Đưa trang phục truyền thống dân tộc Lự gần gũi hơn với đời sống hiện đại

Nhắc đến người Lự là nhắc đến một trong những bộ trang phục truyền thống tinh tế bậc nhất của cộng đồng các dân tộc thiểu số ở Tây Bắc. Từ tấm áo chàm, đường chỉ thêu sắc sảo đến chiếc khăn đội đầu đặc trưng, trang phục Lự là kết tinh của lao động thủ công, thẩm mỹ dân gian và tri thức bản địa được truyền qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên, sự phát triển của đời sống hiện đại từng khiến nhiều phụ nữ trẻ ít còn mặc trang phục truyền thống, nghề dệt cũng có thời gian đứng trước nguy cơ mai một.

Những năm gần đây, với sự vào cuộc của chính quyền, các nghệ nhân và chính cộng đồng, trang phục truyền thống của người Lự đã có hành trình hồi sinh mạnh mẽ, trở lại trong lễ hội, trong đời sống và cả trên những sản phẩm du lịch địa phương.

Nguy cơ mai một và những trăn trở của người Lự

Trang phục nữ dân tộc Lự nổi bật với tông màu chàm chủ đạo, điểm xuyết các họa tiết thêu sáp ong, hoa văn hình học và đường chỉ đỏ, trắng mang biểu tượng thiên nhiên núi rừng. Bộ trang phục gồm áo, váy, dây lưng và khăn đội đầu, tất cả đều được làm hoàn toàn thủ công bằng chất liệu tự nhiên.

Đặc biệt, chiếc váy của phụ nữ Lự được dệt trên khung cửi truyền thống với họa tiết kỷ hà phức tạp, thể hiện sự tinh xảo của người thợ. Mỗi hoa văn mang một câu chuyện: Mô phỏng dãy núi, dòng suối, ruộng bậc thang hay hình sừng trâu, biểu tượng của cuộc sống gần gũi thiên nhiên.

Trang phục nam tuy đơn giản hơn nhưng vẫn giữ nét đặc trưng với áo chàm dài, quần ống đứng và thắt lưng truyền thống. Đây không chỉ là trang phục mặc hàng ngày mà còn là cách cộng đồng thể hiện sự gắn kết, bản sắc, sự tôn trọng tổ tiên trong các nghi lễ.

Cách đây hơn một thập kỷ, nhiều nghệ nhân lo lắng khi chứng kiến phụ nữ trẻ không còn mặn mà với trang phục truyền thống. Một phần vì trang phục hiện đại thuận tiện hơn, phần khác vì nghề dệt và thêu cần nhiều thời gian, công sức, trong khi nguồn thu nhập không đáng kể.

Nhiều ngôi nhà trong bản từng cất khung cửi vào góc bếp, trang phục truyền thống chỉ còn xuất hiện trong những sự kiện văn hóa hiếm hoi. Trẻ em lớn lên không biết dệt, nhiều hoa văn cổ bị quên lãng. Nguy cơ thất truyền từng ở mức báo động.

Chính trong giai đoạn khó khăn ấy, chính quyền địa phương và ngành văn hóa tỉnh Lai Châu nhận rõ rằng, việc gìn giữ trang phục truyền thống không chỉ để lưu giữ một vẻ đẹp mà còn là nhiệm vụ bảo tồn một phần linh hồn văn hóa dân tộc Lự.

Phục hồi nghề dệt để gìn giữ trang phục truyền thống

Nhằm khôi phục trang phục truyền thống, nhiều mô hình hỗ trợ nghề dệt đã được triển khai ở các xã Nậm Tăm, xã Khun Há hay xã Bình Lư của tỉnh Lai Châu…, nơi có đông đảo người Lự sinh sống, các cấp chính quyền đã phối hợp với nghệ nhân mở lớp truyền dạy nghề dệt, hỗ trợ nguyên liệu, khung cửi, kinh phí và xây dựng các tổ nhóm sản xuất.

