Hành trình người phụ nữ đưa sơn mài Hạ Thái vươn ra thế giới

Trong con ngõ nhỏ của làng Hạ Thái, xã Hồng Vân, Hà Nội, âm thanh lách tách của những bàn tay mài sơn, ánh sáng lấp lánh từ những mảnh vỏ trứng, vỏ trai ghép trên nền gỗ vẫn vang vọng và bừng sáng mỗi ngày.

Giữa nhịp sống hiện đại ồn ào, Hạ Thái vẫn giữ được sắc màu riêng – một làng nghề sơn mài trăm năm tuổi, nơi hội tụ tinh hoa và sự nhẫn nại. Ở đó, có một người phụ nữ miệt mài đứng mũi chịu sào, khơi dậy ngọn lửa đam mê, gìn giữ nghề truyền thống và từng bước đưa sơn mài quê hương vươn ra thế giới.

Bà Nguyễn Thị Hồi, Chủ tịch Hội làng nghề sơn mài Hạ Thái, không chỉ được xem là "linh hồn" kết nối nghệ nhân, thợ thủ công mà còn là người tiên phong tìm đường để sản phẩm Hạ Thái "bước ra" khỏi biên giới. Hành trình của bà là câu chuyện về tình yêu, sự kiên định và khát vọng đưa hồn Việt lan tỏa năm châu.

Cơ duyên và tình yêu với nghề

- Cơ duyên nào đã gắn bó bà với nghề sơn mài quê hương?

- Bà Nguyễn Thị Hồi: Từ nhỏ, tôi đã lớn lên trong không gian đặc quánh mùi sơn, màu vàng son óng ánh trên những chiếc khay, bình hoa… của các nghệ nhân Hạ Thái. Chính sự gần gũi đó đã gieo vào tôi tình yêu nghề. Khi trưởng thành, chứng kiến cảnh nhiều gia đình bỏ nghề vì không tìm được đầu ra, tôi càng day dứt và nhận ra mình phải có trách nhiệm giữ nghề.

Sơn mài không chỉ là kế sinh nhai của người dân Hạ Thái, mà còn là hồn cốt văn hóa Việt. Nếu để mai một, chúng ta không chỉ mất một nghề mà còn mất cả một phần bản sắc. Chính suy nghĩ ấy đã thôi thúc tôi và nhiều nghệ nhân trong làng phải kiên định bám nghề, dù khó khăn đến mấy.

"Tình yêu ấy trở thành động lực thôi thúc tôi lựa chọn con đường gắn bó lâu dài, dù biết phía trước không ít thách thức. Với tôi, sơn mài không chỉ là kế sinh nhai mà còn là hồn cốt văn hóa Việt. Nếu để mai một, chúng ta sẽ đánh mất một phần bản sắc", bà Hồi chia sẻ.

Gắn kết cộng đồng - giữ lửa nghề

- Thưa bà, trên cương vị Chủ tịch Hội làng nghề, bà đã làm gì để gắn kết cộng đồng?

- Bà Nguyễn Thị Hồi: Tôi tin rằng sức mạnh của làng nghề nằm ở sự đoàn kết. Hội đã tổ chức nhiều hoạt động giao lưu, tập huấn, mở lớp dạy nghề cho thanh niên, đồng thời kết nối nghệ nhân lớn tuổi với thế hệ trẻ. Qua đó, vừa truyền nghề, vừa tạo sự gắn bó và niềm tin chung. Sự gắn kết cộng đồng là nền tảng, nhưng để phát triển, làng nghề cũng phải đổi mới.

Bên cạnh đó, đổi mới sáng tạo cũng là chìa khóa. Sơn mài Hạ Thái vẫn giữ nguyên kỹ thuật truyền thống nhưng linh hoạt hơn trong thiết kế. Thay vì chỉ làm tranh hay đồ thờ, nhiều hộ đã sáng tạo ra đèn, hộp trang sức, đồ trang trí nội thất. Nhờ vậy, sản phẩm vừa giữ được hồn xưa, vừa đáp ứng gu thẩm mỹ hiện đại.

Khó khăn lớn nhất vẫn là thị trường tiêu thụ. Sản phẩm thủ công tinh xảo, nhiều công đoạn nên khó cạnh tranh về giá với hàng công nghiệp. Để vượt qua, bà và các nghệ nhân chú trọng chất lượng, kể câu chuyện văn hóa gắn với từng sản phẩm, tạo giá trị khác biệt thay vì chạy theo giá rẻ.

