Phát triển du lịch cộng đồng từ kho tàng văn hóa dân tộc Lự ở Lai Châu

Nguồn lực văn hóa trong phát triển du lịch cộng đồng

Các bản làng có đông người Lự cư trú tại các xã Khun Há, Bình Lư, Nậm Tăm..., đều được xây dựng nhà sàn gỗ trên phiến đá, kết cấu bằng mộng khóa mộng, mái lợp vật liệu dân gian, phân chia các gian chức năng: gian sinh hoạt chung, gian ngủ, gian thờ tổ tiên và gian bếp. Không gian dưới sàn tận dụng làm nơi chứa nông cụ, vật nuôi hoặc sân phơi, phù hợp với điều kiện miền núi.

Nhờ kết cấu đặc trưng này, nhà sàn vừa thích nghi khí hậu, vừa bảo vệ vật dụng và con người, đồng thời là nơi lưu giữ tri thức, phong tục và lối sống truyền thống. Tận dụng những không gian này, du lịch cộng đồng có thể biến ngôi nhà sàn trở thành trải nghiệm thực tế, nơi du khách tham gia sinh hoạt, học cách nấu ăn, dệt vải hay tham dự các nghi lễ nông nghiệp.

Nghề dệt thổ cẩm là một trong những giá trị văn hóa phi vật thể quý báu của người Lự. Từ việc trồng bông, kéo sợi, nhuộm chàm, dệt vải và thêu hoa văn, phụ nữ Lự giữ vai trò chủ đạo, đồng thời truyền dạy kỹ năng này cho thế hệ trẻ. Mỗi gia đình sở hữu ít nhất một khung cửi, tiếng thoi đưa vang khắp bản trong những ngày nông nhàn.

Các sản phẩm thổ cẩm không chỉ đáp ứng nhu cầu may mặc truyền thống mà còn trở thành sản phẩm du lịch mềm, phục vụ du khách với khăn, túi, áo truyền thống hoặc đồ lưu niệm. Việc đưa nghề dệt vào du lịch cộng đồng vừa giữ gìn bản sắc văn hóa, vừa tạo ra nguồn thu nhập bền vững, đồng thời thúc đẩy sự tham gia tích cực của phụ nữ trong đời sống kinh tế.

Người Lự có nhiều lễ hội và nghi lễ độc đáo gắn với đời sống nông nghiệp, tín ngưỡng và cộng đồng. Lễ cơm mới Kin Khẩu Máy là nghi lễ trọng đại, đánh dấu kết thúc mùa vụ, cầu mong bội thu và tạ ơn thần linh, tổ tiên. Lễ Sú Khon Khoài cúng hồn trâu, thể hiện triết lý nhân văn, biết ơn loài vật đã gắn bó với đời sống nông nghiệp.

Các ngày hội văn hóa được tổ chức tại các bản như Bản Thẳm, Bản Hon hay các sự kiện cấp tỉnh, giới thiệu trích đoạn nghi lễ, múa xòe, múa khăn, hát dân ca giao duyên và trình diễn nghề dệt. Du khách tham gia có cơ hội hiểu sâu hơn về văn hóa bản địa, học hỏi kỹ năng truyền thống và trải nghiệm nhịp sống cộng đồng. Đây là công cụ giáo dục văn hóa sống động, đồng thời là yếu tố thu hút khách du lịch đến với Lai Châu.

Các tập quán lao động sản xuất của người Lự, như cấy đổi công, canh tác lúa nước kết hợp nương rẫy, tạo nên mô hình đa canh linh hoạt, bảo đảm nguồn lương thực và duy trì phong tục. Không gian ruộng bậc thang, mương dẫn nước và nếp nhà sàn tạo nên cảnh quan đặc trưng, phù hợp phát triển du lịch trải nghiệm nông nghiệp.

Du khách được hướng dẫn cách gieo cấy, thu hoạch, chăm sóc cây trồng, đồng thời tham gia các hoạt động cộng đồng, từ đó cảm nhận đời sống lao động và tinh thần đoàn kết của người Lự. Đây là loại hình du lịch giáo dục và giải trí, giúp bảo tồn cả văn hóa vật thể và phi vật thể.

Du lịch cộng đồng là con đường nâng cao sinh kế và bảo tồn văn hóa

Phát triển du lịch cộng đồng tại các bản Lự, như Bản Thẳm, tạo cơ hội nâng cao thu nhập tại chỗ, giảm áp lực di cư lao động và giữ lớp trẻ gắn bó với quê hương. Các homestay nhà sàn kết hợp trải nghiệm dệt thổ cẩm, thưởng thức ẩm thực, tham dự lễ hội, giúp người dân vừa bảo tồn văn hóa, vừa tạo giá trị kinh tế.

Chính quyền địa phương đã khuyến khích cộng đồng duy trì kiến trúc truyền thống, hỗ trợ cải thiện tiện nghi cơ bản mà không phá vỡ bản sắc nhà sàn. Đồng thời tổ chức tập huấn, quảng bá sản phẩm du lịch văn hóa, giúp đồng bào Lự quản lý dịch vụ du lịch, phục vụ khách tham quan một cách chuyên nghiệp.

Tuy nhiên, dù có nhiều tiềm năng, du lịch cộng đồng ở các bản Lự cũng đối mặt với không ít những thách thức, như: Thiếu nguồn lực và kỹ năng quản lý (nhiều hộ dân chưa quen với tiếp nhận khách, marketing sản phẩm văn hóa còn hạn chế), áp lực hiện đại hóa (một số gia đình muốn chuyển sang nhà bê tông, giảm bớt trải nghiệm truyền thống), bảo tồn đồng bộ văn hoá (không chỉ nhà sàn, nghề dệt, lễ hội mà cả ngôn ngữ, tri thức bản địa cần được giữ gìn song song với phát triển du lịch).

Giải pháp nằm ở việc liên kết cộng đồng – chính quyền – doanh nghiệp: đào tạo kỹ năng phục vụ du lịch, lập bản đồ di sản, số hóa tri thức văn hóa, hỗ trợ vốn và vật liệu để duy trì trải nghiệm truyền thống, đồng thời quảng bá hình ảnh văn hóa Lự tới du khách trong nước và quốc tế.

Kho tàng văn hóa dân tộc Lự ở Lai Châu, từ nhà sàn, nghề dệt, lễ hội, nghi lễ nông nghiệp đến tập quán lao động, không chỉ là di sản quý báu mà còn là nguồn lực phát triển du lịch cộng đồng bền vững. Khi được khai thác khéo léo, văn hóa Lự giúp nâng cao đời sống kinh tế, giáo dục thế hệ trẻ và giữ gìn bản sắc dân tộc giữa dòng chảy hiện đại.

Phát triển du lịch cộng đồng không chỉ là tạo thêm cơ hội sinh kế, mà còn là công cụ bảo tồn văn hóa sống, nơi di sản kiến trúc và phi vật thể hòa quyện, mở ra hướng đi bền vững cho người Lự và toàn bộ nền văn hóa đa dạng của tỉnh Lai Châu.