Truyền dạy, bảo tồn văn hóa phi vật thể đồng bào dân tộc Khơ Mú

Chiều ngày 20/9, tại phường Trường Vinh, Nghệ An, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An tổ chức khai mạc lớp tập huấn bảo tồn - truyền dạy văn hóa phi vật thể về dân ca, dân vũ, dân nhạc của dân tộc Khơ Mú, tỉnh Nghệ An. Lớp tập huấn diễn ra trong 3 ngày (20 - 22/9/2025).

Dự khai mạc có ông Trần Mạnh Hùng - Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam, bà Quách Thị Cường - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An; các nhà nghiên cứu, chuyên viên Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An, nghệ nhân và hơn 70 đồng bào người Khơ Mú ở 2 bản Xốp Pu và Yên Sơn thuộc xã Yên Na, Nghệ An.

Theo ông Trần Mạnh Hùng - Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, dân tộc Khơ Mú có một vị trí quan trọng trong bản đồ tộc người Việt Nam nhưng văn hóa truyền thống từ nhiều năm nay đi bị mai một và mất mát nhiều. Vì thế, việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc Khơ Mú được Đảng và Nhà nước quan tâm, đưa vào danh sách các dân tộc thiểu số có nguy cơ bị mai một văn hóa phi vật thể.

Bà Quách Thị Cường - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An chia sẻ: Dân tộc Khơ Mú có vị thế quan trọng ở vùng miền núi Nghệ An. Việc bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc Khơ Mú đã được quan tâm từ nhiều năm nay nhưng quá trình thực hiện còn gặp nhiều khó khăn. Hi vọng với sự giúp đỡ, hỗ trợ từ Trung ương đến địa phương, từ các nhà khoa học, nhà nghiên cứu văn hóa, công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa phi vật thể của người Khơ Mú sẽ có những bước tiến mới.

Tại lớp tập huấn, đồng bào Khơ Mú được nghe chuyên gia báo cáo về công tác bảo tồn di sản văn hóa vùng dân tộc thiểu số nói chung và dân tộc Khơ Mú nói riêng của Nghệ An hiện nay. Đồng thời, đồng bào cũng được các nghệ nhân truyền dạy và tổ chức biểu diễn để tôn vinh những tác phẩm dân ca, dân nhạc, dân vũ truyền thống của dân tộc mình.

Đa dạng đời sống văn hóa, tinh thần

Khơ Mú là một trong 5 dân tộc thiểu số có dân số đông sinh sống ở Nghệ An. Theo số liệu thống kê của Ban Dân tộc tỉnh Nghệ An, đến ngày 01/4/2019, dân số của người Khơ Mú tại Nghệ An là 43.139 người, bao gồm 21.928 nam và 21.211 nữ. Người Khơ Mú sinh sống rải rác ở nhiều địa phương khác nhau, trong đó tập trung vào một số huyện vùng cao cũ như Kỳ Sơn, Tương Dương, Quế Phong…

Trong đời sống văn hóa của người Khơ Mú, các phong tục tập quán có vai trò quan trọng. Các phong tục tập quán thể hiện rõ nét trong các sinh hoạt quan trọng của chu kỳ vòng đời như cưới xin, tang ma, làm nhà mới, cúng cơm mới, chữa bệnh…

Đời sống văn hóa của người Khơ Mú thường gắn với các ngày lễ hội, đặc biệt là tết Grơ theo phong tục riêng của dân tộc mình. Trong thời gian đón Tết, họ tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ với nhiều điệu múa, nhạc cụ tự tạo như: Kèn môi, ống gõ, đàn, trống, sáo,... Trong đó, hoạt động đặc sắc mang đặc trưng dân tộc là hát Tơm. Ngoài lễ hội trong những ngày tết Grơ, dân tộc Khơ Mú còn tổ chức các ngày lễ: Lễ tra hạt, lễ mừng cầu mới,...

Về văn học dân gian, người Khơ Mú cũng có một hệ thống các truyện kể khá phong phú. Đó là truyện Quả bầu nói về nguồn gốc con người và giải thích người Khơ Mú da ngăm đen. Hay các "lái" mà nổi tiếng như "Lái Chương Han", "Lái Ọt Tón"… Đây là những truyện kể mang tính thần thoại, sử thi, thể hiện thế giới quan của người Khơ Mú khi giải thích về nguồn gốc của mình, về những hiện tượng văn hóa xã hội hay những khát vọng, mong ước của họ.

Dân tộc Khơ Mú cũng là cộng đồng yêu thích âm nhạc. Qua nhiều thế hệ, họ cũng hình thành được một nền âm nhạc truyền thống khá đa dạng. Tiêu biểu nhất là những bài hát tơm, re ré…