"Việt Nam nên dùng AI theo dõi dữ liệu nước hồ, quỹ đạo bão để cảnh báo lũ trước 48 - 72 giờ"

Trước những thách thức về bão lũ, thiên tai đã và đang diễn ra tại Việt Nam và bằng những kinh nghiệm thực tế của mình, TS. Scott McDonald, giảng viên ngành Quản lý chuỗi cung ứng và logistics tại Đại học RMIT Việt Nam, đã có những chia sẻ về những giải pháp cấp thiết để các cơ quan quản lý, người dân tăng cường dự báo, chống chịu với bão lũ một cách hiệu quả.

Tác động chuỗi cung ứng, giá cả có nguy cơ biến động

PV: Thiên tai, bão lũ vừa qua, dưới góc nhìn của chuyên gia thì ngành Quản lý chuỗi cung ứng và logistics của Việt Nam bị ảnh hưởng ra sao? Từ đó, tác động thế nào đến giá cả, nguồn hàng/ sản phẩm cung cấp cho người dân?

TS. Scott McDonald: Thời tiết xấu và ngập lụt đã ảnh hưởng nặng nề tới chuỗi cung ứng ở khu vực miền Trung, chủ yếu do giao thông bị tê liệt và thiệt hại về nông nghiệp. Lũ lụt và sạt lở khiến nhiều tuyến đường tỉnh lộ và quốc lộ bị chia cắt, khiến hàng hóa bị ùn ứ cho đến khi có đường thay thế. Lũ cũng phá hỏng nhiều hạ tầng thiết yếu như cầu, mạng lưới điện và viễn thông, càng làm phức tạp công tác khắc phục và vận hành logistics.

Thời gian giao hàng là yếu tố then chốt trong bất kỳ chuỗi cung ứng nào. Những gián đoạn này đã tạo ra tình trạng "căng thẳng chuỗi cung ứng", gây chậm trễ trong việc vận chuyển các mặt hàng quan trọng như thực phẩm, thuốc men và nguyên liệu sản xuất.

Thiệt hại nông nghiệp ước tính khoảng 4.800 ha hoa màu và 17.700 gia súc, gia cầm bị cuốn trôi, chắc chắn sẽ gây tác động lên thị trường địa phương. Hiện còn quá sớm để xác định đầy đủ mức độ ảnh hưởng, nhưng quy luật cung - cầu sẽ sớm phản ánh qua biến động giá. Người dân nên tiết kiệm sử dụng nguồn thực phẩm còn lại vì chưa rõ tình trạng thiếu hụt sẽ kéo dài bao lâu.

PV: Để giảm thiểu rủi ro, thiệt hại, doanh nghiệp, người dân cần chuẩn bị gì để ứng phó hiệu quả?

TS. Scott McDonald: Từng sống nhiều năm tại bang California, Mỹ, nơi thường xuyên xảy ra động đất, tôi đã học được một số bài học có thể áp dụng cho người dân và doanh nghiệp ở miền Trung Việt Nam.

Nhiều gia đình ở khu vực động đất luôn chuẩn bị một "túi khẩn cấp" để dùng khi xảy ra động đất với đủ thực phẩm, nước uống, đèn pin, pháo tín hiệu, thiết bị liên lạc, dụng cụ sơ cứu và đồ dùng vệ sinh cho 72 giờ tới hai tuần, đủ cho tất cả thành viên trong gia đình hoặc đơn vị.

Một lời khuyên quan trọng khác là hãy chú ý các cảnh báo thời tiết và nghiêm túc thực hiện. Thời tiết có thể thay đổi rất nhanh và rất bất ngờ. Thiên nhiên luôn mạnh hơn con người vì vậy hãy rời khỏi khu vực nguy hiểm càng sớm càng tốt khi có thể.

Cần một chiến lược thống nhất về hạ tầng - sinh thái - quy hoạch

PV: Hiện nay các quốc gia trên thế giới đang giảm thiểu thiệt hại do bão lũ như thế nào? Việt Nam có thể áp dụng những kinh nghiệm đó không và nếu có thì áp dụng như thế nào?

