Người bảo vệ quyền của phụ nữ bản địa ở Bolivia

Từ nạn nhân trở thành người bảo vệ

Bertha Aguilar là một trong số ít đại diện của người Aymara hỗ trợ pháp lý cho các nạn nhân bản địa, đặc biệt là nạn bạo lực giới. Những người phụ nữ này chỉ giao tiếp bằng ngôn ngữ mẹ đẻ. Mặc dù có 35 ngôn ngữ bản địa được công nhận ở Bolivia cùng với tiếng Aymara nhưng chỉ có tiếng Tây Ban Nha được sử dụng tại các tòa án và không có phiên dịch viên. Luật sư bản địa người Aymara Bertha Aguilar đang xử lý 40 vụ việc, từ thủ tục ly hôn đến xung đột tài sản - tất cả đều bằng ngôn ngữ Aymara địa phương.

Bà Aguilar là người từng bị chồng cũ ngược đãi trước khi học luật. Aguilar quyết định trở thành luật sư sau khi trải qua sự phân biệt đối xử ở nhà cũng như trong hệ thống pháp luật. Bà phải chịu bạo lực thể xác và bạo lực kinh tế dưới bàn tay của chồng cũ. Bà nói, ông ta và gia đình thường lăng mạ, sử dụng những từ ngữ xúc phạm đối với người phụ nữ bản địa như bà. Họ ly thân vào năm 2005 nhưng việc tìm luật sư giải quyết vụ ly hôn gặp khó khăn. Vài năm sau khi ly hôn, bà vào Đại học Công lập El Alto, ở gần Thủ đô Bolivia, nơi bà lấy bằng luật vào năm 2012 và học bằng tiếng Tây Ban Nha.

Bà luôn mặc trang phục truyền thống của phụ nữ Aymara ngay cả khi ở tòa án. Bà là một trong những luật sư hiếm hoi ở Bolivia đại diện cho những phụ nữ chỉ nói tiếng Aymara, ngôn ngữ được sử dụng nhiều thứ ba ở đất nước này, sau tiếng Tây Ban Nha và tiếng Quechua. Theo một nghiên cứu của Đại học Công giáo, chỉ 10% trong số gần 800.000 phụ nữ được xác định là người Aymara ở Bolivia được tiếp cận giáo dục đại học. Người Aymara chiếm 9,6% dân số Bolivia. Trong số 12,5 triệu người Bolivia, có 41% là người bản địa, một số người chỉ nói tiếng mẹ đẻ. Đây là rào cản đối với việc bảo vệ quyền lợi chính đáng của họ.

Bà Lucia Vargas thuộc nhóm Điều phối viên Phụ nữ của các tổ chức phi chính phủ ủng hộ nữ quyền cho biết, sự phân biệt đối xử dựa trên ngôn ngữ và trang phục khiến phụ nữ Aymara gặp khó khăn trong việc tiếp cận công lý. "Chúng tôi muốn biết có bao nhiêu thẩm phán và công tố viên nói ngôn ngữ bản địa. Nếu người Aymara không hiểu tiếng Tây Ban Nha, họ sẽ gặp khó khăn trong việc hiểu mức độ phức tạp của quy trình xét xử bằng tiếng Tây Ban Nha", bà nói.

Mang niềm tin đến với phụ nữ

Giờ đây, bà Aguilar có một văn phòng phía trước Tòa án El Alto. Đó là một không gian nhỏ với những bức tường màu ngọc lam, có một chiếc bàn làm việc và một số cuốn sách. Văn phòng có tấm biển bên ngoài ghi: "Nếu tôi không có mặt, hãy gọi điện thoại" đi kèm số điện thoại của bà. Khi rảnh rỗi, bà Aguilar dành thời gian trên cánh đồng ngô và khoai tây của mình bên bờ hồ Titicaca và bà không bao giờ từ chối các cuộc gọi đến.

Bà Aguilar hy vọng mang lại công lý cho cộng đồng của mình. Cam kết của bà đối với quyền của phụ nữ Aymara ở Bolivia vượt qua giới hạn của văn phòng pháp lý của bà. Những người phụ nữ tìm đến với bà Bertha Aguilar đều là nận nhân của bạo lực giới, câu chuyện của người này kịch tính hơn người kia. "Tôi đã chứng kiến đủ loại vết bầm tím, những cú đấm vào mắt, hay nói cách khác là đủ loại hành hạ", luật sư Aguilar nói.

"Tôi muốn cuộc ly hôn của mình được giải quyết", khách hàng Silveria Palle (57 tuổi) nói trong tuyệt vọng khi mong muốn thoát khỏi người bạn đời đã đánh đập bà trong nhiều năm. Bà Aguilar có cùng một thông điệp dành cho tất cả khách hàng của mình: "Nếu tôi thoát khỏi được sự bạo hành..., tại sao bạn lại không thể?".

Nhà sử học Sayuri Loza khẳng định: "Mặc dù không có số liệu thống kê về nạn nhân của bạo lực trên cơ sở giới trong cộng đồng người bản địa nhưng thế giới của người Aymara vẫn chịu gánh nặng của tư tưởng gia trưởng". Năm 2023, Bolivia đã ghi nhận 51.000 đơn khiếu nại về bạo lực gia đình đối với phụ nữ. Theo dữ liệu từ văn phòng công tố nước này, có nhiều vụ án, bao gồm 81 vụ sát hại phụ nữ. Ở châu Mỹ Latinh, 4.599 vụ sát hại phụ nữ đã được ghi nhận vào năm ngoái, theo tổ chức phi chính phủ "Bản đồ các vụ sát hại phụ nữ Mỹ Latinh", tổ chức thu thập dữ liệu từ 16 quốc gia trong khu vực.