"Ngọn hải đăng" của con giữa biển thông tin

Tiến sĩ, chuyên gia giáo dục Vũ Thu Hương (nguyên giảng viên ĐH Sư phạm Hà Nội) chia sẻ về những thay đổi trong vai trò của cha mẹ hiện đại, cũng như cách để trở thành người định hướng, giúp con vượt qua "sóng gió" và trưởng thành.

PV: Trong thời đại 4.0, vai trò của cha mẹ đã thay đổi như thế nào so với trước đây, thưa chị?

TS. Vũ Thu Hương: Trong thời đại công nghệ số, vai trò của cha mẹ đã thay đổi rất nhiều và trở nên phức tạp hơn. Để định hướng cho con, cha mẹ cần trang bị cho mình nhiều kiến thức và kỹ năng mới. Đầu tiên, cha mẹ cần cập nhật thông tin và kiến thức mới. 

Sự lạc hậu về kiến thức sẽ làm giảm uy tín của cha mẹ trong mắt con cái, khiến chúng thiếu niềm tin vào những lời khuyên của chúng ta. Thứ hai, tầm nhìn của cha mẹ phải được mở rộng. 

Trong thế giới phẳng, con trẻ có thể tìm hiểu nhiều nền văn hóa và kiến thức từ khắp các châu lục. Nếu cha mẹ chỉ nắm được những gì diễn ra ở Việt Nam, chúng ta sẽ khó bắt kịp với tốc độ phát triển của con và có thể đưa ra những lời khuyên thiếu xác đáng. Thứ ba, cha mẹ cần nắm vững các quy định pháp luật. 

Ngày nay, trẻ em có thể tiếp cận thông tin nhanh chóng và nhận thức được các hành vi vi phạm pháp luật. Ví dụ, con biết rằng việc đánh trẻ con là sai trái. Việc nắm rõ luật pháp không chỉ giúp cha mẹ hành xử đúng đắn mà còn trang bị kiến thức để bảo vệ con khi chúng gặp phải tình huống nguy hiểm. 

Cuối cùng, cha mẹ phải luôn cảnh giác với những mối nguy hại trên không gian mạng và ngoài đời thực. Ngày xưa, những mối nguy hiểm đối với trẻ thường là đuối nước, các thương tích do đùa nghịch, bị bắt nạt thì nay đã xuất hiện những mối đe dọa mới như bắt cóc, lừa đảo, chiếm đoạt tài sản qua mạng… 

Cha mẹ cần cập nhật kiến thức liên tục để có thể phòng tránh cho bản thân và con cái. Đặc biệt cần cân bằng giữa thế giới ảo và đời thực. Cha mẹ cần tạo điều kiện cho con có những trải nghiệm thực tế để phát triển toàn diện, tránh phụ thuộc vào không gian mạng, điều có thể gây khó khăn trong quá trình trưởng thành của trẻ.

PV: Xin chị cho biết, làm thế nào để cha mẹ có thể trở thành một "ngọn hải đăng" dẫn đường cho con?

TS. Vũ Thu Hương: "Ngọn hải đăng" ở đây không có nghĩa là cha mẹ phải biết tất cả mọi thứ. Thay vào đó, chúng ta phải trở thành người định hướng cho con, giúp con biết nên làm gì, không nên làm gì và điều gì bị cấm. 

Cha mẹ cần cung cấp những hướng dẫn phù hợp để con biết đâu là ranh giới được phép và không được phép. Cha mẹ cũng là người hướng dẫn con cách lựa chọn và sàng lọc thông tin. Trong "biển thông tin", trẻ cần được dạy cách phân biệt đâu là thông tin tốt, đâu là thông tin xấu. 

Chẳng hạn, cha mẹ có thể giúp con nhận biết những lời dụ dỗ trên mạng và nguy cơ bị lừa đảo tại các trại lao động ở nước ngoài. Khi được trang bị kiến thức này, con trẻ sẽ có ý thức phòng vệ tốt hơn. 

Tóm lại, để trở thành "ngọn hải đăng", cha mẹ cần làm 3 việc: Cung cấp những thông tin cần thiết; định hướng cho con những việc nên làm và không nên làm; hướng dẫn con cách thu thập và chọn lọc thông tin một cách an toàn. 

Điều này thể hiện rằng, cha mẹ không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn là người tạo ra các phương thức để con tự thu thập thông tin một cách hiệu quả và an toàn.