TS. Scott McDonald: Nhiều quốc gia giảm thiểu tác động của bão lũ bằng các giải pháp công trình như: đê, tường chắn lũ, kênh thoát nước, hoặc rào chắn di động lắp quanh các công trình quan trọng. Ở các khu vực dễ ngập, những thiết bị như tủ điện, bình nước nóng hay máy lọc nước nên được đặt ở tầng cao hơn, kèm theo máy phát điện dự phòng để duy trì nguồn điện tạm thời khi ngập xảy ra.

Bên cạnh đó, giải pháp dựa vào thiên nhiên cũng rất hiệu quả và chi phí thấp, hoàn toàn phù hợp với Việt Nam. Việc triển khai cần được thực hiện theo từng bước nhỏ, tránh gây quá tải nguồn lực và đảm bảo tính bền vững.

PV: Với kinh nghiệm và qua các nghiên cứu, ông đề xuất gì về chính sách chung để quản lý rủi ro và giảm thiểu thiệt hại do bão lũ, thiên tai gây ra?

TS. Scott McDonald: Khả năng chống chịu với bão lũ không thể dựa vào những biện pháp đơn lẻ mà đòi hỏi một chiến lược thống nhất ở cấp quốc gia. Việt Nam cần xem xét thành lập một Cơ quan Quản lý rủi ro lũ lụt quốc gia có thẩm quyền ra quyết định, bảo đảm ưu tiên kiểm soát lũ trong điều kiện thời tiết cực đoan và đồng thời huy động các nguồn hỗ trợ quốc tế cho thích ứng khí hậu.

Để tăng cường khả năng ứng phó trước các hình thái lũ lụt ngày càng phức tạp, Việt Nam cần điều chỉnh cách tiếp cận theo hướng nền tảng hơn. Điều này bao gồm việc chuyển từ trọng tâm xử lý khi sự cố xảy ra sang ưu tiên các biện pháp chủ động nhằm giảm thiểu rủi ro trước khi lũ đến.

Ưu tiên đầu tiên là rà soát và điều chỉnh các quy trình vận hành hồ chứa. Thay vì phải xả nước khẩn cấp khi xảy ra sự cố, các cơ quan chức năng có thể áp dụng chiến lược quản lý nước chủ động, xả giảm dần mực nước hồ trước khi các cơ quan khí tượng dự báo bão đến.

Công nghệ cũng sẽ giữ vai trò ngày càng then chốt trong việc tăng cường khả năng ứng phó. Các hệ thống cảnh báo sớm tiên tiến dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI) có thể tích hợp dữ liệu mưa theo thời gian thực, mực nước hồ chứa và quỹ đạo bão để cung cấp cảnh báo sớm trước 48 - 72 giờ. Những hệ thống này cần được triển khai tới mọi cộng đồng dễ bị tổn thương, với nhiều kênh truyền tin khác nhau, từ điện thoại di động, loa phát thanh cộng đồng cho đến các đội ứng phó tại địa phương.

Việt Nam cũng cần đầu tư vào phục hồi rừng đầu nguồn và các vùng đất ngập nước, vì chúng có khả năng tự nhiên hấp thụ và làm chậm dòng chảy. Đây là một hướng tiếp cận bổ trợ cho các biện pháp kỹ thuật thuần túy, đồng thời bền vững và tiết kiệm hơn về lâu dài.

Các hệ thống hạ tầng phòng chống lũ cần tiếp tục được củng cố. Những hạng mục then chốt bao gồm: xây dựng các hồ điều tiết để ứng phó lượng mưa gia tăng, gia cố hệ thống đê điều nhằm chịu được những đợt mưa lớn hơn và hình thành các kênh phân lũ khi có tình huống khẩn cấp.

Cuối cùng là siết chặt quy hoạch sử dụng đất, kiên quyết không cho phép phát triển nhà ở tại các vùng rủi ro cao, đồng thời hỗ trợ di dời những cộng đồng dễ bị tổn thương đến khu vực an toàn hơn.

PV: Xin cảm ơn ông!