Việc khuyến khích phát triển kinh tế từ nghề dệt chính là điểm mấu chốt. Khi sản phẩm dệt thổ cẩm được liên kết tiêu thụ qua hợp tác xã, cửa hàng du lịch và thương mại điện tử, người Lự bắt đầu thấy rõ giá trị kinh tế từ những bộ trang phục truyền thống của dân tộc mình. Khi đó, nhiều phụ nữ trẻ quay trở lại học nghề, một số hộ gia đình đầu tư làm homestay kết hợp trình diễn dệt thủ công cho du khách trải nghiệm. Nhờ đó, nghề dệt Lự không chỉ được giữ lại mà còn trở thành công cụ tạo sinh kế, giúp văn hóa truyền thống hiện diện bền vững trong đời sống.

Nếu như vài năm trước, phụ nữ Lự ít mặc trang phục truyền thống hàng ngày thì nay, hình ảnh áo chàm, khăn đội đầu đã trở nên phổ biến hơn trong các buổi sinh hoạt cộng đồng, hoạt động văn nghệ quần chúng, đón khách du lịch hay sự kiện tại địa phương.

Nhiều bản du lịch cộng đồng như bản Thẳm còn thống nhất quy ước, khi biểu diễn, tiếp khách hoặc tổ chức lễ hội, mọi thành viên đều mặc trang phục truyền thống. Điều này không chỉ tạo ấn tượng đẹp với du khách mà còn nuôi dưỡng niềm tự hào văn hóa trong mỗi người dân.

Ở trường học, nhiều trường tiểu học và trung học trong vùng người Lự tổ chức ngày hội văn hóa dân tộc, trong đó trang phục truyền thống là điểm nhấn quan trọng. Học sinh được mặc trang phục của dân tộc mình, tìm hiểu hoa văn, nguồn gốc và ý nghĩa của từng chi tiết trong trang phục. Đây là cách hiệu quả để giáo dục thế hệ trẻ về bản sắc dân tộc.

Trang phục truyền thống hiện đang trở thành một trong những sản phẩm “mềm” của du lịch Lai Châu. Nhiều du khách đến các bản Lự thích thú khi được trải nghiệm mặc thử trang phục, chụp ảnh, học dệt hoặc mua sản phẩm về làm quà.

Các tổ phụ nữ, hợp tác xã thổ cẩm còn sáng tạo nhiều sản phẩm mới như túi xách, ví, khăn quàng, phụ kiện thời trang từ họa tiết trang phục Lự nhưng phù hợp với thị hiếu hiện đại. Đây là cách để truyền thống đi vào cuộc sống mà không bị “đóng khung” trong quá khứ.

Các đội văn nghệ của người Lự khi tham gia hội diễn văn hóa cấp tỉnh, khu vực cũng mang theo trang phục đặc trưng, góp phần quảng bá hình ảnh đẹp của dân tộc mình đến bạn bè bốn phương.

Nghệ nhân là những người “giữ hồn” trang phục

Trong hành trình gìn giữ trang phục Lự, vai trò của nghệ nhân vô cùng quan trọng. Họ là những người hiểu từng hoa văn, từng kỹ thuật nhuộm chàm hay sáp ong, là người gìn giữ tri thức cổ mà không sách vở nào có thể thay thế.

Nhiều nghệ nhân được hỗ trợ từ các chương trình, đề án của tỉnh nên có điều kiện mở lớp truyền dạy miễn phí cho phụ nữ và thanh niên trong bản. Từ những lớp học ấy, nhiều bạn trẻ đã trở thành thợ dệt lành nghề, sẵn sàng kế tục di sản của cha ông.

Để trang phục truyền thống của người Lự tiếp tục khởi sắc, cần đẩy mạnh các giải pháp lâu dài như: Hỗ trợ các mô hình hợp tác xã dệt, thổ cẩm; mở rộng thị trường tiêu thụ, xây dựng thương hiệu sản phẩm trang phục Lự; đưa trang phục truyền thống vào các chương trình văn hóa du lịch; tăng cường giáo dục văn hóa dân tộc trong trường học; tôn vinh nghệ nhân và hỗ trợ lớp truyền dạy lâu dài.

Quan trọng hơn cả, chính cộng đồng người Lự đang ngày càng chủ động và tự tin trong việc gìn giữ bản sắc. Họ hiểu rằng trang phục truyền thống không chỉ là những tấm vải đẹp mà còn là câu chuyện về tổ tiên, về văn hóa, về sự tồn tại của dân tộc mình.