Đừng để kỳ vọng của bố mẹ biến thành bi kịch của con
Sự kỳ vọng quá lớn từ cha mẹ đôi khi cũng là yếu tố khiến trẻ nhỏ bị áp lực.
Hiện nay, nhiều bậc phụ huynh đặt kỳ vọng rất lớn vào con cái, mong con học giỏi, đỗ đạt, thành công từ rất sớm. Chính áp lực thành tích ấy lại trở thành gánh nặng, khiến không ít trẻ rơi vào trạng thái căng thẳng, trầm cảm, thậm chí dẫn đến những bi kịch đau lòng.
Khi kỳ vọng biến thành áp lực
Ở nhiều gia đình thành phố, hình ảnh những đứa trẻ học thêm từ sáng đến tối, lịch học dày đặc hơn cả người lớn đã trở nên phổ biến. Hầu hết thời gian của các em đều tập trung cho việc học, không còn quá nhiều thời gian để vui chơi, thư giãn đúng với lứa tuổi mình. Điều này không chỉ gặp ở đối tượng trẻ thi chuyển cấp mà còn ở lứa học sinh cấp 1 hay cấp 2. Nhiều phụ huynh tin rằng chỉ có học nhiều, học giỏi mới có tương lai tốt, và "con phải giỏi hơn người khác" mới xứng đáng.
Chị Thu Hằng (Giảng Võ, Hà Nội) chia sẻ: "Tôi từng ép con học liên tục, hết lớp học phụ đạo này đến lớp học năng khiếu khác. Tôi nghĩ như vậy là tốt cho con, với mong muốn con có thể phát triển kiến thức toàn diện. Cho đến khi con nói với tôi rằng "Con mệt mỏi lắm, mẹ cho con nghỉ được không?", tôi mới giật mình".
Những câu chuyện như vậy không hiếm. Theo số liệu thống kê của Viện nghiên cứu tâm lý và phát triển con người, có đến hơn 80% các em học sinh phải liên tục đối diện với áp lực học tập. Con số này tập trung chủ yếu ở những học sinh cấp 2, cấp 3 và đại học. Càng lên cao, các áp lực học tập mà các em phải đối diện càng gia tăng đáng kể.
Cũng theo nghiên cứu của Viện, có đến hơn 70% học sinh học tập quá sức và ngủ ít hơn 8 tiếng mỗi ngày. Đặc biệt là ở những giai đoạn chuyển cấp, thi đại học, nhiều em chỉ ngủ từ 2 đến 4 tiếng mỗi ngày khiến tình trạng sức khỏe càng suy yếu, khả năng tập trung suy giảm nghiêm trọng.
"Cha mẹ hổ" và mặt trái của sự nghiêm khắc
Khái niệm "Tiger Parents" (cha mẹ hổ) được biết đến từ nghiên cứu của Amy Chua - giáo sư luật người Mỹ gốc Hoa, người ủng hộ phương pháp giáo dục kỷ luật thép, nghiêm khắc tuyệt đối để con đạt thành tích cao.
Không ít phụ huynh Việt Nam cũng áp dụng kiểu nuôi dạy này. Trẻ bị buộc phải luyện đàn hàng giờ, làm bài tập không ngừng, điểm số không thấp nhưng chưa thật cao cũng bị coi là thất bại. Không thể phủ nhận rằng áp lực học tập là một phần cần thiết đối với từng học sinh, sinh viên. Điều đó thúc đẩy sự cố gắng, nỗ lực hết mình của các em, giúp các em đạt được những thành tích tốt trong quá trình học tập.
Tuy nhiên, điều này chỉ đúng khi mức độ áp lực diễn ra một cách vừa phải và chỉ kéo dài trong một khoảng thời gian nhất định. Áp lực học tập nếu kéo dài dai dẳng sẽ khiến cho các em học sinh cảm thấy mệt mỏi, chán nản, động lực học tập cũng dần bị suy giảm đáng kể, dễ thiếu sự tự tin, kỹ năng xã hội và niềm vui sống.
Áp lực học tập khiến học sinh, sinh viên mệt mỏi, chán nản, không có tinh thần học tập.
Theo khảo sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2024, có đến 67% học sinh THPT từng trải qua cảm giác căng thẳng cực độ trước các kỳ thi quan trọng; trong đó, 25% có dấu hiệu trầm cảm từ nhẹ đến trung bình. Con số này gióng lên hồi chuông báo động về cách nuôi dạy đặt nặng thành tích.
Bi kịch gõ cửa gia đình
Thực tế, đã có nhiều trường hợp đau lòng xảy ra khi trẻ không chịu nổi áp lực học tập. Tháng 3/2024, hai em nữ sinh (cùng 15 tuổi) ở tp HCM trong một phút nông nổi đã tự tử vì áp lực gia đình và không còn được tin tưởng. Trong khi cả 2 em gái đều có học lực tốt, một em còn là học sinh giỏi, có ước mơ đi du học và thi vào ngành Y. May mắn, cả 2 đã được phát hiện kịp thời và đưa đi cấp cứu sớm nên giữ được mạng sống.
Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng được may mắn như vậy. Ngay sau đó 2 tháng, tối 13/5, 2 nữ sinh đang học lớp 9, cùng là bạn học, đều ở xã Liên Bão (Bắc Ninh) đã nhảy cầu tự tử do áp lực từ học tập. Ngày hôm sau, lực lượng chức năng đã tìm thấy 2 thi thể nữ sinh nổi trên sông Đuống.
Năm 2022, một nam sinh lớp 10 tại trường THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam đã tự kết liễu cuộc đời khi gieo mình từ tầng 28 chung cư. Từ những dòng thư cuối cùng để lại, cậu đã chịu nhiều áp lực từ việc học tập cũng như không nhận được sự động viên, cảm thông đúng mực từ phía bố mẹ. Nhiều hôm cậu đã phải học tới tận 3 -4 giờ sáng.
Nền giáo dục coi trọng điểm số khiến nhiều học sinh trở nên mệt mỏi, áp lực.
Năm 2018, có một nữ sinh lớp 11 ở Bình Phước để lại 5 bức thư tuyệt mệnh trước khi nhảy sông tự tử. Một học sinh trường chuyên Quảng Ngãi sau khi biết kết quả thi đại học không như mong muốn đã vào rừng quyên sinh bằng cách uống thuốc trừ sâu. Một nam sinh trường THPT Nguyễn Khuyến (Tp HCM) đã nhảy lầu tự tử do áp lực học tập, điểm số và áp lực từ gia đình muốn em có điểm số cao hơn để được học lớp đứng đầu khối 10. Em đã để lại thư tuyệt mệnh rồi nhảy lầu tự tử vì không thể đáp ứng được kỳ vọng đó của gia đình…
Bên cạnh đó, không ít vụ việc học sinh đánh nhau, bạo lực học đường cũng bắt nguồn từ sự căng thẳng tâm lý, áp lực thành tích.
PGS.TS Trần Thành Nam - Chủ nhiệm Khoa Các khoa học Giáo dục, Trường Đại học Giáo dục (ĐHQG Hà Nội) cho biết, nếu không từ bỏ bệnh thành tích trong giáo dục, từ phụ huynh đến giáo viên, thì áp lực học tập của học sinh sẽ không bao giờ được gỡ bỏ. Chỉ khi người lớn chấp nhận để học sinh phát triển theo thế mạnh và hứng thú riêng, khi việc học trở thành hành trình tự khám phá và khơi dậy nội lực, thì người học mới có thể tạo động lực từ bên trong.
Cần sự thay đổi nhận thức từ cha mẹ, xã hội
Áp lực thành tích không chỉ đến từ gia đình mà còn từ nhà trường và xã hội. Tâm lý "con nhà người ta", bệnh thành tích trong giáo dục khiến trẻ bị biến thành "nạn nhân" của sự kỳ vọng.
Đã đến lúc, thay vì hỏi "Con được bao nhiêu điểm?", cha mẹ và thầy cô nên hỏi "Hôm nay con học được gì mới?", "Con cảm thấy thế nào?". Mỗi trẻ em có một thế mạnh riêng, cha mẹ không nên bắt ép con phải học tập toàn diện tất cả các môn mà để con tự phát huy các thế mạnh này. Phụ huynh nên trò chuyện để hiểu về ước mơ, mong muốn của con ở tương lai. Chẳng hạn như con thích làm nghề gì, thích công việc gì? Điều này sẽ giúp phụ huynh có thể định hướng cho con phát triển bản thân. Hoặc tìm hiểu con yếu ở môn nào? Vì sao con học yếu và tìm cách giúp đỡ. Cha mẹ cũng không nên trách móc con quá nhiều khi con bị điểm kém. Và tuyệt đối không nên so sánh con quá nhiều với người khác.
Nâng cao sức khỏe thể chất giúp trẻ giải tỏa tâm lý trong học tập rất tốt.
Phụ huynh cần cân đối giữa thời gian học tập và nghỉ ngơi của con, không nên ép con học quá khuya, dành cho con những giây phút nghỉ ngơi và thư giãn phù hợp, khuyến khích con chơi thể thao ngoài giờ học. Ngoài ra, cha mẹ cũng nên có phần thưởng xứng đáng cho những nỗ lực học tập của con. Chính sự quan tâm chân thành sẽ giúp trẻ hình thành động lực tự thân và tình yêu học tập bền vững.
Với những trẻ có dấu hiệu trầm cảm, rối loạn lo âu, cha mẹ cần đưa con đến cơ sở y tế gần nhất hoặc tìm đến các trung tâm tâm lý để được hỗ trợ. Việc nhận biết trẻ mắc bệnh tâm lý rất quan trọng để có thể đưa ra giải pháp kịp thời và hiệu quả cho trẻ.
Thế hệ trẻ hôm nay lớn lên trong bối cảnh đầy cơ hội nhưng cũng nhiều áp lực. Một đứa trẻ được sống trong tình yêu thương, sự thấu hiểu và khích lệ sẽ có sức mạnh vượt xa những điểm số.
Cha mẹ có thể mong con giỏi, nhưng trước hết, hãy để con được làm một đứa trẻ hạnh phúc. Vì thành tích có thể đưa con lên bục vinh quang nhất thời, nhưng chỉ có sự cân bằng và niềm vui sống mới là hành trang bền vững cho tương lai các con.
