Đưa hương cốm từ gian bếp nhỏ trở thành thương hiệu vùng dân tộc thiểu số và miền núi

Nhớ lại hành trình gắn bó hạt cốm quê, chị Bàn Thị Ngọt chia sẻ: "Món cốm của người Tày không chỉ là một món ăn, mà là lời chào mùa mới, là hương vị xuất hiện trong lễ cúng, ngày rằm, và là món ăn "cứu đói" từ quá khứ vất vả. Tôi nghĩ, nếu làm tốt, biết đâu có thể tạo việc cho bà con quanh mình". 

Ý định khởi nghiệp được chị ấp ủ từ năm 2010. Khi nhiều người trẻ chọn rời bản làng để tìm việc nơi phố thị, vợ chồng chị lại chọn con đường ngược lại: bỏ phố về quê, khởi nghiệp với nghề cốm truyền thống.

Thời gian đầu, chị vẫn làm cốm theo lối cũ với lò đất, giã tay, sàng gió. Mỗi ngày, 5–6 người làm chỉ được vài cân cốm. Cực nhọc, nhưng chị vẫn kiên trì. Trong đầu chị luôn có một câu hỏi thôi thúc: "Làm sao để làm được nhiều hơn mà vẫn giữ được hương vị cốm quê?"

Với mong muốn cải tiến sản xuất, chị Ngọt mạnh dạn vay vốn ngân hàng để mua máy móc làm cốm. Nhưng những "mẻ cốm công nghiệp" đầu tiên không như mong đợi – hạt cốm khô cứng, thiếu hồn. Thị trường chưa quen, đơn hàng ít, còn tiền lãi thì cứ đến hẹn lại lên.

Áp lực nợ nần khiến chị Ngọt phải tạm gác lại giấc mơ, lên Bắc Giang làm công nhân để trả nợ. Hai năm ròng, chị rời xa quê, nhưng hương lúa mới mỗi mùa lại khiến lòng chị cồn cào. Luôn nhớ cảm giác được tự tay làm ra hạt cốm gắn bó với tuổi thơ, với quê hương, chị Ngọt quyết định trở về và thử nghiệm.

Không vội vàng như lần trước, chị bắt đầu lại với tất cả những gì mình đã học được từ thất bại: đi chậm, thử nghiệm cẩn thận, và không ngại sai để sửa. Từ năm 2020 đến năm 2023, căn bếp nhỏ của chị là nơi diễn ra hàng trăm mẻ cốm thử - sai, hỏng rồi lại làm lại.

Câu nói "Tại sao người khác làm được mà mình lại không?" theo chị suốt những ngày tháng ấy. Chị thay đổi mọi thao tác: chỉnh lửa chậm hơn, đảo tay nhịp nhàng, lắng nghe tiếng hạt nở, cảm nhận hơi nóng qua đôi bàn tay chai sạn. Và rồi, khi mở nắp máy, hương cốm lan ra, ngọt, thơm, dẻo, hạt xanh óng ánh, khi cắn thử, vị cốm tan nơi đầu lưỡi, đậm đà và mềm dẻo đúng hương vị mong muốn, chị biết mình đã thành công. 

Cứ như vậy, nhờ quy trình chặt chẽ và chất lượng ổn định, chị nhanh chóng nhận được nhiều đơn hàng. Sản lượng tăng vọt, có những ngày, chị làm được hơn 1 tấn thóc tương đương 700 kg cốm. Với chị, đó không chỉ là con số, mà là sự công nhận cho những năm tháng kiên trì.

Nhưng, cơ hội này cũng mang theo nhiều thách thức. Khi sản lượng tăng quá nhanh, chị Ngọn và gia đình lại đối mặt với những câu hỏi chưa có lời giải đáp: làm sao để quản lý tài chính khi doanh thu tăng quá nhanh, làm sao tận dụng cơ hội này để giữ khách hàng, làm sao xây dựng thương hiệu kinh doanh bền vững cho gia đình.

Cầu nối tiếp bước cho phụ nữ dân tộc thiểu số và miền núi đưa thương hiệu lên môi trường số

Giữa lúc đang xoay xở với những câu hỏi đó, chị Bàn Thị Ngọt được Hội LHPN xã Phúc Khánh giới thiệu giới thiệu tới dự án IDAP - Tăng cường hệ sinh thái chuyển đổi số (thuộc Dự án GREAT do Australia tài trợ). Dự án nhằm xây dựng một hệ sinh thái số mạnh mẽ hơn tại Lào Cai và nâng cao quyền năng cho phụ nữ dân tộc thiểu số và người khuyết tật thông qua các kỹ năng số như: bán hàng trực tuyến, sử dụng mạng xã hội, chụp ảnh và chỉnh sửa video, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và các kỹ năng để tiếp cận tri thức số, đổi mới mô hình kinh doanh.

Được chủ tịch Hội LHPN xã động viên, chị Ngọt đã đăng ký tham gia và được các chuyên gia hướng dẫn về những kiến thức nền tảng nhất của quản trị như kỹ năng quản lý doanh thu, tính chi phí, nhân sự, thuế… Đây là những thứ trước giờ chị chưa từng nghĩ là cần thiết. Trong từng buổi học, chị lần lượt lấp đầy những mảng còn thiếu: quản lý tổng thể, tính chi phí, quản trị nhân sự.

Cũng từ những buổi tập huấn đó, chị Ngọt được trang bị kỹ năng số và bắt đầu "bước ra thế giới" theo cách riêng của mình. Từ chỗ chỉ quen với chảo rang, sàng cốm, giờ chị tự tin cầm điện thoại quay video, viết bài giới thiệu về các công đoạn làm cốm lên mạng xã hội.

Nhờ những kiến thức mới, chị còn biết đa dạng hóa sản phẩm như làm bánh dầy cốm, xôi ngũ sắc…, giúp duy trì nguồn thu ổn định quanh năm, không phụ thuộc vào mùa vụ.

Từ gian bếp nhỏ đến thương hiệu bản làng

Giờ đây, trong căn xưởng nhỏ của mình, chị Ngọt không chỉ làm cốm mà còn truyền nghề cho phụ nữ địa phương. Mỗi người một việc, người vo nếp, người đảo rang, người đóng gói... 

Chị Ngọt chia sẻ, Hội LHPN xã không chỉ là cầu nối giúp chị tiếp cận dự án, mà còn thường xuyên đồng hành, tư vấn cách thức đăng ký nhãn hiệu; đồng hành, hỗ trợ quảng bá sản phẩm qua các hội chợ, hội nghị, các cửa hàng giới thiệu sản phẩm OCOP; kết nối với các chuỗi tiêu thụ trong và ngoài tỉnh. Thương hiệu Cốm Việt Đan đã được nhiều người biết đến và được bán trên các sàn thương mại điện tử.

"Ngày xưa, tôi làm cốm chỉ để bán trong bản. Giờ, tôi mong cốm Việt Đan sẽ trở thành món quà mang hương vị Lào Cai đi khắp nơi", chị Ngọt tự hào.

Mỗi mẻ cốm ra lò, trong hương thơm dẻo ngọt của nếp mới, có cả mồ hôi, nước mắt và niềm tin của người phụ nữ dân tộc Tày luôn quyết tâm thử nghiệm, học hỏi để hương cốm không chỉ là vị của nếp, mà là vị của quê hương. Những hạt cốm nhỏ đã mang theo khát vọng người phụ nữ dân tộc thiểu số đưa thương hiệu bản làng vươn xa.