Có nên đua theo trào lưu “chụp CT toàn thân” để tầm soát ung thư?

Theo TS.BS Nguyễn Ngọc Cương - Trưởng khoa Can thiệp Điện quang, Trung tâm Chẩn đoán hình ảnh & Can thiệp điện quang, bệnh viện Đại học Y Hà Nội, thực tế, trào lưu này xuất phát từ hai yếu tố chính.

Một mặt, máy chụp CT đang được trang bị rất phổ biến tại các bệnh viện, với công nghệ ngày càng hiện đại, hình ảnh sắc nét, khiến nhiều người tin tưởng vào độ chính xác của phương pháp này.

Mặt khác, các quảng cáo về dịch vụ chụp CT toàn thân được lan truyền rộng rãi, đôi khi bị phóng đại quá mức về khả năng phát hiện ung thư, khiến nhiều người không khỏi tò mò và muốn thử "kiểm tra tổng thể" cho yên tâm.

Thế nhưng, theo bác sĩ Cương, chụp CT toàn thân không phải là phương pháp dành cho tất cả mọi người, và việc lạm dụng có thể đem lại nhiều hệ lụy hơn là lợi ích. 

Về nguyên tắc, chụp CT giúp ghi nhận hình ảnh chi tiết của cơ thể thông qua tia X, nhờ đó bác sĩ có thể phát hiện được nhiều bất thường tiềm ẩn.

Với những máy hiện đại, lát cắt mỏng chưa đến 1 mm giúp hình ảnh mạch máu, não hay phổi hiện lên rõ nét. 

Trong nhiều trường hợp, kỹ thuật này hỗ trợ phát hiện các phình mạch, dị dạng mạch máu não hay những tổn thương ở phổi – nơi ung thư thường xuất hiện sớm và khó nhận biết qua triệu chứng.

Tuy nhiên, CT không phải là "chiếc kính thần" phát hiện được mọi loại ung thư hay bệnh lý sớm. Trên thực tế, CT chỉ thực sự có giá trị trong tầm soát ung thư phổi, còn với các bệnh ung thư khác như dạ dày, đại tràng, gan hay tụy, hình ảnh CT thường không thể phát hiện được ở giai đoạn đầu. Để tầm soát hiệu quả, bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp chuyên biệt hơn như nội soi, siêu âm hoặc xét nghiệm máu.

Bên cạnh đó, việc chụp CT toàn thân không hề an toàn tuyệt đối. Dù công nghệ hiện đại đã giảm liều tia X, song người chụp vẫn phải chịu một mức phơi nhiễm nhất định. Nếu thực hiện nhiều lần trong thời gian ngắn, lượng tia này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe lâu dài. Ngoài ra, để chụp rõ mạch máu, người bệnh cần tiêm thuốc cản quang – một loại thuốc có nguy cơ gây dị ứng, thậm chí phản vệ, nếu không được kiểm soát tốt. Những biến cố như vậy tuy hiếm gặp, nhưng hoàn toàn có thể đe dọa tính mạng nếu xảy ra ở cơ sở y tế không đủ năng lực cấp cứu.

Điều đáng nói là, không ít người sau khi chụp CT lại rơi vào trạng thái lo lắng không đáng có. Bởi không phải bất kỳ phát hiện nào trên phim cũng là bệnh lý nguy hiểm cần điều trị. Ví dụ, ở người trung niên hoặc lớn tuổi, tình trạng xơ vữa hay hẹp nhẹ mạch máu (40–50%) là hiện tượng bình thường của quá trình lão hóa. 

Tuy nhiên, khi thấy kết quả hiển thị rõ ràng trên phim, nhiều người lại hoang mang, cho rằng mình đang "có vấn đề nghiêm trọng", rồi tìm đến các cơ sở y tế để can thiệp. Không ít trường hợp bị điều trị quá mức, thậm chí còn ảnh hưởng ngược đến sức khỏe.

Tương tự, có những người phát hiện phình mạch não rất nhỏ, chỉ vài milimét – mức độ mà nếu không biết đến, họ có thể sống cả đời mà không gặp biến chứng gì. Nhưng một khi nhìn thấy hình ảnh ấy, tâm lý bất an xuất hiện, mất ăn mất ngủ vì sợ "mạch có thể vỡ bất cứ lúc nào".

Ngoài tác động tâm lý, chi phí chụp CT toàn thân cũng không hề nhỏ. Các máy đời mới với độ phân giải cao có giá thành cao hơn nhiều so với chụp thông thường, khiến người bệnh phải bỏ ra một khoản tiền lớn, trong khi lợi ích thu về không tương xứng, nhất là với những người hoàn toàn khỏe mạnh, không có yếu tố nguy cơ.

Theo bác sĩ, chụp CT chỉ nên thực hiện khi có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ chuyên khoa. Đó là những trường hợp có yếu tố nguy cơ hoặc bất thường cụ thể cần được làm rõ. Chẳng hạn, người hút thuốc lá nhiều năm, thường xuyên uống rượu bia, mắc tăng huyết áp, hoặc qua siêu âm phát hiện có dấu hiệu bất thường mạch máu, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT để kiểm tra sâu hơn.

Bên cạnh đó, những người có tiền sử gia đình mắc các bệnh lý di truyền về mạch máu, như giãn mạch, phình mạch, chảy máu bất thường… cũng có thể được khuyến cáo chụp CT để tầm soát phình mạch ở não, gan, phổi hoặc ổ bụng. Tuy nhiên, tất cả những chỉ định này đều cần có sự tư vấn kỹ lưỡng của bác sĩ chuyên khoa, không nên tự ý chụp theo phong trào hoặc theo lời quảng cáo.

Chụp CT là một trong những công cụ chẩn đoán hình ảnh tiên tiến, đóng vai trò quan trọng trong phát hiện sớm và theo dõi nhiều bệnh lý. Tuy nhiên, cũng như bất kỳ phương pháp y học nào, hiệu quả của nó chỉ phát huy khi được sử dụng đúng người, đúng mục đích.

Nếu lạm dụng, chụp CT không chỉ khiến người dân tốn kém về kinh tế mà còn có thể chịu thêm rủi ro do tia X và thuốc cản quang, chưa kể đến những lo lắng tâm lý không đáng có.

Sức khỏe không đến từ việc "soi" toàn bộ cơ thể, mà từ việc hiểu đúng, khám đúng và dự phòng đúng cách. Trước khi quyết định chụp CT toàn thân, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.