Luật sư: Các cá nhân, tổ chức đóng góp có quyền yêu cầu Dự án "Nuôi em" giải trình

PV: Trong vụ việc này có mối quan hệ 3 bên: Nhà hảo tâm, Ban quản lý (BQL) dự án (đơn vị kết nối) và đối tượng thụ hưởng là trẻ em có hoàn cảnh khó khăn. Theo quy định của pháp luật, nghĩa vụ minh bạch tài chính của BQL dự án cụ thể thế nào, thưa luật sư?

Luật sư (LS) Lê Ngọc Luân: Theo các thông tin được công khai, Dự án "Nuôi em" (sau đây gọi tắt là Dự án) được phát động với mục đích hỗ trợ, khuyến khích phát triển giáo dục cho các trẻ em khó khăn ở vùng cao có bữa ăn khi đến trường, bắt đầu từ năm 2014. Theo quy định tại Nghị định 30/2012/NĐ-CP về tổ chức hoạt động quỹ xã hội, quỹ từ thiện và nay được thay thế bởi Nghị định 93/2019/NĐ-CP, Dự án phải thành lập Quỹ Từ thiện. Tuy nhiên, trang taichinh.nuoiem.com cho thấy, Dự án không có kiểm toán, không phải là Quỹ, không có số tài khoản Quỹ. Điều đó đồng nghĩa Dự án vẫn chưa có pháp nhân, chưa được thành lập theo đúng quy định pháp luật.

Theo Nghị định 93/2019/NĐ-CP và các nguyên tắc chung của pháp luật về quản lý nguồn tài trợ, Ban quản lý Dự án phải: mở sổ sách kế toán và chứng từ thu, chi đầy đủ; Công khai minh bạch định kỳ về số tiền đã nhận, đã chi, còn tồn; Báo cáo kết quả phân phối đến từng đối tượng thụ hưởng; Kiểm toán độc lập khi dự án có quy mô lớn hoặc theo yêu cầu của cơ quan quản lý; Công bố thông tin tài chính trên nền tảng chính thức để nhà hảo tâm giám sát.

Trong vụ việc này có mối quan hệ 3 bên: Nhà hảo tâm, BQL Dự án và trẻ em thụ hưởng. Khi BQL đứng ra tiếp nhận tiền và cam kết phân phối cho trẻ em, họ trở thành bên trung gian nắm giữ và quản lý tài sản của cộng đồng, vì vậy nghĩa vụ minh bạch tài chính không chỉ là phạm trù đạo đức mà đó còn là nghĩa vụ, trách nhiệm pháp lý bắt buộc.

PV: Ở chiều ngược lại là quyền của các nhà hảo tâm cần được minh bạch thông tin liên quan đến khoản tài chính họ ủng hộ có đúng mục đích hay không. Bên cạnh đó còn là yếu tố tình cảm mà ở đây họ cần biết về những thông tin của em nhỏ mà họ đang giúp đỡ. Pháp luật đang quy định về vấn đề này như thế nào?

LS Lê Ngọc Luân: Những nhà hảo tâm đóng góp tiền vào Dự án "Nuôi em" dựa trên thông tin do người sáng lập công khai kêu gọi bằng những tuyên bố rõ ràng với mục đích "hỗ trợ bữa ăn có thịt cho học sinh vùng cao nhằm tạo động lực đến trường". Pháp luật quy định không được phép sử dụng nguồn tài trợ để phục vụ bất kỳ mục đích nào khác với quy định và mục đích ban đầu. Đồng thời phải công khai đầy đủ, kịp thời, chính xác các hoạt động có liên quan. Trường hợp sử dụng nguồn tài trợ không đúng hoặc không sử dụng theo đúng cam kết ban đầu có thể bị coi là sử dụng sai mục đích hoặc vi phạm cam kết công khai với các nhà hảo tâm. Do đó, các cá nhân, tổ chức đóng góp có quyền yêu cầu Dự án giải trình. Khi có nghi ngờ Dự án sử dụng tiền sai mục đích đã cam kết, họ có quyền đề nghị cơ quan chức năng xác minh xem xét có dấu hiệu vi phạm pháp luật không? Ngoài ra, cơ quan pháp luật khi phát hiện hoặc nghi ngờ vẫn có thể độc lập xác minh.