Để đạt được điều đó, cha mẹ cần phải học hỏi thường xuyên và cập nhật kiến thức mới. Cụ thể, cha mẹ nên cập nhật kiến thức thực tế và khoa học-kỹ thuật từ các nguồn tin chính thống; tìm hiểu về tâm sinh lý trẻ em để trao đổi với con hiệu quả hơn; mở rộng tầm nhìn của bản thân thông qua trải nghiệm, khám phá và theo đuổi đam mê lành mạnh. 

Những đam mê và định hướng đúng đắn của cha mẹ sẽ có ảnh hưởng tích cực đến con cái. Vì vậy, chính cha mẹ cũng phải định hướng hành động và suy nghĩ của mình để con noi theo.

PV: Liệu cha mẹ chỉ cần kiểm soát thời gian sử dụng thiết bị điện tử của con là đủ hay cần có những phương pháp sâu sắc hơn, thưa chuyên gia?

TS. Vũ Thu Hương: Việc kiểm soát thời gian sử dụng thiết bị điện tử là cần thiết, nhưng quan trọng hơn, cha mẹ phải tạo ra nhiều hoạt động thực tế và xã hội cho con. Ví dụ, khuyến khích con tham gia làm việc nhà, hoặc tham gia các câu lạc bộ, hoạt động ngoại khóa. 

Trẻ cũng cần được khám phá thế giới qua những chuyến du lịch và trải nghiệm. Những hoạt động này giúp con có cái nhìn thực tế và nghiêm túc hơn về cuộc sống, từ đó giảm thiểu những mối nguy hại từ không gian mạng. 

Thay vì để con ngồi chơi hoặc không có việc gì làm, việc giảm thời gian sử dụng thiết bị điện tử có kết nối mạng phải đi đôi với việc tăng cường các hoạt động trải nghiệm. 

Ngoài ra, cha mẹ cần là người bạn trò chuyện và chia sẻ với con về các sự kiện thời sự, giúp con mở rộng tầm nhìn và suy nghĩ một cách nghiêm túc về thế giới xung quanh.

PV: Cha mẹ có thể làm gì để khuyến khích con sử dụng công nghệ một cách tích cực, sáng tạo thay vì chỉ sử dụng thụ động?

TS. Vũ Thu Hương: Cha mẹ cần giúp con nhận ra giá trị thật sự của công nghệ. Mạng xã hội và các ứng dụng thường hấp dẫn bởi cảm giác vui vẻ nhất thời, nhưng cha mẹ cần chỉ cho con thấy những thông tin hữu ích và cách khai thác chúng. 

Kỹ năng quan trọng nhất mà cha mẹ cần rèn luyện cho con là kỹ năng lựa chọn thông tin. Cha mẹ phải là người hướng dẫn, giúp con phân biệt đâu là nội dung độc hại, đâu là nội dung thú vị và hữu ích. 

Không gian mạng có đủ thứ tốt và xấu. Một đứa trẻ có nhiều kiến thức và trải nghiệm thực tế sẽ có khả năng phản biện tốt hơn trước những thông tin sai lệch trên mạng. Vì vậy, bên cạnh việc rèn luyện kỹ năng sử dụng thiết bị điện tử, cha mẹ còn phải giúp con trau dồi các kỹ năng trong cuộc sống thực tế.

PV: Theo chị, đâu là yếu tố cốt lõi mà chúng ta cần tập trung để nuôi dạy một thế hệ công dân số thành công?

TS. Vũ Thu Hương: Dù ở thời đại nào, giáo dục gia đình (gia quy) vẫn là yếu tố cốt lõi. Gia quy chính là "cái khuôn" tạo nên nhân cách của một đứa trẻ. Một cái khuôn tốt sẽ tạo ra một sản phẩm hoàn chỉnh và ngược lại, nếu "cái khuôn" bị lỗi, chúng ta phải tìm cách sửa chữa để việc giáo dục trở nên dễ dàng hơn. 

Thực tế cho thấy, giáo dục gia đình góp phần quan trọng quyết định nhân cách con người. Do đó, cha mẹ cần tạo ra những quy định, quy ước và yêu cầu các thành viên trong gia đình tuân thủ nghiêm ngặt. 

Đây là yếu tố quan trọng để nuôi dạy những người trưởng thành có trách nhiệm và không gây nguy hại cho xã hội. Yếu tố cốt lõi để nuôi dạy một thế hệ công dân số thành công là những người làm cha mẹ có trách nhiệm và hiểu biết. Hiểu biết ở đây bao gồm cả kiến thức thực tế lẫn kiến thức trên không gian mạng.

PV: Xin trân trọng cảm ơn chị!

Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện