Làm sao để con thích đọc sách trong thời đại số?

Khi sách bị cạnh tranh bởi màn hình điện tử

Tiến sĩ Trần Kim Liễu, giảng viên, cán bộ quản lý tại Trường Đại học Luật Hà Nội, khẳng định dù trong thời đại nào thì kỹ năng đọc sách vô cùng quan trọng, đặc biệt đối với giới trẻ. Đầu tiên, đọc sách cung cấp tri thức, vì sách, báo, và các tài liệu đều là những nguồn tri thức kết tinh của nhân loại. Trong mỗi cuốn sách đều chứa đựng những bài học, kiến thức và những góc nhìn khác nhau về cuộc sống. Việc đọc sách hàng ngày sẽ giúp người trẻ trau dồi cho bản thân một lượng kiến thức lớn.

Đọc sách giúp rèn luyện tư duy, kích thích trí tưởng tượng tốt hơn so với việc chỉ xem phim, vì câu chữ có giá trị gợi mở nhiều hơn hình ảnh trực tiếp. Sách cũng giúp chúng ta đối mặt với những vấn đề thường gặp trong cuộc sống. Khi đọc sách, ta sẽ nhận ra rằng không chỉ có mình ta gặp vấn đề mà có rất nhiều người khác cũng gặp phải. Đọc sách cải thiện kỹ năng giao tiếp. Mỗi ngày chúng ta học được từ sách cách lắng nghe, tiếp nhận và làm phong phú vốn từ ngữ, giúp việc giao tiếp trở nên dễ dàng và ít nhàm chán hơn khi có kiến thức để chia sẻ. Đọc sách phát triển trí tuệ cảm xúc, vì sách là nơi đúc kết và chứa đựng những triết lý, quan điểm đúng đắn được chiêm nghiệm từ bao đời nay. Sách có thể đưa ra những lời khuyên hữu ích giúp chúng ta suy nghĩ tích cực hơn, cảm xúc cũng từ đó mà được cải thiện.

Dù mang lại nhiều lợi ích như vậy nhưng nhiều khảo sát gần đây cho thấy trẻ em dành hàng giờ mỗi ngày cho các nền tảng mạng xã hội như YouTube, TikTok, game online, nhưng lại chỉ đọc sách khi… được yêu cầu trong giờ học. Không ít phụ huynh than phiền rằng con không thể tập trung đọc nổi vài trang sách, trong khi có thể "cày" phim hoặc game đến nửa đêm.

Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Phạm Ngọc Thưởng cho biết, tỷ lệ người dân ham đọc sách vẫn còn nhỏ, là một thách thức lớn. Nếu so với các nước trong khu vực và thế giới, tỷ lệ người Việt Nam đọc sách là rất thấp. Thống kê cho thấy, trung bình mỗi năm một người Việt chỉ đọc 4 quyển sách, nhưng trong đó 2,8 quyển là sách giáo khoa - nghĩa là bắt buộc phải đọc hàng ngày khi đi học. Trong khi đó, trung bình mỗi năm một người dân Malaysia đọc 17 quyển sách; Singapore, Nhật Bản đọc trung bình 10-20 quyển. Ấn Độ là quốc gia "nghiện sách" nhất khi tỷ lệ người dân biết chữ chỉ 27% nhưng có tới 25% người trẻ biết chữ đọc sách và 49% người dân đọc sách như một đam mê.

Hãy biến việc đọc thành trải nghiệm sống động

Khi trẻ dành quá nhiều thời gian mỗi ngày cho thiết bị kỹ thuật số, sẽ để lại nhiều hệ lụy như thiếu khả năng tập trung, vốn từ hạn chế, và óc tưởng tượng bị kìm hãm. Nhưng đừng vội bi quan, các bậc phụ huynh vẫn có thể "lật ngược thế cờ" bằng những chiến lược thông minh, biến việc đọc sách trở thành niềm vui của con thay vì gánh nặng.

