Lồng ghép bảo tồn văn hóa dân tộc Lự trong chương trình xây dựng nông thôn mới

Việc lồng ghép các giá trị văn hóa đặc sắc, từ nghề dệt, dân ca, dân vũ đến phong tục lễ hội, vào từng tiêu chí nông thôn mới (NTM) đã tạo nên sự chuyển biến rõ nét ở các bản Lự, vừa nâng cao đời sống người dân, vừa mở ra hướng đi bền vững cho du lịch cộng đồng. Đây cũng là minh chứng cho cách làm sáng tạo của địa phương: Phát triển nhưng không đánh đổi bản sắc.

Lồng ghép bảo tồn văn hóa trong xây dựng nông thôn mới

Dân tộc Lự có dân số không nhiều nhưng lại sở hữu kho tàng văn hóa phong phú, từ trang phục dệt thủ công độc đáo, các làn điệu dân ca, dân vũ, đến phong tục lễ hội, nghề thủ công truyền thống. Hình ảnh phụ nữ Lự với váy chàm, áo ngắn thêu hoa văn tinh tế; những điệu múa Xòe, Khèn, múa Bông đầy sức sống; hay tiếng khung cửi lách cách mỗi buổi chiều… đã trở thành nét đặc trưng gắn bó lâu đời với đời sống cộng đồng.

Tuy nhiên, trước sự phát triển mạnh mẽ của đời sống hiện đại, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của người Lự đứng trước nguy cơ mai một. Lớp trẻ ít mặn mà học nghề dệt, các làn điệu dân ca dần vắng bóng trong sinh hoạt cộng đồng, một số tục lệ đẹp bị lãng quên theo thời gian. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy những di sản văn hóa này trở thành nhiệm vụ cấp thiết, và chương trình NTM là cơ hội quan trọng để thực hiện mục tiêu ấy.

Tại Lai Châu, đặc biệt ở các địa bàn có đông đồng bào Lự như xã Khun Há, Nậm Tăm, Bình Lư..., chính quyền địa phương đã triển khai nhiều giải pháp cụ thể, phù hợp với từng tiêu chí trong bộ tiêu chí NTM.

Ngay từ khâu quy hoạch xây dựng NTM, các xã đã chú trọng gìn giữ không gian văn hóa truyền thống: Bảo tồn kiến trúc nhà sàn, lựa chọn khu vực tái hiện không gian sinh hoạt cộng đồng, phục dựng bãi đất rộng làm nơi tổ chức lễ hội, múa dân gian. Nhờ đó, quá trình xây dựng cơ sở hạ tầng không phá vỡ cấu trúc bản làng mà tạo nên sự hài hòa giữa cái mới và truyền thống.

Nghề dệt vải chàm, nhuộm sáp ong, thêu hoa văn của người Lự đã được đưa vào một số mô hình sinh kế trong chương trình NTM. Các tổ nhóm phụ nữ được hỗ trợ máy móc, nguyên liệu, tập huấn kỹ thuật, từ đó nhiều sản phẩm dệt thủ công được khôi phục và cải tiến mẫu mã để phục vụ thị trường du lịch.

Việc đưa nghề dệt truyền thống vào tiêu chí phát triển kinh tế hộ gia đình không chỉ giúp tăng thu nhập mà còn góp phần giữ gìn “hồn cốt” văn hóa Lự vốn được thể hiện rõ nhất qua trang phục.

Những đội văn nghệ ở các bản của người Lự được thành lập, tập luyện đều đặn và tham gia các hội thi, ngày hội văn hóa các cấp. Từ đó, các làn điệu dân ca, dân vũ được sống lại trong đời sống hàng ngày, trở thành điểm nhấn trong du lịch cộng đồng.

Nhiều xã đã đưa nội dung bảo tồn văn hóa vào hương ước, quy ước của thôn bản. Việc duy trì lễ hội truyền thống như lễ cúng bản, lễ cơm mới… được thực hiện tiết kiệm, an toàn, nhưng vẫn đảm bảo yếu tố linh thiêng và bản sắc riêng.

Nhờ kết hợp giữa bảo tồn văn hóa và xây dựng NTM, nhiều bản Lự đã phát triển mô hình du lịch cộng đồng hiệu quả. Các mô hình homestay vẫn giữ được kiến trúc truyền thống, các hoạt động trải nghiệm như nhuộm chàm, dệt vải, múa hát dân gian, ẩm thực truyền thống… đã thu hút du khách trong và ngoài nước. Du lịch không chỉ giúp quảng bá văn hóa, mà còn tạo động lực để người dân tự nguyện gìn giữ những giá trị của tổ tiên.

Gìn giữ bản sắc truyền thống để phát triển bền vững

Nhờ những giải pháp đồng bộ, diện mạo các bản Lự hôm nay thay đổi tích cực. Đường giao thông thuận tiện hơn, đời sống kinh tế nâng lên, nhà sàn truyền thống được tu sửa, tiếng khung cửi vang trở lại, lớp trẻ bắt đầu học nghề dệt và múa dân gian. Tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh, nhiều bản đạt chuẩn NTM, trong đó văn hóa trở thành một trong những tiêu chí nổi bật.

Ý thức của cộng đồng về bảo tồn bản sắc dân tộc được nâng cao rõ rệt. Người dân chủ động tham gia bảo tồn, thay vì chỉ trông chờ vào hỗ trợ của Nhà nước. Vai trò của phụ nữ, nghệ nhân, già làng đặc biệt được đề cao trong việc truyền dạy và duy trì phong tục tập quán đẹp.

Dù đạt nhiều kết quả tích cực, việc lồng ghép văn hóa Lự vào xây dựng NTM cũng gặp không ít thách thức, như: Nguồn lực đầu tư còn hạn chế; lớp trẻ vẫn có xu hướng rời bản đi làm xa, khiến việc truyền truyền nghề bị gián đoạn; một số giá trị văn hóa đứng trước nguy cơ biến tấu, thương mại hóa theo hướng mất bản sắc; việc xây dựng sản phẩm du lịch còn manh mún, thiếu tính liên kết.

Những khó khăn này đòi hỏi các địa phương cần có giải pháp dài hơi, bền vững: Đầu tư có trọng điểm, đào tạo đội ngũ kế cận, tăng cường quảng bá, đa dạng hóa sản phẩm văn hóa du lịch.

Ông Tẩn Lao U, Hội viên Chi hội Văn nghệ dân gian tỉnh Lai Châu, cho biết: "Trong bối cảnh hội nhập, việc bảo tồn văn hóa Lự không chỉ đơn thuần là “giữ cái cũ”, mà là tạo ra những giá trị mới từ những giá trị truyền thống. Chương trình NTM chính là nền tảng để thực hiện điều đó".

Qua đó, tỉnh Lai Châu cũng xác định cần tiếp tục đẩy mạnh số hóa các di sản văn hóa Lự; xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với nghề dệt, lễ hội, dân ca; hỗ trợ nghệ nhân truyền dạy trong cộng đồng; tạo sinh kế bền vững để người dân gắn bó với bản. Đồng thời, đẩy mạnh hơn nữa việc lồng ghép văn hóa vào các tiêu chí NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu.

Việc lồng ghép bảo tồn văn hóa Lự trong chương trình xây dựng NTM ở Lai Châu cho thấy một hướng đi đúng đắn: Phát triển kinh tế nhưng không đánh đổi bản sắc. Văn hóa không chỉ là di sản của cha ông, mà còn là nguồn lực quan trọng để cộng đồng người Lự vươn lên xây dựng cuộc sống mới, giàu đẹp và bền vững hơn ngay trên quê hương mình.