Cần giải pháp đồng bộ để phụ nữ an tâm sinh đủ 2 con

Hà Nội đối mặt thách thức mức sinh thấp

Phát biểu đề dẫn hội thảo, Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hiền cho biết, với vai trò là đô thị đặc biệt, Hà Nội hiện đang phải đối mặt với nhiều thách thức dân số điển hình của các thành phố lớn, trong đó nổi bật là thực trạng mức sinh giảm và đã nằm trong nhóm các địa phương có mức sinh dưới mức sinh thay thế.

Thực tiễn này phản ánh tác động tổng hợp của quá trình đô thị hóa nhanh, áp lực về việc làm, nhà ở, chi phí nuôi dạy con ngày càng gia tăng, cùng với sự thay đổi trong quan niệm, lối sống và lựa chọn sinh con của các gia đình trẻ khu vực đô thị.

Trong giai đoạn 2006-2021, Việt Nam đã đạt và duy trì mức sinh thay thế 2,1 con/phụ nữ - một thành tựu quan trọng của công tác dân số. Tuy nhiên, trong 3 năm liên tiếp gần đây, tổng tỷ suất sinh của cả nước đã giảm xuống dưới ngưỡng này. Cụ thể, năm 2022 đạt 2,01 con/phụ nữ; năm 2023 giảm còn 1,94; đến năm 2024 tiếp tục giảm xuống 1,91 và dự báo năm 2025 có thể chỉ còn dưới 1,87 con/phụ nữ.

Hiện nay, cả nước có 13/34 tỉnh, thành phố có mức sinh dưới mức sinh thay thế, chiếm tới 58% dân số cả nước. Trong đó, nhiều địa phương có mức sinh rất thấp như TPHCM (1,43), Tây Ninh (1,52), TP Cần Thơ (1,55) và TP Hà Nội (1,86). Việc tổng tỷ suất sinh giảm không chỉ là vấn đề nhân khẩu học, mà còn là biểu hiện của tình trạng "phát triển con người không bền vững", tiềm ẩn nhiều hệ lụy lâu dài.

Thực tế cho thấy, nhiều phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, đặc biệt là phụ nữ trẻ sinh sống và làm việc tại các đô thị lớn như Hà Nội, đang phải đối mặt với nhiều áp lực. Việc tiếp cận các chính sách hỗ trợ sinh con, nuôi con, dịch vụ trông giữ trẻ, phúc lợi xã hội và các điều kiện để cân bằng giữa công việc và cuộc sống vẫn còn không ít rào cản.

Những áp lực này tác động trực tiếp đến quyết định kết hôn và sinh con, làm xuất hiện xu hướng ngại sinh, thậm chí không sinh con ở một bộ phận phụ nữ trẻ. Nếu tình trạng này kéo dài, sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến cấu trúc gia đình, nguồn nhân lực tương lai và sự gắn kết xã hội.

Theo Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hiền, thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quan trọng thể hiện tầm nhìn chiến lược về phát triển bền vững, như Nghị quyết số 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới; Kết luận số 149-KL/TW của Bộ Chính trị; Nghị quyết số 42-NQ/TW, Nghị quyết số 72-NQ/TW và Luật Dân số được Quốc hội khóa XV thông qua, có hiệu lực từ ngày 1/7/2026.

Tuy nhiên, để các chủ trương này thực sự đi vào cuộc sống, rất cần những giải pháp cụ thể, phù hợp với đặc thù từng địa phương, cũng như sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và sự tham gia trách nhiệm của người dân, đặc biệt là lực lượng lao động trẻ.

Cần thúc đẩy các chính sách đảm bảo an sinh gia đình

Theo Phó Chi cục Trưởng Chi cục Dân số, Trẻ em và Phòng chống tệ nạn xã hội (Sở Y tế Hà Nội) Vũ Thị Thanh Thúy, tổng tỷ suất sinh năm 2024 của Việt Nam là 1,91 con/phụ nữ. Riêng Hà Nội, dù nhiều năm nỗ lực duy trì mặt bằng mức sinh, nhưng xu hướng giảm sinh đang thể hiện rõ trong năm 2025 và dự báo tiếp tục tạo sức ép trong thời gian tới.

Xu hướng kết hôn muộn, sinh con muộn, sinh ít con ngày càng phổ biến, nhất là tại khu vực đô thị và nhóm dân cư có trình độ học vấn cao. Cùng với đó, quá trình già hóa dân số diễn ra nhanh, tỷ lệ người cao tuổi tại Hà Nội hiện nay đã đạt khoảng 16%, đặt ra nhiều thách thức đối với hệ thống an sinh xã hội và bảo đảm nguồn nhân lực trong trung và dài hạn.