Tôi nhớ mãi câu chuyện đáng nhớ của một chị thợ trẻ. Có lúc chị nản lòng vì thu nhập ít ỏi, từng nghĩ sẽ rời bỏ nghề. Nhưng rồi, sau khi được Hội hỗ trợ mang sản phẩm đi hội chợ, chị nhận được những đơn hàng đầu tiên từ khách nước ngoài. Niềm vui bất ngờ khiến chị bật khóc, quyết tâm gắn bó cả đời với nghề. Khoảnh khắc ấy, tôi nhận ra giá trị lớn nhất của sự đồng hành không chỉ là hỗ trợ kinh tế, mà là thắp lên niềm tin cho những người trẻ.

Vươn ra thế giới

- Bà và Hội đã có những bước đi nào để đưa sơn mài Hạ Thái ra thế giới?

- Bà Nguyễn Thị Hồi: Không dừng ở thị trường trong nước, tôi cùng Hội làng nghề đã đưa sơn mài Hạ Thái tham gia các hội chợ quốc tế, hợp tác với doanh nghiệp xuất khẩu, khai thác thương mại điện tử để giới thiệu sản phẩm tới bạn bè bốn phương. Một số nghệ nhân còn hợp tác với nhà thiết kế nước ngoài, tạo nên những bộ sưu tập độc đáo, dung hòa nét cổ truyền với hơi thở hiện đại.

Điều khiến tôi xúc động nhất là sự trân trọng của khách hàng quốc tế khi biết rằng, để hoàn thiện một sản phẩm, nghệ nhân phải đi qua hàng chục công đoạn bằng đôi tay khéo léo. Họ coi đó không chỉ là vật dụng, mà là tác phẩm nghệ thuật. Đó là động lực lớn để chúng tôi tiếp tục gìn giữ nghề.

Lợi thế lớn nhất của sơn mài Hạ Thái là kỹ thuật độc đáo được chắt lọc qua bao thế hệ và bàn tay tài hoa không thể thay thế của nghệ nhân. Mỗi sản phẩm mang một dấu ấn riêng, không thể sao chép bằng máy móc. Đằng sau mỗi lớp sơn, mỗi nét vẽ là câu chuyện văn hóa và linh hồn người Việt – giá trị mà thế giới tìm kiếm.

Vai trò của phụ nữ và kỳ vọng tương lai

- Bà có kỳ vọng gì cho tương lai của sơn mài Hạ Thái?

- Bà Nguyễn Thị Hồi: Theo tôi, phụ nữ Hạ Thái rất tỉ mỉ, kiên nhẫn – đây là phẩm chất rất cần với nghề sơn mài. Họ vừa giữ lửa, vừa truyền lại kỹ thuật cho con cháu. Tôi nhớ một chị thợ trẻ từng nản lòng vì thu nhập ít ỏi, định bỏ nghề. Nhưng sau khi sản phẩm của chị được đưa tới hội chợ và có đơn hàng từ nước ngoài, chị đã khóc vì vui mừng và quyết tâm gắn bó cả đời với nghề. Tôi nhận ra, giá trị lớn nhất của sự đồng hành không chỉ là hỗ trợ kinh tế, mà là thắp lên niềm tin cho người trẻ.

Hướng tới tương lai, tôi đang ấp ủ xây dựng thương hiệu tập thể, chuẩn hóa chất lượng và quảng bá mạnh mẽ trên thị trường quốc tế. Xa hơn, Hạ Thái có thể trở thành điểm đến du lịch văn hóa, nơi du khách không chỉ tham quan mà còn được trải nghiệm làm sơn mài, hiểu sâu hơn về di sản này.

Tôi đặc biệt kỳ vọng lớp trẻ sẽ là chìa khóa cho tương lai nghề: Các bạn có lợi thế về công nghệ, ngôn ngữ, khả năng kết nối toàn cầu. Nếu kết hợp sáng tạo với truyền thống, họ sẽ thổi một luồng sinh khí mới cho sơn mài Hạ Thái. Tôi mong thế hệ trẻ mạnh dạn dấn thân, vì tương lai nghề nằm trong tay họ.

Tôi muốn gửi gắm một thông điệp với thế hệ trẻ và những người yêu sơn mài Việt Nam. Hãy trân trọng và tự hào về di sản mà cha ông đã để lại. Mỗi sản phẩm sơn mài không chỉ là một vật phẩm, mà là câu chuyện văn hóa, là tâm hồn của người Việt. Giữ nghề và phát triển nghề cũng chính là giữ lấy căn cốt dân tộc cho mai sau.