BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA HÁT XOAN, NGHỆ NHÂN PHÚ THỌ ĐƯỢC TRAO TẶNG GIẢI THƯỞNG PHỤ NỮ VIỆT NAM
Phát huy và truyền dạy hát Xoan, gìn giữ bản sắc văn hóa vùng đất Tổ, góp phần đưa hát Xoan trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Nghệ nhân dân gian Nguyễn Thị Lịch đã vinh dự được nhận Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam năm 2021.
Gắn bó với hát xoan từ năm lên 9, bà Nguyễn Thị Lịch, Nghệ nhân nhân dân Hát Xoan, Phường Xoan An Thái, xã Phượng Lâu, TP. Việt Trì, tỉnh Phú Thọ đã dành trọn tâm huyết cho bộ môn nghệ thuật nghệ thuật truyền thống của vùng đất Tổ.
Trên chặng đường lưu giữ, bảo tồn và phát triển, truyền dạy hát Xoan cho thế hệ trẻ, nghệ nhân số giải thưởng, bằng khen, bảng vàng, huy chương… nhận được nhiều không đếm được, nhưng người nghệ nhân đã bước qua tuổi 70 vẫn không giấu được cảm xúc vui mừng, phấn khởi khi được nhận giải thưởng Phụ nữ Việt Nam năm 2021. "Đây là món quà tinh thần khích lệ, động viên, là động lực để tôi cống hiến nhiều hơn, truyền nghề cho thế hệ trẻ", nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch chia sẻ.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch là một trong những cá nhân tiêu biểu được nhận Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam năm 2021.
Gìn giữ điệu hát Xoan quê hương
Trưởng thành trong một gia đình có 5 đời hát Xoan, ông nội, cha, các cô chú đều là những nghệ nhân có tiếng của phường Xoan xóm Chùa, làng An Thái thời kỳ trước cách mạng tháng Tám, nên năm 13 tuổi, bà Nguyễn Thị Lịch đã trở thành đào nương trẻ tuổi của làng. 14 điệu hát xoan bà đều thuộc nằm lòng.
Trải qua những năm tháng gian khổ của chiến tranh, của nạn đói, cái nôi của hát xoan, làng An Thái quê bà dần dần vắng bóng những điệu hát. Nhiều gánh hát phải giải thể, phiêu bạt khắp nơi, phường Xoan không còn. Nhưng khó khăn không thể dập tắt tình yêu và niềm đam mê dành cho hát xoan của bà. Bà Nguyễn Thị Lịch nhớ lại: Dù đói, dù khổ, bà vẫn cùng mọi người vẫn tự tổ chức tập luyện tại nhà và tranh thủ truyền dạy cho nhau mọi lúc, mọi nơi.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch là nữ trùm phường xoan duy nhất của đất Tổ
Với tình yêu dành cho hát Xoan, năm 1979, khi hòa bình lập lại, bà Nguyễn Thị Lịch đã tự mình thành lập một nhóm hát Xoan gồm 15 người ở nhiều độ tuổi và bà là người truyền dạy. Năm 2006 bà được cộng đồng tín nhiệm bầu là Trùm phường Xoan An Thái. Đến nay số lượng thành viên của phường Xoan là 107 người, có 05 thế hệ tiếp nối nhau, cao nhất là 94 tuổi, nhỏ nhất là 06 tuổi. Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Lịch cũng góp phần nhân rộng và duy trì hiệu quả 25 Câu lạc bộ hát Xoan cho hội viên, phụ nữ, duy trì sinh hoạt 02 lần/tháng.
Bà đã có nhiều đóng góp trong việc xây dựng hồ sơ di sản hát Xoan và hoàn thiện hồ sơ di sản Hát Xoan, góp phần được Hát Xoan - Phú Thọ của Việt Nam được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại.
Truyền tình yêu hát Xoan cho thế hệ trẻ
Am hiểu tường tận, toàn diện loại hình nghệ thuật truyền thống của quê hương, bà Nguyễn Thị Lịch đã truyền dạy kỹ năng hát dẫn, đánh trống của kép và cả cả kỹ năng hát múa của đào cho thế hệ trẻ. Như nhiều nghệ nhân khác, cách truyền dạy hát Xoan của nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch cũng theo lối truyền khẩu. Nghĩa là, nghệ nhân sẽ hát, múa từng nhịp Xoan làm mẫu trước, học trò xem và tập theo.
Theo bà Lịch chia sẻ, hát Xoan vừa dễ lại vừa khó học. Dễ là bởi giai điệu hát Xoan mộc mạc, giản dị và dễ thể hiện..., nhưng hát Xoan vốn là một nghệ thuật cổ, ca từ đa số theo văn Hán Nôm, động tác tay và chân phải kết hợp nhịp nhàng với lời hát nên nếu không thật sự yêu thích, say mê và chăm chỉ luyện tập thì sẽ rất khó để học được.
Bằng tình yêu Xoan, nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch đã dành cả cuộc đời, tâm huyết để duy trì, bảo tồn và phát triển bộ môn nghệ thuật hát Xoan.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch cho biết, số lượng người đã và đang theo học khoảng 1.500 người, bà cũng đào tạo được 8 nghệ nhân ưu tú và 6 nghệ nhân Hát xoan trên địa bàn xã. Với mong muốn những làn điệu dân ca không bị mai một, đều đặn vào các ngày thứ bảy, chủ nhật hàng tuần, người nghệ nhân nhân dân lên lớp truyền dạy hát Xoan cho các thế hệ. Học trò của bà thuộc nhiều lứa tuổi, không chỉ có các em thiếu nhi mà còn có cả những người trung và cao tuổi. Hòa mình vào điệu Xoan, trong lớp học mỗi cuối tuần của bà gần như không còn khoảng cách tuổi tác.
Học trò của bà thuộc nhiều lứa tuổi. Đặc biệt, trong công tác bảo tồn giá trị di sản văn hóa hát Xoan, bà đã truyền dạy cho cán bộ, hội viên phụ nữ; các em học sinh nữ các làn điệu xoan góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa vùng đất Tổ.
Từ những lớp truyền dạy của bà, những lớp nghệ nhân kế cận, những người yêu hát Xoan trong cộng đồng và các em nhỏ cùng gìn giữ, lan tỏa môn nghệ thuật hát Xoan truyền thống. Đặc biệt, trong công tác bảo tồn giá trị di sản văn hóa hát Xoan, và đã truyền dạy cho cán bộ, hội viên phụ nữ; các em học sinh nữ các làn điệu xoan góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa vùng Đất Tổ. Nghệ nhân chia sẻ, điều bà mừng nhất là đã truyền nghệ được cho thế hệ trẻ, để các em, các cháu tiếp nối gìn giữ truyền thống của cha ông.
Song song với hoạt động nghệ thuật, 27 năm liền bà Nguyễn Thị Lịch còn là cán bộ Hội LHPN xã Phượng Lâu và tham gia nhiều Hội, đoàn thể tại địa phương
Ở tuổi 71, với nhiều đóng góp và cống hiến cho nghệ thuật dân gian truyền thống, bà Trùm phường Xoan cổ duy nhất của tỉnh Phú Thọ Nguyễn Thị Lịch bày tỏ, mong muốn có thật nhiều sức khỏe để cống hiến nhiều hơn cho nghệ thuật, để truyền dạy thế hệ trẻ đến hơi thờ cuối cùng.
Ghi nhận sự đóng góp của nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch, năm 2005, bà được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian; năm 2011, bà được Viện Âm nhạc tặng Giấy khen vì có thành tích trong công tác bổ sung xây dựng hồ sơ hát xoan Phú Thọ; năm 2012, được Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ tặng Bằng khen và phong tặng danh hiệu Nghệ nhân. Năm 2015, bà được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch là một trong những cá nhân tiêu biểu được nhận Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam năm 2021.
Thực hiện: Trần Lê
Ảnh: Hội LHPN tỉnh Phú Thọ, NVCC, tư liệu
Hồi sinh từ “rốn lũ” Thái Nguyên và bài toán ứng phó thảm họa thiên nhiên khốc liệt
Xã hội 06:34 03/12/2025Chưa kịp gượng dậy sau siêu bão Yagi với đỉnh lũ kỷ lục trên sông Cầu, người dân Thái Nguyên lại oằn mình trước bão Matmo, khi mực nước tiếp tục dâng thêm hơn 2m so với mức Yagi vừa thiết lập. Gần 2 tháng sau thảm họa, tại những vùng trũng ven sông Cầu, cuộc sống đang dần hồi sinh bằng nghị lực phi thường và tình người ấm áp giữa bùn lầy.
