Vui Tết Trung thu cùng bài hát "Chiếc đèn ông sao" phiên bản tiếng Anh

Mỗi độ Trung thu về, giai điệu quen thuộc của bài hát "Chiếc đèn ông sao" lại vang lên đó đây rộn ràng náo nức. 

Giữa những ngày đại dịch Covid-19 bao phủ một bầu không khí trầm lặng lên hàng chục triệu gia đình, dự án BSK - Nhạc thiếu nhi song ngữ ra mắt video lyrics "Chiếc đèn ông sao" như một món quà, nhắn gửi một chút thanh âm và hương vị Trung thu đến từng gia đình. Ca khúc đã được nhóm thực hiện làm mới bằng cách phối khí theo lối acoustic (mộc mạc) qua tiếng đàn guitar tươi vui và tiếng hát giản dị, trong trẻo, giàu tình cảm.

Hành trình đưa "Chiếc đèn ông sao" sang tiếng Anh 

Bài hát "Chiếc đèn ông sao" ra đời cách đây 65 năm nhưng có sức sống lâu bền với nhiều thế hệ Việt Nam nhờ giai điệu vui tươi gần gũi và tính biểu tượng lịch sử rõ nét. Từ một đồ chơi bình dân lâu đời của trẻ em, đèn ông sao được khái quát để người nghe liên tưởng đến ngôi sao trên lá cờ Tổ quốc những ngày thu độc lập, đến Bác Hồ “ngôi sao dẫn đường” đưa dân tộc đến ngày thống nhất. Với tính kết nối cộng đồng, đoàn kết tập thể mạnh mẽ trên nền giai điệu đồng dao, bài hát "Chiếc đèn ông sao" của nhạc sĩ Phạm Tuyên giống như nhiều tác phẩm khác của ông, cho tới hôm nay vẫn có sức sống bền bỉ trong lòng công chúng mọi lứa tuổi.

Trong phần chuyển ngữ, "Chiếc đèn ông sao" được dịch là “Lantern Star” thay vì đúng ngữ pháp tiếng Anh là “Star Lantern”. Bởi vì trong bài hát này, chiếc đèn sao là hình ảnh biểu tượng được khái quát hóa, có một tầm vóc lớn hơn hình dáng đơn giản bên ngoài của nó nên BSK chủ ý dịch như là một danh từ tên riêng giống kiểu Mount Everest, Queen Victoria, Uncle Ho… để người nghe hình dung xa hơn. Một hình ảnh khác “cán đây rất dài, cán cao quá đầu” được dịch là “I raise you high up to the sky” là bởi vì cán đèn trong thực tế không dài và cũng không cao quá đầu nhưng có thể hiểu ý của tác giả là “theo nhịp trống, chiếc đèn được giương cao đung đưa như muốn nhún nhẩy bay lên hòa cùng trời sao lấp lánh”. Chị Nguyệt Ca, thành viên dự án BSK - Nhạc thiếu nhi song ngữ giải thích.

Tương tự như vậy với cụm từ "tùng rinh rinh", trong những đêm Trung thu truyền thống, trẻ em thường đi quanh sân đình hay trên phố với đèn ông sao trong tay, hát vang những bài đồng dao Trung Thu theo nhịp trống. Mỗi lần tiếng trống dẫn nhịp gõ phách mạnh “tùng” thì đoàn người theo hiệu lệnh đồng loạt "rinh" đèn lên cao quá đầu tạo lên một khối sóng nhịp nhàng mà ta gọi là "rước đèn". Vậy là, từ “rinh” vừa có tính âm thanh là "rộn ràng" vừa có tính hình ảnh là "dâng lên" trở nên vô cùng đặc sắc nhưng dịch sang tiếng Anh lại không hề đơn giản. 

Trong lời tiếng Anh của bài hát, âm thanh "Tùng rinh" chuyển ngữ thành “ding dong” như tiếng chuông Noel thực ra là giải pháp tình thế, chỉ tạo được đâu đó xao động âm thanh chứ không thể nào lột tả hết được cái sống động tưng bừng của hình ảnh trong từ gốc Việt. Chúng tôi đã hơi tiếc một chút khi không diễn đạt bằng tiếng Anh được hay hơn phần điệp khúc sống động nhất này.

Phần lời tiếng Anh, do 2 thành viên dự án - Vũ Chung (ở Việt Nam) và Đinh Thu Hồng (ở Mỹ) chuyển ngữ

Chị Nguyệt Ca chia sẻ thêm: Chuyển ngữ ca khúc mà dịch y chang từng câu chữ như văn bản thông thường thì sẽ lạc lối ngay từ đầu. Điều quan trọng là có thể hát được, có tính nghệ thuật, đem lại xúc cảm mà vẫn bám sát ý tưởng chủ đạo của tác giả thì ca khúc song ngữ mới thực sự có đời sống. Cụm từ “Bác Hồ” để nguyên hoặc cố gắng dịch đúng tiếng Anh thì rất khiên cưỡng trong bài này, tôi nghĩ rằng Bác Hồ là một “Vì sao dẫn đường” giống như sao Bắc Đẩu (Sao Khuê) lấp lánh trong văn học Á Đông hay là một “Guiding star” sao Hôm (sao Mai) soi đường cho những tàu biển cập bờ an toàn trong văn hóa phương Tây. Tôi nhớ trong nhiều liên hoan Trung Thu xưa, thực sự những chiếc tem nhỏ có hình ảnh Bác Hồ đã được dán lên mặt chiếc đèn ông sao và “guiding star” là một hình ảnh vốn dĩ liên quan thực tế.

Câu hát “Đuổi xua loài xâm lăng” có thể không còn phù hợp với thời đại mới khi chiến tranh đã đi qua từ lâu, nhưng các khái niệm “ánh sáng”, “ngọn đuốc” hay “ánh sao” để xua đuổi tiêu diệt các “linh hồn bất thiện”, “thế lực bóng tối” vẫn nguyên giá trị, còn đang được nhắc đến thường xuyên trong các tác phẩm văn học và điện ảnh hiện đại trên thế giới. 

Thật vô tình trùng hợp, mỗi ngày qua nhân loại đang tiếp tục xuất hiện những “ngôi sao hy vọng” từng bước đẩy lùi “darkest soul”- đại dịch Covid-19 đang xâm chiếm thế giới giống như lời bài hát đó thôi.

Trung thu hôm nay đã khác nhưng vẫn có nhiều điểm chung kết nối với quá khứ. Trung thu là một dịp quá tuyệt vời không chỉ cho trẻ em chung vui, gắn kết, thưởng thức một khoảng không - thời gian đẹp nhất trong năm, được hiểu thêm về truyền thống văn hóa dân tộc, về thời đại Hồ Chí Minh với những giá trị hòa bình độc lập gây dựng từ gian khó, mà còn từ đó gieo trồng vào tâm hồn thế hệ tương lai một khát vọng vươn lên và tỏa sáng như lời mong ước “sánh vai với các cường quốc năm châu” ngày nào. 

Các thành viên trong dự án BSK - Nhạc thiếu nhi song ngữ bày tỏ mong muốn thông qua bài hát "Chiếc đèn ông sao" phiên bản song ngữ này có thể mang đến cho các em nhỏ một đêm Rằm ngập tràn tiếng “tùng rinh” và “ánh sao tươi màu” trên khắp quê hương. Các bé có thể cùng cất vang ca khúc quen thuộc này với một tâm thái hân hoan tự hào… như bao mùa Trung thu xưa từ hơn nửa thế kỷ trước.