Gia đình là "lá chắn" bảo vệ phụ nữ, trẻ em trước hiểm họa từ thuốc lá

+ Thưa bác sĩ, thuốc lá có thể gây hại trực tiếp như thế nào đối với sức khỏe của người hút và cả những người thân sống chung trong gia đình ra sao?

Bác sĩ Trần Văn Quân: Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Việt Nam nằm trong nhóm 15 nước có số người hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới. Thống kê cho thấy, có 15,6 triệu người hút thuốc lá, 4,1 triệu người hút thuốc lào và các chế phẩm của thuốc như thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng. Mỗi năm, Việt Nam có khoảng 40 nghìn người tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá. Dự báo đến năm 2030, có thể sẽ tăng lên tới 70 nghìn người tử vong một năm nếu các biện pháp phòng, chống tác hại thuốc lá không hiệu quả.

Trong thuốc lá chứa 7.000 chất độc hóa học, 69 chất gây ung thư. Đặc biệt, chất Nicotine có tác hại ảnh hưởng đến chức năng của phổi, làm tăng tiết chất nhầy, viêm mãn tính đường thở ảnh hưởng đến việc lưu thông khí; tăng nhiễm virus, vi khuẩn lao phổi và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, gây ung thư trong đó ung thư phổi chiếm chủ yếu, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch gấp hai đến ba lần, gây xơ vữa mạch vành, đột quỵ, loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim, phình động mạch chủ trong đó bệnh động mạch vành là phổ biến nhất.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là khói thuốc không dừng lại ở người hút. Việc gia đình có người thân sống chung với người hút thuốc lá thì hút thuốc lá thụ động cũng giống như hút thuốc lá chủ động, đều phải chịu những hậu quả nghiệm trọng tới sức khoẻ do thuốc lá gây nên.

Những người sống chung trong gia đình, đặc biệt là trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai, hít phải khói thuốc thụ động cũng có nguy cơ cao mắc bệnh đường hô hấp, hen suyễn, viêm phổi, nguy cơ gây sảy thai, thậm chí tăng nguy cơ sinh non, thai chết lưu hoặc trẻ nhẹ cân... Nói cách khác, một điếu thuốc không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người hút mà còn gieo rủi ro bệnh tật cho những người thân yêu xung quanh.

Trẻ em là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất trước khói thuốc lá. Do hệ hô hấp và hệ miễn dịch còn non nớt, chỉ cần tiếp xúc với khói thuốc một thời gian ngắn, trẻ đã có nguy cơ cao mắc các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp, viêm phế quản cấp, tăng nguy cơ gây hen phế quản, nguy cơ viêm tai giữa, chậm tốc độ tăng trưởng thể tích của phổi trẻ. Trẻ sơ sinh hít phải khói thuốc còn dễ bị hội chứng đột tử ở trẻ nhỏ (SIDS). Về lâu dài, khói thuốc thụ động có thể ảnh hưởng đến sự phát triển trí tuệ, chiều cao, cân nặng và làm suy giảm thành tích học tập.

Bác sĩ có thể chia sẻ những trường hợp thực tế về tác hại của thuốc lá đến sức khỏe của những người trong gia đình mà bác sĩ từng điều trị?

Bác sĩ Trần Văn Quân: Trong quá trình khám chữa bệnh, tôi đã gặp không ít trường hợp đáng tiếc. Có một bé trai mới 7 tuổi nhưng thường xuyên nhập viện vì viêm phổi và hen suyễn tái đi tái lại. Khi tìm hiểu nguyên nhân, chúng tôi phát hiện bố em hút thuốc nhiều năm, dù không hút trong phòng ngủ nhưng khói thuốc vẫn tồn tại trong không khí, bám vào quần áo, đồ đạc. Bé bị phơi nhiễm khói thuốc thụ động ngay từ khi còn nhỏ.

Trường hợp khác là một phụ nữ trung niên không hút thuốc nhưng lại mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Sau khi khai thác tiền sử, bà cho biết chồng hút thuốc hơn 20 năm. Như vậy, dù không trực tiếp hút, bà vẫn phải chịu hậu quả từ khói thuốc.

Những ca bệnh như vậy là lời cảnh báo rất rõ ràng: thuốc lá không chỉ làm hại chính người hút, mà còn gây tổn thương nghiêm trọng cho những người thân trong gia đình.

+ Ngoài khía cạnh y tế, thói quen hút thuốc còn ảnh hưởng đến tâm lý và môi trường giáo dục trong gia đình ra sao, thưa bác sĩ?

Bác sĩ Trần Văn Quân: Hút thuốc ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý giáo dục bằng cách gây nghiện. Khi thiếu thuốc sẽ giảm tập trung, lo âu, bứt rứt, khó chịu, đòi hỏi phải có thuốc lá. Vì vậy, việc hút thuốc gây stress, tạo ra những rào cản trong mối quan hệ xã hội, đặc biệt hút thuốc lá điện tử gây ra những vấn đề rất nghiêm trọng trong học sinh và giới trẻ hiện nay, giảm năng suất học tập và lao động…

+ Thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng đang được giới trẻ sử dụng nhiều, bác sĩ có thể cho biết, thuốc lá điện tử ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe người hút?