Đề án 939: Tạo dựng niềm tin, mở đường cho phụ nữ khởi nghiệp
Giới & Phát triển 15:03 29/11/2025Đề án Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp giai đoạn 2017-2025 (Đề án 939), đã tạo nên một chuyển động mạnh mẽ đối với phụ nữ cả nước. Từ thành thị đến nông thôn, từ nơi địa đầu Tổ quốc đến các đặc khu kinh tế, từ đồng bằng, núi rừng, biển đảo…, hàng trăm ngàn phụ nữ bước vào hành trình khởi nghiệp với sự tự tin mới, năng lực quản trị được bồi đắp và cơ hội tiếp cận công nghệ, thị trường mở rộng.
Hành trình gieo khát vọng cho phụ nữ khởi nghiệp
Giới & Phát triển 16:06 28/11/2025Với sự đồng hành của các cấp Hội thông qua việc triển khai Đề án "Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp giai đoạn 2017-2025", tinh thần khởi nghiệp của phụ nữ ngày càng lan tỏa. Từ miền núi đến đồng bằng, từ thành thị đến nông thôn, mỗi câu chuyện khởi nghiệp của phụ nữ là minh chứng cho tinh thần khởi nghiệp mạnh mẽ, bền bỉ, tự tin hòa vào dòng chảy khởi nghiệp quốc gia.
Bảo tồn Lễ hội Cầu mùa, "đánh thức" bản sắc dân tộc Sán Chay
Văn hóa 07:33 24/11/2025Với quyết tâm không để giá trị văn hóa mai một theo thời gian, người Sán Chay (xã Vô Tranh, tỉnh Thái Nguyên) nỗ lực duy trì và lan tỏa Lễ hội Cầu mùa. Công tác phục dựng và truyền dạy nhận được sự đồng hành của nhiều cơ quan chuyên môn, tạo động lực mạnh mẽ để lễ hội trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân.
Tổng thống Nga Vladimir Putin: “Các dự án của bà Thái Hương góp phần tăng cường hợp tác chiến lược giữa hai nước”
Thời cuộc 15:56 06/11/2025Chiều 4/11, tại điện Kremlin, giữa không khí trang nghiêm của Ngày Thống nhất các Dân tộc Nga, Tổng thống Vladimir Putin đã đích thân trao Huân chương Hữu nghị cho bà Thái Hương, Anh hùng Lao động Việt Nam, Nhà sáng lập, Chủ tịch Hội đồng Chiến lược Tập đoàn TH, Tổng Giám đốc Ngân hàng Bắc Á.
An sinh xã hội cho lao động phi chính thức - Bài cuối: Đưa lao động phi chính thức đến gần "lưới an sinh xã hội"
Xã hội 16:35 30/10/2025Tuổi già an nhàn, không phụ thuộc con cái luôn là khát vọng chính đáng của mọi người lao động. Song, với lao động phi chính thức (LĐPCT) điều đó vẫn còn nhiều thách thức. Vậy, đâu là giải pháp để đưa LĐPCT đến gần hơn với “lưới an sinh xã hội”?
Những người phụ nữ dự báo sớm thiên tai, giữ bình yên trong mùa mưa lũ
Xã hội 23:14 29/10/2025Giữa những đêm mưa gió, khi dòng sông Hồng cuộn trào dữ dội hay sông Đuống dâng cao vượt báo động, vẫn có những người phụ nữ lặng lẽ bên sông, tay cầm thước đo, quan trắc số liệu trên cột thủy chí, mắt dõi theo từng biến động của dòng nước. Với họ, mỗi con số ghi lại không chỉ là dữ liệu cho công tác khoa học, mà còn là “mạch máu” của công tác dự báo, đóng góp an toàn cho hàng triệu người dân trước thiên tai lũ, lụt.
An sinh xã hội cho lao động phi chính thức - Bài 2: Vì sao họ chưa quan tâm đến "lưới an sinh"
Xã hội 20:15 29/10/2025Đối với nền kinh tế Việt Nam, lao động phi chính thức (LĐPCT) đóng vai trò như một "mạch máu" âm thầm duy trì và thúc đẩy các hoạt động sinh hoạt, kinh doanh, đặc biệt là tại các đô thị lớn. Tuy nhiên, tỷ lệ LĐPCT tham gia vào chính sách an sinh xã hội vẫn còn thấp.