Chậm, trốn đóng bảo hiểm xã hội có thể bị phạt tiền theo ngày

Chính phủ đang lấy ý kiến góp ý cho Dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội 2024. Trong đó, các nội dung liên quan đến xử lý hành vi chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, bảo hiểm thất nghiệp, cùng thủ tục khiếu nại, tố cáo và xử phạt vi phạm hành chính. Đây là những quy định có ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi hàng triệu người lao động.

Rõ ràng hơn khái niệm chậm đóng và trốn đóng bảo hiểm xã hội

Theo dự thảo, "chậm đóng" được hiểu là người sử dụng lao động không thực hiện việc nộp tiền đóng bảo hiểm đúng thời hạn theo quy định. Trong khi đó, "trốn đóng" là những hành vi mang tính chất gian lận, cố ý, như:

- Không đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) đúng thời hạn;

- Không kê khai hoặc kê khai không đầy đủ danh sách người lao động tham gia;

- Đăng ký mức lương làm căn cứ đóng thấp hơn quy định;

- Không tính các khoản tiền lương ngoài sổ sách vào căn cứ đóng bảo hiểm;

- Sử dụng tài liệu không có thật để được tạm dừng đóng bảo hiểm…

Một điểm mới trong dự thảo là: việc xác định số tiền và số ngày chậm, trốn đóng sẽ làm căn cứ để xử lý theo từng ngày vi phạm.

Phạt tiền tính theo ngày vi phạm bảo hiểm xã hội

Dự thảo Nghị định quy định, người sử dụng lao động nếu vi phạm sẽ phải nộp thêm khoản tiền bằng 0,03%/ngày tính trên tổng số tiền chậm hoặc trốn đóng. Ngoài ra, doanh nghiệp còn phải:

- Nộp đủ số tiền gốc phải đóng vào quỹ BHXH, BHTN;

- Bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu nghiêm trọng;

- Không được xem xét khen thưởng, danh hiệu thi đua trong thời gian vi phạm.

Trường hợp doanh nghiệp cố tình không thực hiện nghĩa vụ, cơ quan bảo hiểm xã hội có thể đề nghị ngân hàng, kho bạc trích từ tài khoản tiền gửi của doanh nghiệp để thu hồi.

Cơ quan bảo hiểm giám sát và xử lý vi phạm

Dự thảo cũng nêu rõ những trường hợp không bị coi là trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp. Cụ thể, nếu người sử dụng lao động đăng ký tham gia hoặc đóng không đầy đủ do gặp phải sự cố khách quan không thể lường trước được và đã áp dụng mọi biện pháp cần thiết, nhưng vẫn không khắc phục được thì không bị xem là trốn đóng. Đây là điểm mới nhằm phân biệt rõ giữa vi phạm cố ý và tình huống bất khả kháng, góp phần tạo sự công bằng trong thực thi pháp luật.

Dự thảo quy định trách nhiệm các cơ quan bảo hiểm xã hội trong việc giám sát, đôn đốc, xác minh hành vi vi phạm. Hằng tháng, các đơn vị sẽ lập danh sách đơn vị nợ đóng, chậm đóng, gửi văn bản yêu cầu khắc phục trong thời hạn nhất định.

Trong trường hợp doanh nghiệp không chấp hành, các cơ quan bảo hiểm có thể kiến nghị các biện pháp xử lý mạnh hơn, kể cả chuyển cơ quan công an nếu có dấu hiệu hình sự.

Người lao động có quyền khiếu nại, tố cáo

Một nội dung nổi bật khác là các quy định chi tiết về quyền khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội.

Người lao động có thể khiếu nại bằng văn bản hoặc trực tiếp tới cơ quan bảo hiểm xã hội nếu cho rằng quyền lợi của mình bị xâm phạm. Thời hiệu khiếu nại lần đầu là 90 ngày kể từ ngày biết được sự việc. Trong thời gian 30–45 ngày (với vùng khó khăn là 45–60 ngày), cơ quan có trách nhiệm giải quyết và trả lời khiếu nại. Nếu không đồng ý với kết quả giải quyết lần đầu, người khiếu nại có quyền tiếp tục khiếu nại lần hai hoặc khởi kiện ra tòa.

Đặc biệt, việc tố cáo hành vi vi phạm trong quản lý, thực hiện bảo hiểm xã hội cũng được hướng dẫn cụ thể: thời hạn xử lý tố cáo là 30–90 ngày, tùy tính chất phức tạp. Người tố cáo sẽ được bảo vệ theo quy định của Luật Tố cáo.

Xử lý nghiêm cán bộ bao che, làm sai

Dự thảo cũng quy định rõ các hình thức xử lý kỷ luật đối với cán bộ bảo hiểm xã hội hoặc người có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo nhưng làm sai quy định, bao che, trù dập người tố cáo. Tùy theo mức độ, cá nhân vi phạm có thể bị khiển trách, cảnh cáo, giáng chức hoặc buộc thôi việc, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có hành vi nghiêm trọng.

Hiện tại, đây mới là dự thảo nghị định và đang trong quá trình lấy ý kiến các bộ, ngành và người dân. Tuy chưa có hiệu lực, nhưng nhiều nội dung trong dự thảo cho thấy nỗ lực bảo vệ quyền lợi người lao động, minh bạch hóa trách nhiệm của doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh vi phạm về bảo hiểm xã hội vẫn còn phổ biến ở không ít nơi.

Người lao động, nhất là lao động nữ, người ở khu vực phi chính thức, nên chủ động tìm hiểu, theo dõi tiến trình ban hành văn bản, đồng thời thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo khi quyền lợi bị xâm phạm.