Phụ nữ Lự giữ lửa nghề dệt thổ cẩm truyền thống

Từ năm 2019, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Bộ VHTTDL) đã triển khai Đề án "Bảo tồn, phát huy trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số Việt Nam trong giai đoạn hiện nay" với nhiều hoạt động thiết thực như khảo sát, tập huấn về phương pháp truyền dạy, xây dựng mô hình khôi phục nghề thêu, dệt thổ cẩm, in vẽ sáp ong... Bộ đã phối hợp với các địa phương mở lớp truyền dạy văn hóa phi vật thể cho những dân tộc có số dân rất ít, trong đó có người Lự. Bên cạnh đó, các liên hoan, ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch của đồng bào dân tộc thiểu số đã được tổ chức định kỳ, góp phần khôi phục và phát huy giá trị trang phục truyền thống.

Người Lự sinh sống chủ yếu ở tỉnh Lai Châu, có kho tàng văn hóa phong phú, trong đó trang phục truyền thống phụ nữ là biểu tượng văn hóa đặc sắc. Từ đời sống sinh hoạt hằng ngày đến những dịp lễ Tết, trang phục không chỉ đáp ứng nhu cầu tiện dụng mà còn là biểu hiện của thẩm mỹ, tư duy sáng tạo và tri thức dân gian. Trang phục truyền thống, kết hợp với nghề dệt thêu, trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cộng đồng.

Vai trò nòng cốt của phụ nữ và nghệ nhân trong việc bảo tồn nghề dệt

Người Lự từ lâu đã biết trồng bông, nuôi tằm, se sợi, dệt vải, tạo ra trang phục riêng cho dân tộc mình. Trang phục hàng ngày của phụ nữ Lự gồm áo cánh ngắn, vạt áo xòe rộng, váy dài chấm mắt cá chân, trang trí bằng họa tiết dệt, thêu, đính cườm và đồng bạc. Trong dịp lễ, Tết, váy áo được dệt và thêu tinh xảo, kết hợp khăn đội đầu dài 4 mét, trang trí hoa văn rực rỡ và các phụ kiện trang sức như vòng, nhẫn, xà tích, khuyên tai. Truyền thống nhuộm răng đen, cách vấn tóc và mặc trang phục là dấu hiệu phân biệt tuổi tác, giới tính và địa vị xã hội.

Trong cộng đồng dân tộc Lự, việc canh cửi, thêu thùa được xem là tiêu chuẩn đánh giá phẩm hạnh của người phụ nữ. Do vậy, phụ nữ người Lự vừa là người sáng tạo, vừa là người giữ gìn và truyền dạy tri thức văn hóa. Mỗi bộ trang phục là một tác phẩm thủ công độc đáo, phản ánh tư duy, thẩm mỹ và truyền thống lao động cần cù.

Dưới tác động hội nhập, trang phục truyền thống đang đối mặt với nguy cơ mai một. Lớp trẻ ngày nay có xu hướng mặc trang phục hiện đại, trong khi kỹ thuật dệt, thêu, nhuộm dần bị mai một. Trong bối cảnh đó, phụ nữ người Lự, đặc biệt là các nghệ nhân, chính là "báu vật sống" của cộng đồng. Họ nắm giữ kỹ thuật, tri thức về hoa văn, màu sắc và ý nghĩa phong tục liên quan, là cầu nối quan trọng truyền lại cho thế hệ sau.

Ngoài nghệ nhân, người có uy tín trong cộng đồng như già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ đóng vai trò định hướng, giáo dục, duy trì truyền thống. Trong các gia đình, việc giáo dục con trẻ về trang phục truyền thống và dạy dệt thổ cẩm là cách hiệu quả để hình thành niềm tự hào dân tộc. Các tổ chức đoàn thể như Hội LHPN, Đoàn Thanh niên cũng tích cực hỗ trợ, tổ chức câu lạc bộ, hợp tác xã nghề dệt, tạo đầu ra cho sản phẩm, nâng cao thu nhập cho phụ nữ.

Du lịch cộng đồng mang đến cơ hội giữ nghề và phát triển kinh tế

Ngày nay, nghề dệt thổ cẩm không chỉ dừng ở quần áo truyền thống mà còn mở rộng sang túi xách, ví, khăn, địu, chăn, ga, gối… Các sản phẩm này vừa giữ hồn cốt văn hóa, vừa đáp ứng nhu cầu du lịch, thương mại. Tại xã Khun Há, mô hình "Phụ nữ trẻ gìn giữ thổ cẩm" thu hút nhiều bạn trẻ học nghề, tìm hiểu ý nghĩa hoa văn và thiết kế sản phẩm mới.

Sự kết hợp giữa truyền thống và sáng tạo giúp thổ cẩm Lự không chỉ tồn tại trong bản làng mà còn phát triển ra thị trường trong nước và quốc tế. Thế hệ trẻ là lực lượng tiên phong ứng dụng công nghệ, quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội, tạo nguồn thu nhập và nâng tầm giá trị văn hóa dân tộc.

Cho đến nay xã Khun Há là 1 trong 6 điểm du lịch sinh thái cộng đồng trọng điểm của tỉnh·Lai Châu. Cộng đồng người Lự nơi đây luôn tự hào khoe trang phục truyền thống khi đón khách, đồng thời phục hồi các công đoạn dệt, nhuộm, thêu để du khách trải nghiệm. Những sản phẩm lưu niệm từ thổ cẩm, đồ trang sức mang đặc trưng văn hóa dân tộc trở thành nguồn thu nhập bền vững. Du khách không chỉ tiếp cận văn hóa trực tiếp mà còn truyền cảm hứng tôn trọng và gìn giữ di sản truyền thống.

Do đó, sự kết hợp giữa bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch tạo động lực cho phụ nữ người Lự giữ nghề, sáng tạo sản phẩm mới, nâng cao đời sống và tăng vị thế văn hóa trong cộng đồng. Hình ảnh phụ nữ người Lự mặc trang phục truyền thống, cặm cụi bên khung cửi, trở thành biểu tượng du lịch và là phương tiện lan tỏa văn hóa dân tộc Lự ra bên ngoài.

Trải qua nhiều biến cố, cộng đồng người Lự vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo, trong đó nghề dệt thổ cẩm là biểu tượng nổi bật. Phụ nữ Lự chính là lực lượng nòng cốt, giữ lửa, truyền nghề, sáng tạo và quảng bá văn hóa. Khi họ tự hào, gắn bó và đồng hành với nghề, giá trị văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn phát triển, lan tỏa và nâng tầm, góp phần xây dựng cộng đồng Lự giàu bản sắc, thịnh vượng và hiện đại.

Nhà nghiên cứu văn hóa Phùng Quang Mười khẳng định: "Phụ nữ người Lự giữ vai trò then chốt trong bảo tồn nghề dệt thổ cẩm. Khi họ gắn bó với nghề, hiệu quả bảo tồn văn hóa cao hơn, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch và nâng cao đời sống cộng đồng".

Để nghề dệt thổ cẩm tiếp tục phát triển bền vững, cần khuyến khích thế hệ trẻ tham gia học nghề, hỗ trợ nguyên liệu và cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ số để quảng bá sản phẩm, đồng thời gắn kết bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế và du lịch. Chỉ khi phụ nữ Lự tiếp tục giữ lửa và truyền lửa, nghề dệt thổ cẩm mới tồn tại, phát triển và trở thành cầu nối văn hóa giữa cộng đồng và thế giới bên ngoài.