Bác sĩ Trần Văn Quân: Thuốc lá điện tử được giới trẻ ưa thích, sử dụng nhiều theo trào lưu. Bản chất của thuốc lá điện tử là dụng cụ mô phỏng hình dạng, chức năng của thuốc lá thông thường, không sinh ra khói nhưng tạo ra luồng hơi có mùi vị. Nhiều bạn trẻ cho rằng thuốc lá điện tử ít hại hơn thuốc lá truyền thống, thậm chí còn được quảng bá như một cách "giảm hại". Tuy nhiên, thực tế thuốc lá điện tử chứa nhiều chất độc hại, gây nghiện, gây bệnh tật, tử vong.

Theo Liên minh Kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA), đa phần thuốc lá điện tử có chứa nicotine - chất gây nghiện cao, là nguyên nhân gây các bệnh tim mạch, hô hấp, tiêu hóa, và ung thư. Sử dụng nicotine quá liều gây ngộ độc. Nghiện nicotine là một trong những nguyên nhân gây các bệnh tim mạch, đột quỵ

Trong dung dịch thuốc lá điện tử còn có nhiều hóa chất độc hại khác: glycerin, propylene glycol và hương liệu (có trên 15,500 các loại hương liệu). Nguyên liệu phối trộn gồm nhiều loại thành phần khác nhau nên có thể bị lợi dụng để phối trộn vào đó ma túy cho người dùng.

Đáng lo hơn, thuốc lá điện tử đang trở thành "cầu nối" khiến nhiều bạn trẻ sau đó chuyển sang hút thuốc lá truyền thống. Vì vậy, có thể khẳng định rằng, thuốc lá điện tử không hề an toàn như nhiều người lầm tưởng, và việc ngăn chặn, hạn chế sử dụng trong giới trẻ là vô cùng cấp thiết.

+ Theo bác sĩ, vai trò của gia đình quan trọng như thế nào trong việc hỗ trợ một người bỏ thuốc lá?

Bác sĩ Trần Văn Quân: Trước hết, phải tư vấn cho người hút thuốc biết được tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe, thúc đẩy người hút cai thuốc lá (hút thuốc lá gây ảnh hưởng đến những người khác, ảnh hưởng đến kinh tế, sĩ diện, thậm chí sức khỏe và thẩm mỹ). Vì vậy, cần động viên người hút thuốc cai thuốc và tạo ra các thói quen mới cho những người nghiện thuốc, tránh xa môi trường có khói thuốc, tạo ra môi trường không có khói thuốc

Cùng với đó, thông báo cho người thân, bạn bè, gia đình và đồng nghiệp về việc quyết định cai thuốc lá để yêu cầu hỗ trợ, không nên xấu hổ hoặc sợ mất mặt mà hút lại.

Việc thay đổi thói quen hút thuốc sẽ gây ra ảnh hưởng đến chế độ ăn uống, vì vậy cần phải ăn uống đầy đủ, ngủ nghỉ, tập thể dục hợp lý khi không hút thuốc, hướng đến xây dựng môi trường không có khói thuốc.

Gia đình chính là chỗ dựa tinh thần và là môi trường trực tiếp ảnh hưởng đến quá trình bỏ thuốc lá của mỗi người. Khi có sự đồng thuận và ủng hộ từ vợ, chồng, con cái hay cha mẹ, người hút sẽ có thêm động lực và niềm tin để vượt qua cơn thèm thuốc. Những hành động rất nhỏ, như nhắc nhở nhẹ nhàng, tạo không gian sống không khói thuốc, hay cùng tham gia các hoạt động thể dục để quên đi cơn nghiện… đều có tác động tích cực.

Thực tế, các nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ cai thuốc thành công cao hơn nhiều khi có sự đồng hành, động viên từ gia đình so với khi người hút phải tự mình chống chọi. Nói cách khác, gia đình không chỉ là hậu phương vững chắc mà còn là "liều thuốc" quan trọng giúp người nghiện thuốc lá kiên trì từ bỏ thói quen có hại này.

+ Cuối cùng, bác sĩ có khuyến nghị gì dành cho các gia đình Việt Nam để phòng, chống tác hại của thuốc lá ngay từ mái ấm của mình?

Bác sĩ Trần Văn Quân: Các gia đình nên bắt đầu từ việc xây dựng một "ngôi nhà không khói thuốc", trong đó cha mẹ cần gương mẫu làm gương cho con trẻ và mọi thành viên đều đồng thuận tuyệt đối không hút thuốc trong không gian chung.

Đồng thời, hãy tích cực tìm hiểu thông tin khoa học về tác hại của thuốc lá. Khi gia đình trở thành điểm tựa và là môi trường an toàn, trong lành, thì không chỉ bảo vệ được sức khỏe của từng thành viên mà còn góp phần vào nỗ lực chung của xã hội trong việc xây dựng một thế hệ Việt Nam khỏe mạnh, không khói thuốc. Gia đình hãy nói không với thuốc lá vì hạnh phúc hôm nay và tương lai mai sau.

+ Trân trọng cám ơn bác sĩ!