Ngày Quốc tế Người cao tuổi 1/10: "Niềm vui online" của phụ nữ cao tuổi

Thiết bị điện tử - "người bạn thân thiết" của người già

Câu chuyện của bà Phạm Thị Lan (78 tuổi, quê Ninh Bình) là một minh chứng rõ nét. Sau khi ra Hà Nội ở cùng con gái, cuộc sống của bà thay đổi đáng kể. Ban ngày, khi con cháu đều đi làm, đi học, bà không quen biết hàng xóm nên "người bạn" duy nhất với bà lại chính là chiếc iPad.

Ở quê, bà Lan là một "tín đồ" của các bộ phim trên VTV3, nắm rõ lịch chiếu từng giờ. Ra thành phố, nhà con gái không có TV để tránh việc 2 cháu trai xem nhiều, nên iPad trở thành phương tiện giải trí duy nhất. Con gái bà đã phải hướng dẫn mẹ mở ứng dụng VTVgo để bà tiếp tục niềm đam mê xem phim. Ngoài giờ xem phim, bà còn mở YouTube để theo dõi các chương trình sức khỏe, xem các đoạn phim ngắn hài hước về gia đình, thậm chí là tập thể dục theo hướng dẫn của các "bác sĩ" trực tuyến. Nhờ đó, một ngày dài tưởng như lê thê trong 4 bức tường nhà cũng trở nên ngắn lại với bà.

Khi xem phim, xem YouTube chán, bà Lan lại dùng Zalo để gọi điện "buôn chuyện" hàng giờ với chị gái, chị dâu và các em gái. "Khoảng cách xa cũng trở nên gần gũi khi chị em hàng ngày đều được trò chuyện, tâm tình", bà Lan chia sẻ. 

Bà Lan tâm sự rằng:"Tuổi già, chúng tôi sợ nhất là sự cô đơn. Cũng may có iPad, điện thoại thông minh nên chúng tôi được kết nối với những người thân thiết, hiểu biết được thế giới xung quanh".

Bà Lan không phải trường hợp cá biệt, nhiều người cao tuổi khác cũng coi công nghệ là bạn khi sức khỏe không cho phép họ ra ngoài giao lưu.

Mạng xã hội: Cầu nối vượt không gian và sự cô đơn

Hiện nay Việt Nam có trên 14,3 triệu người cao tuổi, chiếm gần 13% dân số, trong đó gần 2,5 triệu người từ 80 tuổi trở lên. Dự báo đến năm 2030, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ xấp xỉ 18 triệu người, tăng gần 4 triệu người so với năm 2024.

Cùng với xu hướng này, Internet phát triển mạnh mẽ và lan tỏa đến nhiều nhóm đối tượng. Tính đến tháng 6/2023, người từ 55 tuổi trở lên đã chiếm gần 20% tổng số người dùng Internet tại Việt Nam. Dù tỷ lệ phụ nữ cao tuổi sử dụng Internet và mạng xã hội vẫn thấp hơn so với nam giới (năm 2018 là 9% so với 17,5%), xu hướng phụ nữ cao tuổi tham gia mạng xã hội đang ngày càng rõ nét.

Nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới năm 2024 đã bổ sung thêm bằng chứng quan trọng, cho thấy mạng xã hội có ý nghĩa lớn trong đời sống phụ nữ cao tuổi. Phụ nữ cao tuổi sử dụng các ứng dụng như Zalo, Facebook, Messenger chủ yếu để duy trì và củng cố mối quan hệ với gia đình, bạn bè, đồng nghiệp. Những ứng dụng này trở thành phương tiện hiệu quả giúp họ vượt qua khoảng cách địa lý, duy trì liên lạc thường xuyên, đồng thời tiết kiệm chi phí và thời gian.

Mạng xã hội không chỉ thuận tiện trong chia sẻ thông tin đời sống hàng ngày mà còn là công cụ hữu hiệu để thông báo, trao đổi những sự kiện quan trọng như hiếu, hỉ. Thay vì phải đi từng nhà, người cao tuổi có thể thông báo cho cả cộng đồng chỉ bằng một tin nhắn nhóm. Đặc biệt, với những gia đình có con cháu học tập, làm việc hoặc định cư ở nước ngoài, mạng xã hội càng đóng vai trò "cầu nối" quan trọng, giúp họ thường xuyên trò chuyện, cập nhật hình ảnh, từ đó giảm bớt nỗi cô đơn và khoảng cách về tình cảm.

Bên cạnh đó, các nền tảng trực tuyến còn giúp tái lập những mối quan hệ cũ đã mất liên lạc từ lâu, khơi dậy những kết nối xã hội bị đứt gãy trong quá khứ.

Niềm vui tinh thần và cảm giác an toàn

Việc gắn kết trực tuyến mang lại tác động tích cực đáng kể đến sức khỏe tinh thần của phụ nữ cao tuổi. Nghiên cứu chỉ ra rằng những người sử dụng mạng xã hội có mức độ hài lòng với cuộc sống cao hơn, ít cảm thấy cô đơn, giảm nguy cơ trầm cảm và có trạng thái tâm lý tích cực hơn.

Với những người hạn chế đi lại vì sức khỏe, mạng xã hội giúp họ tìm thấy niềm vui mỗi ngày qua việc chia sẻ tâm tư, trao đổi kinh nghiệm và tham gia các nhóm bạn bè. Ngay cả những phản hồi nhỏ bé - từ nút "like" đến bình luận của bạn bè - cũng trở thành nguồn động viên tinh thần. Niềm vui lớn nhất với họ đến từ sự kết nối với con cháu, được thường xuyên trò chuyện và cập nhật thông tin từ gia đình mang lại cảm giác an tâm và hạnh phúc.

Đối với những người sống xa con cháu, việc thấy hình ảnh, nghe giọng nói qua video call giúp khỏa lấp khoảng trống tình cảm. Hơn nữa, mạng xã hội còn đem đến cảm giác an toàn. Việc có thể liên lạc nhanh chóng với con cháu, được nhắc nhở lịch khám bệnh hay hỗ trợ trong tình huống khẩn cấp giúp họ thêm yên tâm, khiến nhiều phụ nữ khẳng định mạng xã hội là "rất cần thiết" cho cuộc sống hàng ngày.

Lời cảnh báo và giải pháp cho tương lai số

Mặc dù mạng xã hội mang lại nhiều giá trị tích cực, song nghiên cứu cũng chỉ ra những lo ngại. Mạng xã hội giúp gắn kết nhưng đồng thời có nguy cơ làm suy giảm tương tác trực tiếp. Hình ảnh gia đình quây quần nhưng mỗi người đều cắm cúi vào điện thoại là biểu hiện tiêu biểu cho thấy mạng xã hội vừa là "cầu nối" nhưng cũng có thể là "rào cản" nếu không có sự định hướng sử dụng hợp lý.

Trong bối cảnh Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh và tỷ lệ người cao tuổi sống một mình ngày càng gia tăng, cần có các chính sách và chương trình hỗ trợ phù hợp để phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt trái rủi ro từ thế giới ảo như lừa đảo online.

Nghiên cứu nhấn mạnh đến giải pháp như các "lớp bình dân học vụ số" giúp người cao tuổi tiếp cận và sử dụng công nghệ dễ dàng hơn, biến mạng xã hội thành công cụ hữu ích thực sự.

Ngày Quốc tế Người cao tuổi 1/10 là cơ hội để thấy rằng phụ nữ cao tuổi, với chiếc điện thoại trên tay, đang tìm thấy con đường mới để sống vui, sống khỏe, sống gắn kết và không bị bỏ lại phía sau trong hành trình số hóa.