Một trong những sai lầm lớn nhất của cha mẹ là biến việc đọc sách thành mệnh lệnh. Trẻ em vốn hiếu động, càng bị ép buộc càng có xu hướng chống đối. Khi bị bắt buộc phải đọc, sách chẳng khác nào "bài tập cưỡng ép" khiến trẻ chán nản và xa lánh. Ngược lại, nếu cha mẹ đồng hành cùng con đọc, cùng chia sẻ và trò chuyện, thì mỗi trang sách lại trở thành sợi dây kết nối, mang đến sự gần gũi và niềm vui khám phá.

Bên cạnh đó, không thể bỏ qua một yếu tố quan trọng: chính cha mẹ cũng đang vô tình khiến con xa rời sách. Việc liên tục dán mắt vào điện thoại, kiểm tra tin nhắn hay lướt mạng xã hội khiến trẻ dễ bắt chước và xem đó là "chuẩn mực" hành vi. Muốn con yêu sách, cha mẹ phải là tấm gương: giảm bớt thời gian trước màn hình, dành ưu tiên cho việc đọc. Ngoài ra, cha mẹ có thể tổ chức những buổi "review sách" nho nhỏ trong gia đình, nơi trẻ được chia sẻ cảm nhận sau khi đọc. Sự công nhận từ cha mẹ sẽ giúp trẻ thêm tự tin và thấy mình trưởng thành qua từng cuốn sách.

Trong thời đại công nghệ, một bí quyết hiệu quả là "đa dạng hóa" cách đọc. Thay vì chỉ cho trẻ đọc sách giấy, cha mẹ có thể giới thiệu audiobook, sách điện tử hay podcast kể chuyện. Điều này vừa giúp trẻ tiếp cận nội dung ở nhiều định dạng, vừa tận dụng chính công nghệ - thứ vốn hấp dẫn trẻ - để phục vụ mục tiêu đọc.

Một thực tế là thói quen đọc sách không thể hình thành trong ngày một ngày hai. Sự kiên trì của phụ huynh đóng vai trò quyết định. Các chuyên gia khuyến nghị nên bắt đầu với thời lượng ngắn, chỉ 10-15 phút mỗi ngày, và tăng dần. Điều quan trọng là duy trì tính đều đặn. Giống như việc đánh răng, đọc sách cần được "cài" vào nhịp sinh hoạt hằng ngày. Một góc nhỏ trong nhà được bày biện sách đẹp mắt, ánh sáng dễ chịu, sẽ tạo không gian riêng khuyến khích trẻ đọc. Thói quen nhỏ nhưng kiên trì sẽ dần hình thành nền tảng vững chắc.

Bà Lê Thị Thúy Sen - Tổng biên tập Thời báo Ngân hàng, nguyên Vụ trưởng Vụ Truyền thông (Ngân hàng Nhà nước) tác giả cuốn sách "Khéo khôn với tiền - Tránh những ưu phiền", cuốn sách ngay sau khi ra mắt đã trở thành hiện tượng xuất bản trong hệ thống sách kiến thức khoa học của NXB Kim Đồng. Hiện nay, 30 nghìn bản đã được phát hành và chuẩn bị tái bản, được độc giả nhiều lứa tuổi đón nhận và yêu thích. Bà từng chia sẻ rất ấn tượng với phản hồi từ một người bạn khi nói rằng con gái của cô ấy đã ngoan hơn và có ý thức hơn với tiền bạc sau khi đọc cuốn sách của mình. Cụ thể là con gái đã nhắc nhở mẹ: "Mẹ cần chi tiêu tiết kiệm vì 'Làm khi lành để dành khi đau' và lớn lên con sẽ đầu tư. Phụ huynh vui là chúng tôi rất vui".

Giữa thời đại internet bùng nổ, việc khiến con thích đọc sách không hề dễ dàng. Song, thay vì lo lắng hay phàn nàn, cha mẹ có thể biến chính thách thức thành cơ hội: dùng công nghệ để hỗ trợ đọc, biến đọc sách thành niềm vui gắn kết, và quan trọng nhất là làm gương bằng chính thói quen của mình. Đọc sách chưa bao giờ lỗi thời, vấn đề chỉ là chúng ta truyền cảm hứng thế nào để con thấy sách là "người bạn đồng hành" thú vị trong hành trình khôn lớn của các con.