Những người M'Nông giữ âm vang nhịp điệu cồng chiêng giữa đại ngàn

Tại không gian tái hiện Lễ cúng bến nước của đồng bào M'Nông ở xã Đam Rông 4 vừa qua, những thanh âm, nhịp điệu cồng chiêng hòa quyện trong nét đẹp uyển chuyển của điệu xoang như đánh thức bản sắc, hồn cốt buôn làng. Giữa tiết trời se lạnh của vùng cao mà vẫn mang lại cảm giác ấm áp trong không khí hội tụ văn hóa cộng đồng, tất cả cộng hưởng, truyền đi, gửi gắm những khát vọng về cuộc sống ấm no sum vầy.

Đó là niềm vui của người M'Nông, cũng là niềm hạnh phúc của ông Cil Ha Nếu, một ông giáo về hưu đang nỗ lực lưu giữ và lan tỏa tình yêu đối với bản sắc dân tộc. Chính ông đã tham mưu với địa phương, tiên phong trong việc thành lập Câu lạc bộ (CLB) Cồng chiêng Liên Trang 1 để có điều kiện quy tụ và truyền dạy văn hóa nghệ thuật truyền thống của người M'Nông nói riêng và đồng bào Tây Nguyên nói chung, từ cồng chiêng, múa xoang đến các làn điệu dân ca vào năm 2022.

Từ 28 thành viên ban đầu, đến nay CLB Cồng chiêng Liên Trang 1 đã có hơn 40 thành viên, từ thanh niên đến người tuổi ngoài 60. Họ là những nông dân ban ngày vẫn cần cù trên nương rẫy, buổi tối lại quây quần luyện tập trong lời hát, điệu múa và nhịp điệu cồng chiêng. Khi có lễ hội, hội diễn hoặc các sự kiện nhỏ trong cộng đồng họ sẽ phục vụ để một phần thỏa mãn những đam mê vốn được truyền lửa từ ông Cil Ha Nếu, ngoài ra cũng có thêm một ít chi phí để duy trì hoạt động của CLB. Giá trị hơn cả vẫn là tinh thần gắn kết cộng đồng.

Trước đây, khi quyết định hình thành CLB, ông Cil Ha Nếu đã phải tự bỏ tiền riêng của mình mua cồng chiêng để "xây" những viên gạch đầu tiên. Sau đó, được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng tặng thêm một bộ cồng chiêng. Còn lại, trang phục và một số nhạc cụ khác thì ông và các thành viên tự xoay xở. Đối với ông, những khó khăn bước đầu không đáng lo bằng nỗi trăn trở về sự thờ ơ của thế hệ trẻ đối với những giá trị văn hóa truyền thống.

Ông Cil Ha Nếu tâm sự: "Trăn trở đầu tiên của tôi chính là nhận thức của giới trẻ hiện giờ, không mặn mà, quan tâm đến văn hóa truyền thống mà bị lôi cuốn mạnh từ trào lưu, văn hóa ngoại lai, giữa một nhịp sống đang thay đổi quá nhanh. Ngoài ra, việc quy tụ, lan tỏa tình yêu đối với bản sắc văn hóa trong cộng đồng cũng không phải dễ dàng bởi đa phần mọi người vẫn còn phải lo mưu sinh, bươn chải trong vòng xoay cơm áo gạo tiền…".

Bằng tâm huyết và nỗ lực của mình, ngoài văn hóa nghệ thuật truyền thống, thông qua CLB cồng chiêng, ông Cil Ha Nếu còn dành công sức để thu thập, cóp nhặt những kiến thức, phong tục, tập quán của người M'Nông vốn đã mai một nhưng vẫn còn "rải rác" đâu đó. Hoặc trong số ít ỏi những gia đình vẫn còn lưu giữ, thực hành, hoặc trong trí nhớ của một số người cao tuổi... Ông Cil Ha Nếu tổng hợp lại, cung cấp và tham mưu để địa phương phục dựng, tái hiện nhiều nghi thức truyền thống như Lễ cầu mưa, Lễ cầu mùa, Lễ báo hiếu… và mới nhất chính là Lễ cúng bến nước vừa diễn ra vào ngày 16/12 tại Đam Rông 4.