PV: Dự án đã kết nối tạo thành mối quan hệ 3 bên. BQL dự án có được quyền đơn phương chấm dứt hoạt động (đóng băng tài khoản) hay không. Quyết định này đang gây khó khăn cho cả nhà hảo tâm và các em nhỏ thụ hưởng. Người điều hành dự án có được quyền "thích thì chơi không thích thì nghỉ" hay không?

LS Lê Ngọc Luân: Người điều hành dự án không được quyền "thích thì chơi không thích thì nghỉ" trong khi đang quản lý tiền của các nhà hảo tâm và thay mặt các nhà hảo tâm thực hiện Dự án. Vì số tiền này không phải là thuộc sở hữu của Dự án hay cá nhân sáng lập. Việc tự ý dừng hoạt động hoặc tự ý đóng băng tài khoản khi đang nắm giữ tiền của cộng đồng là không hợp pháp trừ khi có được sự đồng ý của các bên đóng góp hoặc khi Cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành một quyết định buộc phải phong tỏa tài khoản tạm thời để thực hiện các biện pháp khẩn cấp theo quy định của pháp luật. Việc đóng băng tự phát này dẫn đến trẻ em không nhận được bữa ăn đúng kỳ hạn không chỉ là thiếu trách nhiệm mà còn có thể bị xem xét dưới góc độ gây ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của trẻ em, đối tượng đặc biệt cần được bảo vệ.

PV: Những "lùm xùm" của dự án đang ảnh hưởng rất lớn đến các em nhỏ có hoàn cảnh khó khăn. Cơ quan chức năng nên làm gì để đảm bảo lợi ích cho các em, đồng thời minh bạch và làm trong sạch các hoạt động từ thiện. Nói cách khác làm thế nào vừa "quản" được hoạt động từ thiện mà vẫn đảm bảo hoạt động này diễn ra ở mức độ tốt nhất, theo luật sư?

LS Lê Ngọc Luân: Trước hết, chúng ta phải khẳng định rằng mọi tranh chấp hay lùm xùm trong hoạt động của dự án tại thời điểm này đều ảnh hưởng trực tiếp đến các em nhỏ. Theo tôi, tại thời điểm này cần ưu tiên bảo vệ quyền lợi của trẻ em lên hàng đầu, bởi những bữa ăn cho các em không thể bị gián đoạn nên các cơ quan quản lý địa phương cần rà soát danh sách các em đang được hỗ trợ, xác định mức độ ảnh hưởng và có biện pháp đảm bảo việc hỗ trợ được thực hiện xuyên suốt.

Bên cạnh đó, yêu cầu người sáng lập dự án thiện nguyện phải nhanh chóng thực hiện việc kiểm toán, cung cấp báo cáo tài chính, công khai minh bạch thu, chi trong quá trình hoạt động dự án và giải trình rõ lý do gián đoạn hoạt động; Làm rõ trách nhiệm của người sáng lập, ban quản lý dự án nếu có xảy ra sai phạm. Ngoài ra, cơ quan chức năng cần: Quy định rõ mô hình hoạt động của các dự án thiện nguyện cá nhân phát động, buộc phải đăng ký pháp lý khi tiếp nhận tiền quy mô lớn; Tạm thời giao một đơn vị có pháp nhân/có tính chính danh tiếp nhận, phân phối, giám sát khoản hỗ trợ trong thời gian dự án bị đình trệ, để không gián đoạn bữa ăn của trẻ; Xử lý trách nhiệm nếu có dấu hiệu sử dụng sai mục đích hoặc vi phạm nguyên tắc công khai để cảnh báo và phòng ngừa chung.

Trường hợp không có sai phạm thì cơ quan quản lý phải tư vấn, phối hợp hỗ trợ giúp dự án thành lập, hoạt động theo đúng quy định tại Nghị định 93/2019/NĐ-CP để dự án được lan toả giá trị thiện nguyện một cách tốt đẹp nhất.

PV: Xin cảm ơn luật sư!