BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA HÁT XOAN, NGHỆ NHÂN PHÚ THỌ ĐƯỢC TRAO TẶNG GIẢI THƯỞNG PHỤ NỮ VIỆT NAM  

Phát huy và truyền dạy hát Xoan, gìn giữ bản sắc văn hóa vùng đất Tổ, góp phần đưa hát Xoan trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Nghệ nhân dân gian Nguyễn Thị Lịch đã vinh dự được nhận Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam năm 2021.

Gắn bó với hát xoan từ năm lên 9, bà Nguyễn Thị Lịch, Nghệ nhân nhân dân Hát Xoan, Phường Xoan An Thái, xã Phượng Lâu, TP. Việt Trì, tỉnh Phú Thọ đã dành trọn tâm huyết cho bộ môn nghệ thuật nghệ thuật truyền thống của vùng đất Tổ.

Trên chặng đường lưu giữ, bảo tồn và phát triển, truyền dạy hát Xoan cho thế hệ trẻ, nghệ nhân số giải thưởng, bằng khen, bảng vàng, huy chương… nhận được nhiều không đếm được, nhưng người nghệ nhân đã bước qua tuổi 70 vẫn không giấu được cảm xúc vui mừng, phấn khởi khi được nhận giải thưởng Phụ nữ Việt Nam năm 2021. "Đây là món quà tinh thần khích lệ, động viên, là động lực để tôi cống hiến nhiều hơn, truyền nghề cho thế hệ trẻ", nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch chia sẻ.

Gìn giữ điệu hát Xoan quê hương

Trưởng thành trong một gia đình có 5 đời hát Xoan, ông nội, cha, các cô chú đều là những nghệ nhân có tiếng của phường Xoan xóm Chùa, làng An Thái thời kỳ trước cách mạng tháng Tám, nên năm 13 tuổi, bà Nguyễn Thị Lịch đã trở thành đào nương trẻ tuổi của làng. 14 điệu hát xoan bà đều thuộc nằm lòng.

Trải qua những năm tháng gian khổ của chiến tranh, của nạn đói, cái nôi của hát xoan, làng An Thái quê bà dần dần vắng bóng những điệu hát. Nhiều gánh hát phải giải thể, phiêu bạt khắp nơi, phường Xoan không còn. Nhưng khó khăn không thể dập tắt tình yêu và niềm đam mê dành cho hát xoan của bà. Bà Nguyễn Thị Lịch nhớ lại: Dù đói, dù khổ, bà vẫn cùng mọi người vẫn tự tổ chức tập luyện tại nhà và tranh thủ truyền dạy cho nhau mọi lúc, mọi nơi.

Với tình yêu dành cho hát Xoan, năm 1979, khi hòa bình lập lại, bà Nguyễn Thị Lịch đã tự mình thành lập một nhóm hát Xoan gồm 15 người ở nhiều độ tuổi và bà là người truyền dạy. Năm 2006 bà được cộng đồng tín nhiệm bầu là Trùm phường Xoan An Thái. Đến nay số lượng thành viên của phường Xoan là 107 người, có 05 thế hệ tiếp nối nhau, cao nhất là 94 tuổi, nhỏ nhất là 06 tuổi. Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Thị Lịch cũng góp phần nhân rộng và duy trì hiệu quả 25 Câu lạc bộ hát Xoan cho hội viên, phụ nữ, duy trì sinh hoạt 02 lần/tháng.

Bà đã có nhiều đóng góp trong việc xây dựng hồ sơ di sản hát Xoan và hoàn thiện hồ sơ di sản Hát Xoan, góp phần được Hát Xoan - Phú Thọ của Việt Nam được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại.

Truyền tình yêu hát Xoan cho thế hệ trẻ

Am hiểu tường tận, toàn diện loại hình nghệ thuật truyền thống của quê hương, bà Nguyễn Thị Lịch đã truyền dạy kỹ năng hát dẫn, đánh trống của kép và cả cả kỹ năng hát múa của đào cho thế hệ trẻ. Như nhiều nghệ nhân khác, cách truyền dạy hát Xoan của nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch cũng theo lối truyền khẩu. Nghĩa là, nghệ nhân sẽ hát, múa từng nhịp Xoan làm mẫu trước, học trò xem và tập theo.

Theo bà Lịch chia sẻ, hát Xoan vừa dễ lại vừa khó học. Dễ là bởi giai điệu hát Xoan mộc mạc, giản dị và dễ thể hiện..., nhưng hát Xoan vốn là một nghệ thuật cổ, ca từ đa số theo văn Hán Nôm, động tác tay và chân phải kết hợp nhịp nhàng với lời hát nên nếu không thật sự yêu thích, say mê và chăm chỉ luyện tập thì sẽ rất khó để học được.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch cho biết, số lượng người đã và đang theo học khoảng 1.500 người, bà cũng đào tạo được 8 nghệ nhân ưu tú và 6 nghệ nhân Hát xoan trên địa bàn xã. Với mong muốn những làn điệu dân ca không bị mai một, đều đặn vào các ngày thứ bảy, chủ nhật hàng tuần, người nghệ nhân nhân dân lên lớp truyền dạy hát Xoan cho các thế hệ. Học trò của bà thuộc nhiều lứa tuổi, không chỉ có các em thiếu nhi mà còn có cả những người trung và cao tuổi. Hòa mình vào điệu Xoan, trong lớp học mỗi cuối tuần của bà gần như không còn khoảng cách tuổi tác. 

Học trò của bà thuộc nhiều lứa tuổi. Đặc biệt, trong công tác bảo tồn giá trị di sản văn hóa hát Xoan, bà đã truyền dạy cho cán bộ, hội viên phụ nữ; các em học sinh nữ các làn điệu xoan góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa vùng đất Tổ.

Từ những lớp truyền dạy của bà, những lớp nghệ nhân kế cận, những người yêu hát Xoan trong cộng đồng và các em nhỏ cùng gìn giữ, lan tỏa môn nghệ thuật hát Xoan truyền thống. Đặc biệt, trong công tác bảo tồn giá trị di sản văn hóa hát Xoan, và đã truyền dạy cho cán bộ, hội viên phụ nữ; các em học sinh nữ các làn điệu xoan góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa vùng Đất Tổ. Nghệ nhân chia sẻ, điều bà mừng nhất là đã truyền nghệ được cho thế hệ trẻ, để các em, các cháu tiếp nối gìn giữ truyền thống của cha ông.

Ở tuổi 71, với nhiều đóng góp và cống hiến cho nghệ thuật dân gian truyền thống, bà Trùm phường Xoan cổ duy nhất của tỉnh Phú Thọ Nguyễn Thị Lịch bày tỏ, mong muốn có thật nhiều sức khỏe để cống hiến nhiều hơn cho nghệ thuật, để truyền dạy thế hệ trẻ đến hơi thờ cuối cùng.

Thực hiện: Trần Lê
Ảnh: Hội LHPN tỉnh Phú Thọ, NVCC, tư liệu