Bảo tồn văn hóa dân tộc Lự gắn với phát triển bền vững ở Lai Châu

Giữ gìn bản sắc văn hóa cộng đồng và những "kho báu sống"

Một trong những định hướng xuyên suốt trong công tác bảo tồn văn hóa dân tộc Lự tại Lai Châu là lấy cộng đồng làm trung tâm, coi truyền dạy và phục hồi các giá trị văn hóa truyền thống ngay tại bản làng là giải pháp căn cơ. Tại nhiều địa phương có đồng bào Lự sinh sống, chính quyền cơ sở đã phối hợp với ngành văn hóa và đội ngũ nghệ nhân dân gian tổ chức các lớp truyền dạy tiếng nói, chữ viết, dân ca, dân vũ, nghề dệt vải, thêu trang phục truyền thống. Cách làm này giúp văn hóa không chỉ được lưu giữ trong tư liệu, mà tiếp tục hiện diện, vận hành trong đời sống thường nhật của cộng đồng.

Cùng với hoạt động truyền dạy, các câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ dân gian của người Lự được thành lập và duy trì tại một số xã như Khu Há, Bình Lư, Nậm Tăm… đã trở thành không gian sinh hoạt văn hóa thường xuyên, gắn với đời sống tinh thần của người dân. Tại đây, những làn điệu dân ca, điệu múa truyền thống, nhạc cụ dân tộc được trao truyền từ thế hệ cao niên sang lớp trẻ, góp phần củng cố sự gắn kết cộng đồng, khơi dậy niềm tự hào và ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Song song với đó, tỉnh Lai Châu chú trọng bảo tồn các nghi lễ, lễ hội truyền thống của người Lự. Nhiều lễ thức gắn với vòng đời con người, sản xuất nông nghiệp và tín ngưỡng dân gian đã được khảo cứu, phục dựng và tổ chức phù hợp với điều kiện thực tế. Việc hỗ trợ kinh phí khôi phục lễ hội không chỉ góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa, mà còn tạo không gian sinh hoạt cộng đồng, củng cố đời sống tinh thần cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhất là tại các bản làng còn nhiều khó khăn.

Đội ngũ nghệ nhân dân gian được xác định là lực lượng nòng cốt trong bảo tồn văn hóa dân tộc Lự. Những người am hiểu sâu sắc phong tục, tập quán, dân ca, nghề truyền thống được tôn vinh, hỗ trợ và tạo điều kiện tham gia trực tiếp vào các hoạt động truyền dạy, trình diễn, phục dựng văn hóa. Việc lập hồ sơ đề nghị phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, Nghệ nhân Nhân dân không chỉ ghi nhận công lao của cá nhân, mà còn góp phần nâng cao vị thế của văn hóa dân tộc Lự trong đời sống xã hội, tạo động lực để các nghệ nhân tiếp tục gắn bó với công tác bảo tồn.

Trong bối cảnh chuyển đổi số, Lai Châu từng bước triển khai số hóa di sản văn hóa các dân tộc rất ít người, trong đó có dân tộc Lự. Ngôn ngữ, phong tục, lễ hội, trang phục, tri thức dân gian được sưu tầm, kiểm kê, ghi chép, quay phim, chụp ảnh và xây dựng thành cơ sở dữ liệu. Đây là giải pháp quan trọng nhằm lưu giữ lâu dài những giá trị đang có nguy cơ mai một, đồng thời phục vụ công tác nghiên cứu, giáo dục và quảng bá văn hóa trong thời đại mới.

Gắn bảo tồn văn hóa dân tộc Lự với sinh kế và phát triển bền vững

Điểm đáng chú ý trong công tác bảo tồn văn hóa dân tộc Lự ở Lai Châu là định hướng gắn bảo tồn với phát triển kinh tế, đặc biệt là du lịch cộng đồng. Một số bản làng của người Lự đã bước đầu đưa các giá trị văn hóa truyền thống vào sản phẩm du lịch như trải nghiệm nghề dệt vải, mặc trang phục truyền thống, thưởng thức ẩm thực bản địa, xem biểu diễn dân ca, dân vũ. Qua đó, văn hóa trở thành nguồn lực nội sinh, góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân.

Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy việc gắn bảo tồn văn hóa với du lịch còn nhiều thách thức. Lượng khách đến các bản làng người Lự chưa ổn định, kỹ năng làm du lịch của người dân còn hạn chế, trong khi nguy cơ thương mại hóa văn hóa vẫn hiện hữu. Trước thực trạng này, các chương trình bảo tồn văn hóa của tỉnh đang được điều chỉnh theo hướng lấy cộng đồng làm chủ thể, coi văn hóa là nền tảng cốt lõi, tránh chạy theo hình thức hoặc lợi ích ngắn hạn.

Bên cạnh các hoạt động tại cơ sở, Lai Châu tích cực tham gia các sự kiện văn hóa quy mô khu vực và toàn quốc, tiêu biểu là Ngày hội Văn hóa các dân tộc rất ít người Việt Nam. Đây là dịp để văn hóa Lự được giới thiệu rộng rãi, giao lưu với các dân tộc khác, qua đó nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của bảo tồn và phát huy văn hóa các dân tộc thiểu số trong phát triển bền vững.

Nhà văn hóa bản Thẳm, xã Khun Há - nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng và trình diễn văn hóa truyền thống của dân tộc Lự

Thực hiện Kế hoạch số 4070/KH-BVHTTDL của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, trong Quý IV năm 2025, Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam phối hợp với Sở VHTTDL tỉnh Lai Châu tổ chức khảo sát, điều tra, thống kê, thu thập thông tin nhằm bảo tồn, phát huy các loại hình văn hóa truyền thống của dân tộc Lự. Hoạt động này góp phần triển khai hiệu quả Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2025.

Đội văn nghệ dân tộc Lự tham gia biểu diễn văn nghệ phục vụ khách du lịch

Quá trình triển khai tập trung đánh giá thực trạng bảo tồn văn hóa phi vật thể của dân tộc Lự, những biến đổi trong đời sống văn hóa truyền thống và nhu cầu của cộng đồng với tư cách là chủ thể văn hóa. Đặc biệt, chương trình chú trọng phát huy vai trò của nghệ nhân, cộng đồng dân cư, cán bộ văn hóa cơ sở và các hộ tham gia du lịch trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch bền vững. Đồng thời, công tác tuyên truyền, tập huấn về vai trò của phụ nữ trong bảo tồn văn hóa cũng được đẩy mạnh, góp phần nâng cao nhận thức về bình đẳng giới và phát triển bền vững trong cộng đồng người Lự.

Có thể khẳng định, bảo tồn văn hóa dân tộc Lự ở Lai Châu không chỉ là nhiệm vụ văn hóa đơn thuần, mà là một nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển bền vững. Khi văn hóa được bảo tồn đúng cách, được trao truyền trong cộng đồng và gắn với sinh kế, đó chính là cách giữ gìn “hồn cốt” dân tộc một cách lâu dài và hiệu quả.