, triết lý "Một đô la thay đổi thế giới", "Bước chân trên 10.000 km đến hơn 30 quốc gia" và "Những bức thư để thay đổi thế giới" tại Ấn Độ, Philippines và nhiều quốc gia đang phát triển khác,

Hơn 20 năm đi cùng sách, Nguyễn Quang Thạch đã đánh đổi không ít, kể cả sức khỏe. Đôi mắt đang yếu dần sau nhiều năm thức đêm, suy nghĩ và di chuyển không ngừng. Nhưng ông nói, vẫn sẽ tiếp tục con đường này, bởi muốn trẻ em được nghe và đọc sách từ sớm.