Gắn bó, cùng chung tay gìn giữ, bảo tồn bản sắc văn hóa người M'Nông trong CLB Cồng chiêng Liên Trang 1 còn có nghệ nhân cồng chiêng Ndu Ha Biêng, biên đạo múa xoang Kră Jăn K'Luynh.

Ông Ndu Ha Biêng cũng là một nhà giáo về hưu, rời bục giảng để dành tình yêu và tâm huyết cho văn hóa truyền thống đã được 5 năm. Là nghệ nhân cồng chiêng từng có nhiều giải thưởng tại các hội thi, hội diễn ở tỉnh và huyện trước đây, ông có thể chơi cả 6 chiêng cùng với nhiều kỹ thuật, kiểu cách trình diễn khác nhau.

Vốn là người yêu bản sắc văn hóa truyền thống nên từ thời trẻ ngoài tự học cồng chiêng, kèn bầu, đàn tre, ông Ndu Ha Biêng còn tìm hiểu các nghề truyền thống như rèn, đan lát… Ông hy vọng qua CLB Cồng chiêng sẽ truyền lại cho thế hệ trẻ người M'Nông. Tuy nhiên cũng như ông Cil Ha Nếu, ông chỉ lo thế hệ bây giờ "không quan tâm, không thích nữa"…

Với Kră Jăn K'Luynh, chị đến với CLB cồng chiêng trước tiên là để thỏa mãn những đam mê cháy bỏng từ thuở nhỏ đối với nghệ thuật múa nhưng chưa có điều kiện. Tuy nhiên, những thôi thúc, sự say mê đã giúp cho Kră Jăn K'Luynh học rất nhanh từ các chương trình nghệ thuật trên truyền hình, rồi học lại các động tác, điệu múa từ các mẹ ở trong thôn. Nhờ đó chị vừa tham gia trình diễn cùng các thành viên nữ của CLB vừa giúp các thành viên xây dựng bài múa, truyền dạy lại cho các bạn trẻ. 

Chị Kră Jăn K'Luynh chia sẻ: "Có nhiều cách để thể hiện tình yêu của mình đối với văn hóa truyền thống, đối với mình thì thông qua niềm đam mê nghệ thuật múa. Mình hy vọng sẽ góp được phần nào đó trong việc lưu giữ và truyền lại những nét đẹp trong văn hóa nghệ thuật của cha ông cho các bạn trẻ".

Chính những điệu xoang từ đội múa của CLB đã góp phần quan trọng cho Lễ cúng bến nước thêm bừng sức sống. Cũng từ niềm đam mê, tình yêu văn hóa truyền thống mà Kră Jăn K'Luynh đã "lôi kéo" thêm chồng mình, anh Hót Ha Soan, tham gia đội cồng chiêng gần đây. Họ cùng trở thành những hạt nhân lan tỏa giá trị truyền thống trong gia đình và rộng hơn, đó là thế hệ trẻ trong cộng đồng, buôn làng, thôn bản.

Những ai yêu quý, luôn khát khao gìn giữ và duy trì bản sắc văn hóa đều có chung niềm trăn trở về sự mai một trước những thay đổi nhanh chóng và mạnh mẽ của đời sống. Tuy nhiên, họ không mãi cô độc trên hành trình đáng quý đó khi có sự chung tay, tạo điều kiện và hỗ trợ từ các cấp chính quyền. Thông qua Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam, những định hướng, hỗ trợ đúng đắn, kịp thời và triển khai hiệu quả Dự án 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2025, đã mang lại động lực mạnh mẽ cho khát vọng đó.

Chính sách bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch, biến lễ hội truyền thống thành sản phẩm du lịch đặc trưng đã góp phần giải được "bài toán hóc búa" trong công tác tác này. Từ đó mở ra những hướng đi mang nhiều tiềm năng, đáp ứng sự kỳ vọng của người dân và chính quyền địa phương. Đồng thời góp phần hiện thực hóa Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.