Đề án hỗ trợ dân tộc rất ít người là động lực để văn hóa dân tộc Lự khởi sắc

Hiện nay, tại các bản làng người Lự ở Lai Châu như Nậm Tăm, Khun Há, Bình Lư…, câu chuyện bảo tồn văn hóa từng có giai đoạn chững lại vì thiếu nguồn lực, thiếu người kế tục. Nhưng những năm gần đây, nhờ được thụ hưởng nhiều chính sách đặc thù từ Đề án hỗ trợ dân tộc rất ít người (giai đoạn 2021–2025), các giá trị văn hóa Lự không chỉ được phục hồi mà còn được “đánh thức” theo cách mới: Gắn với sinh kế, du lịch và nâng cao đời sống tinh thần của đồng bào.

Động lực từ những chính sách đúng và trúng

Người Lự là một trong những dân tộc rất ít người ở Việt Nam, với dân số gần 7.000 người, sinh sống tập trung chủ yếu tại Lai Châu. Do điều kiện kinh tế xã hội khó khăn và sự tác động của lối sống hiện đại, nhiều giá trị văn hóa đặc trưng của người Lự từng đứng trước nguy cơ mai một, nhất là nghề dệt, tiếng nói, chữ viết, trang phục truyền thống và các nghi lễ cộng đồng.

Việc Chính phủ ban hành Đề án hỗ trợ phát triển kinh tế xã hội cho các dân tộc rất ít người, trong đó có dân tộc Lự, được xem là “cú hích” quan trọng mở ra cơ hội mới. Đề án tập trung vào các nhóm mục tiêu then chốt: Bảo tồn văn hóa đặc sắc, hỗ trợ sinh kế, nâng cao chất lượng giáo dục, chăm sóc sức khỏe, đầu tư hạ tầng và tôn vinh đội ngũ nghệ nhân.

Theo thống kê của Lai Châu, từ năm 2021 đến nay, hàng nghìn lượt người Lự đã được hỗ trợ tập huấn nghề truyền thống, đào tạo du lịch cộng đồng, xây dựng mô hình trồng trọt, chăn nuôi mới. Nhờ đó, văn hóa không còn đứng riêng lẻ mà gắn chặt với phát triển kinh tế, giúp người dân thấy rõ lợi ích của việc giữ gìn bản sắc.

Trước đây, nghề dệt của người Lự từng đối mặt nguy cơ thất truyền vì phụ nữ trẻ không còn mặn mà với khung cửi, sản phẩm làm ra khó tiêu thụ. Nhưng nhờ đề án, nhiều lớp truyền dạy nghề dệt được mở ngay tại bản, nghệ nhân được hỗ trợ kinh phí, nguyên liệu và công cụ để bảo tồn kỹ năng truyền thống.

Tại xã Khun Há, những khung cửi vốn phủ bụi, nay lại đều đặn vang tiếng thoi đưa. Chị Lò Thị Nụ, một phụ nữ trẻ, chia sẻ: “Hồi trước em đi làm công nhân, không biết dệt. Nay được học nghề miễn phí lại có đầu ra từ các hợp tác xã, nên em quay về bản làm nghề truyền thống. Vừa giữ được văn hóa của mình, vừa có thu nhập ổn định”.

Nhiều mô hình sản xuất vải thổ cẩm Lự theo chuỗi giá trị được hình thành, sản phẩm được đưa vào phục vụ du lịch và thương mại điện tử. Điều đó cho thấy hướng đi kết hợp giữa bảo tồn và kinh tế đang mang lại hiệu quả rõ rệt.

Một trong những điểm nổi bật của Đề án là hỗ trợ phục hồi tiếng nói của người Lự từng đứng trước nguy cơ mai một, đã được truyền dạy tại các lớp học cộng đồng.

Tại nhiều bản, lớp học ngôn ngữ, văn hóa của người Lự vào buổi tối thu hút cả người già lẫn thanh niên. Những nét văn hóa truyền thống, những bài hát dân ca, tục lệ xưa được nghiên cứu lại, phục dựng và ghi chép thành tài liệu. Đây chính là nền tảng để người trẻ hiểu hơn về cội nguồn, đồng thời phục vụ tốt cho phát triển du lịch văn hóa.

Ngành giáo dục Lai Châu cũng đưa nhiều nội dung văn hóa Lự vào hoạt động ngoại khóa, giúp học sinh tiếp cận bản sắc dân tộc từ sớm. Sự kết nối giữa nhà trường – gia đình – nghệ nhân đã tạo thành “chuỗi bảo tồn” hiệu quả và bền vững.

Người Lự sở hữu kho tàng văn hóa phong phú với nhà sàn truyền thống, lễ hội Căm Tạng, múa dân gian, ẩm thực và cảnh quan thiên nhiên đẹp. Khi đề án được triển khai, nhiều bản Lự đã trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách.

Nhà cửa được chỉnh trang, các đội văn nghệ được thành lập, các sản phẩm dệt – ẩm thực – trải nghiệm sinh hoạt cộng đồng được chuẩn hóa để phục vụ khách tham quan. Nhiều hộ gia đình bắt đầu làm homestay, trải nghiệm văn hóa bản địa trở thành nguồn thu mới, tăng thu nhập cho người dân.

Du lịch mở ra cơ hội để người Lự kể câu chuyện của chính mình, quảng bá văn hóa ngay trên mảnh đất quê hương. Điều đáng mừng là sự tham gia của phụ nữ và thanh niên rất cao, giúp văn hóa truyền thống được duy trì trong đời sống đương đại.

Cộng đồng chủ động, văn hóa phát triển bền vững

Nghệ nhân là những người giữ vai trò quan trọng trong việc truyền lại tri thức văn hóa, nhưng nhiều năm trước họ còn gặp khó khăn về đời sống. Từ khi có Đề án, nghệ nhân người Lự được hỗ trợ kinh phí, được tôn vinh và có điều kiện mở lớp truyền dạy.

Nhờ đó, hàng trăm người trẻ được tiếp cận nghề dệt, dân ca, nghi lễ truyền thống. Một số nghệ nhân còn được hỗ trợ tham gia các sự kiện văn hóa cấp tỉnh, khu vực, tạo điều kiện để văn hóa Lự được giao lưu và lan tỏa rộng rãi hơn.

Nếu như trước đây, việc bảo tồn văn hóa chủ yếu do chính quyền và các tổ chức đứng ra thực hiện, thì nay chính người dân Lự là chủ thể năng động nhất. Họ tự nguyện thành lập đội văn nghệ, tổ nghề dệt, câu lạc bộ giữ gìn tiếng nói, chữ viết. Những người trẻ không chỉ học mà còn trở thành hướng dẫn viên du lịch, người sáng tạo nội dung quảng bá bản sắc trên mạng xã hội. Điều này cho thấy đề án không chỉ hỗ trợ về vật chất mà còn tạo chuyển biến về nhận thức, giúp người dân hiểu rằng văn hóa chính là nguồn lực phát triển.

Mặc dù đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng sự phát triển văn hóa của người Lự vẫn cần thêm nhiều giải pháp dài hơi như: Xây dựng các sản phẩm du lịch đặc trưng, đẩy mạnh số hóa văn hóa dân gian, hỗ trợ đầu ra cho nghề dệt, nhân rộng mô hình câu lạc bộ truyền dạy tiếng nói, chữ viết và tăng cường đào tạo thanh niên làm du lịch.

Sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền, sự đồng hành của các đề án hỗ trợ cùng ý thức tự thân của đồng bào sẽ tiếp tục là nền tảng giúp văn hóa dân tộc Lự phát triển bền vững trong thời gian tới.