Miễn viện phí toàn dân: Lo vướng mắc khi áp dụng ở vùng sâu, vùng xa và cơ sở y tế tư nhân

Theo lộ trình, từ năm 2026, người dân sẽ được khám sức khỏe và sàng lọc miễn phí ít nhất một lần/năm; và từ năm 2028, sẽ khám chữa bệnh miễn phí.

Theo bà Lưu Thị Bình, Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh Thái Nguyên thì theo thực tế tại vùng núi phía Bắc, nhiều người dân 5 năm cũng không đi khám một lần, dù đã có trạm y tế, có dịch vụ y tế cơ bản. Nguyên nhân chủ yếu do thói quen ngại đi khám, khoảng cách địa lý xa, tâm lý chỉ đi khám khi bệnh nặng, nhận thức hạn chế, không có nhu cầu khám định kỳ.

Như vậy, nếu Nhà nước đầu tư ngân sách rất lớn để tổ chức khám miễn phí mà người dân không tham gia, chính sách có thể kém hiệu quả, thậm chí dẫn đến lãng phí nguồn lực. Do đó, bà Bình cho rằng cần phải có chiến lược truyền thông mạnh mẽ, cơ chế bắt buộc có tính linh hoạt. Hỗ trợ đặc thù cho vùng sâu, vùng xa để đảm bảo người dân thực sự tiếp cận dịch vụ.

Một vấn đề quan trọng khác là phạm vi triển khai, miễn phí ở trạm y tế, hay miễn phí ở nơi người dân đăng ký khám chữa bệnh ban đầu, hoặc miễn phí mọi nơi, bao gồm bệnh viện tư nhân, bệnh viện tuyến tỉnh, tuyến trung ương?

Thực tế hiện nay, nhiều người dân đăng ký khám chữa bệnh ban đầu tại bệnh viện tư nhân. Một số người bỏ qua tuyến dưới, đi thẳng lên tuyến tỉnh, tuyến trung ương. Nếu chính sách miễn phí áp dụng cả cho bệnh viện tư nhân, Nhà nước sẽ phải chi ngân sách rất lớn, trong khi chi phí khám ở tuyến tư, tuyến cao cao hơn nhiều so với trạm y tế.

Bà Bình đề xuất phải làm rõ dịch vụ nào được miễn phí hoàn toàn và dịch vụ nào vẫn phải đồng chi trả, mức hỗ trợ khác nhau theo tuyến. Quy định rõ với cấp cứu: bệnh nhân vào thẳng tuyến cao thì xử lý thế nào? Nếu không có hướng dẫn cụ thể, chính sách dễ bị lạm dụng, gây quá tải và tạo thêm áp lực cho ngân sách.

Đề xuất cơ chế hỗ trợ theo tầng nấc

Theo bà Bình, việc phân nhóm đối tượng là quan trọng, vì mỗi địa phương có đặc thù riêng. Ví dụ: Người nghèo, cận nghèo đang được hỗ trợ 70%–100% phí BHYT. Một số nhóm dân tộc thiểu số được hỗ trợ gần như toàn bộ. Người lao động tự do ở vùng nông thôn có thể không tham gia do thu nhập thấp hoặc nhận thức hạn chế.

Bà Bình đề xuất phải tính toán cơ chế hỗ trợ theo tầng nấc. Giữ nguyên mức hỗ trợ cao cho nhóm yếu thế. Tăng mức đóng bắt buộc với nhóm có khả năng. Có thể nghiên cứu mô hình bắt buộc tham gia BHYT theo hộ gia đình hoặc theo nghề nghiệp. Cần cơ chế thực thi rõ ràng, nhất quán và phù hợp điều kiện từng vùng.

Việc miễn viện phí là chính sách lớn, tác động sâu rộng, do đó cần phải có quy trình xây dựng thật chặt chẽ. Tham vấn nhiều lần từ các địa phương và dự báo sát thực tế. Thí điểm tại một số tỉnh trước khi triển khai toàn quốc. 

Đặc biệt, phải nghiên cứu kỹ nguồn lực tài chính lâu dài, cơ chế quản lý tránh lạm dụng dịch vụ. Phối hợp giữa bảo hiểm y tế – ngân sách Nhà nước – cơ sở khám chữa bệnh và hệ thống dữ liệu và mã định danh y tế để quản lý người khám miễn phí.

Miễn viện phí phải dựa trên trụ cột BHYT

Bà Trần Thị Trang, Vụ trưởng Vụ BHYT (Bộ Y tế), cho biết Nghị quyết 72 xác định rất rõ miễn viện phí toàn dân chỉ được thực hiện ở mức cơ bản trong phạm vi quyền lợi BHYT, nghĩa là quỹ BHYT vẫn là trụ cột tài chính quan trọng, bên cạnh ngân sách nhà nước và các nguồn xã hội hóa. Vì vậy, "người dân vẫn cần tham gia BHYT để được đảm bảo quyền lợi khám chữa bệnh lâu dài và ổn định", Vụ trưởng Vụ BHYT nhấn mạnh.

Theo bà Trang, mức đóng BHYT đã hơn 10 năm không thay đổi trong khi quyền lợi liên tục mở rộng, chi phí khám chữa bệnh và nhu cầu sử dụng dịch vụ tăng mạnh. Nếu không điều chỉnh mức đóng theo lộ trình, quỹ BHYT sẽ không đủ khả năng chi trả, đặc biệt trong bối cảnh triển khai chính sách miễn viện phí cơ bản cho toàn dân.

“Tăng mức đóng BHYT là xu hướng bắt buộc nếu muốn đảm bảo quyền lợi cao nhất cho người dân và tạo nguồn lực triển khai miễn viện phí. Nhưng tăng bao nhiêu, tăng như thế nào phải dựa trên khả năng chi trả và phải có lộ trình phù hợp”, bà Trang nhấn mạnh.

Theo ông Vũ Mạnh Hà, Thứ trưởng Thường trực Bộ Y tế, ngân sách Nhà nước cùng quỹ BHYT sẽ chi trả phần chi phí y tế thiết yếu, giúp giảm tối đa gánh nặng tài chính cho người dân đặc biệt là các nhóm yếu thế, thu nhập thấp hoặc đối tượng chính sách. 

Tuy nhiên, dịch vụ theo yêu cầu hoặc vượt mức cơ bản vẫn phải đồng chi trả, nhằm duy trì thói quen sử dụng dịch vụ hợp lý và tránh tình trạng lạm dụng.

Ông Hà cho biết miễn viện phí không có nghĩa là mọi người “không cần tham gia BHYT nữa” hay có tâm lý ngại đi khám. Ngược lại, chính sách chỉ phát huy hiệu quả khi toàn dân đều tham gia BHYT để chia sẻ rủi ro người khỏe san sẻ cho người bệnh, người có điều kiện hỗ trợ người khó khăn. Sự kết hợp giữa quỹ BHYT, ngân sách Nhà nước và nguồn lực xã hội hóa mới có thể đảm bảo người dân được khám chữa bệnh mà không phải lo chi phí khi không may gặp rủi ro sức khỏe.