Các đại biểu đóng góp ý kiến

Lý giải nguyên nhân người trẻ ngại sinh con, bà Vũ Thị Thanh Thúy cho rằng, họ thường trăn trở trước ba câu hỏi lớn: "Sinh con ở đâu", "Ai trông con" và "Làm sao vừa nuôi con vừa giữ việc". Khi đối mặt với rủi ro dài hạn về chỗ ở, chi phí và thời gian chăm con, nhiều người trẻ có xu hướng trì hoãn sinh con hoặc dừng lại ở một con.

Đại diện Sở Y tế Hà Nội đề xuất một số nhóm giải pháp trọng tâm như đẩy mạnh truyền thông, vận động thay đổi nhận thức xã hội về mức sinh phù hợp; hoàn thiện các chính sách hỗ trợ sinh con, nuôi dạy con; quan tâm hơn đến lao động nữ, các cặp vợ chồng trẻ và công nhân khu công nghiệp. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng dân số ngay từ đầu đời thông qua tư vấn tiền hôn nhân, chăm sóc sức khỏe sinh sản và mở rộng sàng lọc trước sinh, sơ sinh.

Từ góc độ nghiên cứu, TS Trần Thị Hồng, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới, cho rằng dù Việt Nam đã xây dựng khung chính sách định hướng gia tăng mức sinh, nhưng các chính sách hiện nay còn nhiều hạn chế. Mức hỗ trợ tài chính chưa tương xứng với chi phí nuôi con; chính sách nhà ở, dịch vụ chăm sóc trẻ chưa phù hợp với điều kiện đô thị; chính sách lao động chưa thực sự thân thiện với gia đình và chưa giảm đáng kể gánh nặng chăm sóc đặt lên phụ nữ.

"Do đó cần thúc đẩy các chính sách đảm bảo an sinh gia đình, các dịch vụ công chăm sóc thành viên và các dịch vụ công khác. Thiết kế chính sách lao động thân thiện với gia đình, thay vì chỉ bảo vệ thai sản và tập trung vào phụ nữ. Chú ý đến chính sách ưu đãi thuế, tin dụng cho hộ gia đình sinh đủ con"- TS Trần Thị Hồng đề xuất.

Bên cạnh đó, công tác truyền thông còn nặng về khẩu hiệu, chưa gắn với điều kiện sống thực tế của các cặp vợ chồng trẻ, khiến hiệu quả khuyến sinh chưa đạt như mong muốn.

Giải tỏa nỗi lo cho người trẻ

Đại diện tiếng nói của người trẻ, Bí thư Đoàn Trường Đại học Điện lực, ThS Nguyễn Vân Anh phân tích: "Thực tế cho thấy, giới trẻ ngại sinh con vì áp lực kinh tế, chi phí nuôi dạy trẻ (y tế, giáo dục, nhà ở) ngày càng đắt đỏ; nỗi lo tụt hậu sự nghiệp, mất cơ hội thăng tiến khi nghỉ thai sản; thiếu dịch vụ chăm sóc trẻ tin cậy, chi phí thấp".

ThS Vân Anh nhấn mạnh cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị để "cởi trói" những nỗi lo của giới trẻ: Cần có gói hỗ trợ sinh con; hỗ trợ y tế khi sinh con thứ hai. Đặc biệt, cần ưu tiên nhà ở (mua/thuê nhà ở xã hội) cho cặp vợ chồng sinh đủ hai con. Đồng thời cần đảm bảo vị trí công việc, mức lương cho phụ nữ sau sinh. Khuyến khích doanh nghiệp bằng cách giảm thuế cho đơn vị có nhà trẻ nội bộ hoặc chế độ làm việc linh hoạt. khuyến khích người cha nghỉ thai sản và cùng chăm sóc con cái để giảm áp lực cho người vợ. "Lồng ghép giáo dục giá trị gia đình và trách nhiệm dân số cho thanh niên để họ hiểu duy trì mức sinh là vấn đề tồn vong của nguồn nhân lực quốc gia. Lan tỏa thông điệp ‘Hãy để việc sinh con là niềm hạnh phúc được sẻ chia bởi cộng đồng và Nhà nước, không phải là gánh nặng riêng của mỗi gia đình.

Phát biểu bế mạc, Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hiền khẳng định, các ý kiến tại hội thảo là căn cứ quan trọng để Hội hoàn thiện Nghị quyết chuyên đề về tuyên truyền, vận động thực hiện công tác dân số và phát triển, chăm sóc sức khỏe phụ nữ, trẻ em giai đoạn 2026-2030, góp phần lan tỏa các giá trị tốt đẹp của gia đình Việt Nam và hướng tới mục tiêu duy trì mức sinh thay thế bền vững.