Lễ cúng bến nước và khát vọng phát triển du lịch từ cộng đồng

Một buổi sáng cuối năm, khi tiếng chiêng vang lên bên bến nước tại xã Đam Rông 4, không gian văn hóa của đồng bào M'Nông như được đánh thức. Những ché rượu cần mang ra, những điệu múa vòng quanh bến nước nối lại ký ức của người dân nơi đây.

Với xã Đam Rông 4, nơi hơn 93% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, Lễ cúng bến nước chính là một phần căn cốt văn hóa, "chỉ dấu" để nhận diện bản sắc cộng đồng giữa dòng chảy hiện đại. 

Các lãnh đạo xã Đam Rông 4 cho biết, việc tái hiện lễ cúng bến nước vì vậy không chỉ nhằm mục đích bảo tồn di sản văn hóa mà còn hướng tới xây dựng lễ hội này trở thành một sản phẩm du lịch của địa phương.

Tiềm năng phát triển sản phẩm du lịch cộng đồng

Trong thời gian qua, xã Đam Rông 4 đã tiến hành sưu tầm, phục dựng nhiều giá trị văn hóa truyền thống liên quan đến lễ hội, sinh hoạt cộng đồng, ẩm thực và bản sắc văn hóa của đồng bào. Bên cạnh tiềm năng văn hóa và con người, địa phương này còn sở hữu nhiều tài nguyên sinh thái đặc sắc như: Các mỏ suối nước nóng, những cung đường trekking đẹp, cùng khí hậu mang nhiều nét tương đồng với Đà Lạt ở giai đoạn 30 năm trước đây.

Phó Chủ tịch UBND xã Đam Rông 4 Nguyễn Văn Quang cho biết địa phương xác định việc tái hiện lễ cúng bến nước không chỉ nhằm bảo tồn di sản văn hóa mà còn hướng tới xây dựng một sản phẩm du lịch đặc trưng.

"Trước mắt, việc tái hiện này nhằm làm giàu đời sống văn hóa tinh thần cho người dân; về lâu dài, địa phương xác định phát triển các giá trị đó thành sản phẩm du lịch khép kín, đáp ứng nhu cầu trải nghiệm đa dạng của du khách, đồng thời cải thiện sinh kế cho người dân nơi đây. Nội dung phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa đã được đưa vào nghị quyết giai đoạn 2025-2030, với những nhiệm vụ và giải pháp cụ thể, đồng thời nhận được sự quan tâm, hỗ trợ từ các ban, ngành", ông Nguyễn Văn Quang cho biết.

Riêng với lễ cúng bến nước, các nghệ nhân, già làng tại xã Đam Rông 4 đều đánh giá đây là một trong những nghi lễ thiêng liêng và quan trọng của đồng bào M'Nông. Lễ hội hội tụ đầy đủ các yếu tố của không gian văn hóa truyền thống như cồng chiêng, tín ngưỡng, sinh hoạt cộng đồng, ẩm thực, múa và nhạc dân gian.., tạo thành một chỉnh thể văn hóa giàu bản sắc.

"Lễ cúng bến nước còn lưu giữ nhiều giá trị nguyên bản của đời sống đồng bào M'Nông mà không phải nơi nào cũng có. Du khách có thể hòa mình, trải nghiệm sinh hoạt văn hóa cùng bà con. Chính điều đó tạo nên sức hút riêng cho lễ hội", nghệ nhân N'Du Ha Biêng, thành viên CLB Cồng chiêng tại xã Đam Rông 4 chia sẻ với PV báo Phụ nữ Việt Nam. 

Cần sự chung tay, đồng hành dài hơi

Là phụ nữ trẻ sinh sống tại xã Đam Rông 4, Bon Jrang Mi Sa (26 tuổi) cho biết, theo quan sát của chị thì hiện tại đồng bào M'Nông trên địa bàn xã đã ứng dụng phát triển các lễ hội truyền thống, văn hóa vào du lịch nhiều hơn. 

Không những thế, người dân địa phương còn vận dụng vốn văn hóa hiểu biết vào phát triển kinh tế du lịch như nấu các món ăn truyền thống và nhảy những điệu múa xoang kết hợp với đánh chiêng để phục vụ khách du lịch. 

Đặc biệt, phụ nữ địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển văn hóa và lễ hội vào du lịch. Họ tham gia trực tiếp vào các hoạt động văn hóa, văn nghệ cũng như truyền dạy cho con cái về các phong tục tập quán của người M'nông.

"Nếu làm du lịch tại địa phương, tôi mong các cấp chính quyền sẽ hỗ trợ đầu tư vào các tuyến đường giao thông, quảng bá hình ảnh du lịch cũng như bảo vệ và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống ở đây", Bon Jrang Mi Sa nói.

Phó Cục trưởng Cục Văn hóa các dân tộc Việt Nam Nguyễn Thị Hải Nhung cho biết, Cục sẽ tiếp tục phối hợp với địa phương xây dựng các kế hoạch, đề án nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào M'Nông. Theo bà, khi lễ cúng bến nước được xây dựng thành sản phẩm du lịch cộng đồng, cần có sự liên kết chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân, đảm bảo lợi ích hài hòa và phát triển bền vững.

Theo Phó Chủ tịch UBND xã Đam Rông 4 Nguyễn Văn Quang, có nhiều khó khăn khi tái hiện lễ cúng bến nước tại địa phương dịp này. Trong đó, có một trăn trở lớn là đội ngũ nghệ nhân am hiểu nghi lễ truyền thống ngày càng ít. Các tri thức văn hóa hiện nay chủ yếu mang tính rời rạc, không một cá nhân nào có thể nắm giữ đầy đủ. 

"Nếu các nghệ nhân lớn tuổi dần mất đi hoặc trí nhớ không còn minh mẫn thì những tri thức văn hóa này rất dễ bị thất truyền. Bên cạnh đó, do các lễ hội truyền thống đã gián đoạn trong thời gian dài nên sự tham gia, hưởng ứng của người dân chưa thật sự đông đảo", ông Văn Quang nhìn nhận.

Để Lễ cúng bến nước thực sự trở thành tài sản du lịch, ông Quang cho rằng trong bối cảnh đời sống người dân còn nhiều khó khăn, việc đầu tư ban đầu cần có sự hỗ trợ của Nhà nước thông qua các chương trình, dự án và kêu gọi sự tham gia của các doanh nghiệp nhằm xây dựng chuỗi liên kết sản phẩm du lịch cộng đồng.

"Nhà nước sẽ đóng vai trò hỗ trợ ban đầu, tạo điều kiện để người dân cùng chung tay với doanh nghiệp hình thành sản phẩm du lịch. Về lâu dài, bà con sẽ là chủ thể, chủ động nuôi dưỡng và bảo tồn văn hóa, từ đó phát triển kinh tế du lịch", ông Quang nói.