Phụ nữ nông thôn trên hành trình chuyển đổi kép "vừa số, vừa xanh"

Nhân Ngày Quốc tế Phụ nữ Nông thôn 15/10, PV Báo Phụ nữ Việt Nam có cuộc trao đổi với ThS. Lê Thị Thu Hà - Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới xung quanh chủ đề Nâng cao năng lực số cho phụ nữ nông thôn trong phát triển nông nghiệp xanh.

PV: Thưa ThS. Lê Thị Thu Hà, trong nghiên cứu của bà, "năng lực số" của phụ nữ nông thôn được hiểu như thế nào để họ có thể làm chủ công nghệ, vận hành mô hình nông nghiệp xanh một cách hiệu quả?

ThS. Lê Thị Thu Hà: Năng lực số hiểu đơn giản là khả năng phụ nữ sử dụng, vận dụng công nghệ số, các thiết bị kĩ thuật số nhằm mang lại những hiệu quả trong hoạt động đời sống. Với phụ nữ ở nông thôn, làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, năng lực số là khả năng sử dụng thiết bị số, công nghệ số, các phần mềm được sử dụng trong sản xuất nông nghiệp: nâng cao hiệu quả, tính bền vững và khả năng thích ứng của hoạt động nông nghiệp, tối ưu hóa quá trình sản xuất, quản lý tài nguyên, và kết nối chuỗi cung ứng, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Đây là một yếu tố then chốt để thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về thực phẩm an toàn và bảo vệ môi trường.

PV: Theo bà, đâu là rào cản lớn nhất đang kìm chân phụ nữ nông thôn trên hành trình nâng cao năng lực số?

ThS. Lê Thị Thu Hà: Phụ nữ nông thôn hiện đang gặp nhiều khó khăn trong việc mở rộng cơ hội nâng cao năng lực số: vấn đề tài chính; gánh nặng kép giữa sản xuất, làm kinh tế và chăm sóc gia đình cản trở cơ hội đào tạo nâng cao trình độ về công nghệ số. Ngoài ra, hạ tầng công nghệ, đặc biệt ở vùng nông thôn còn thiếu và lạc hậu. Tuy nhiên, theo tôi, rào cản lớn nhất đối với phụ nữ là định kiến về giới. 

Định kiến giới khiến phụ nữ bị gắn với việc học và làm những công việc ít có liên quan đến công nghệ. Định kiến về giới còn khiến phụ nữ bị gắn với công việc chăm sóc gia đình, con cái. Và đáng ngại hơn nữa là, đôi khi định kiến này còn do chính phụ nữ tự tạo ra cho mình khiến họ luôn tự ti về năng lực công nghệ, lo ngại rủi ro khi sử dụng công nghệ.

PV: Khi phân tích kinh nghiệm của Ấn Độ, Ethiopia, Isarel, Thái Lan, Liên minh châu Âu,… bà nhận thấy bài học nào phù hợp, có thể vận dụng hiệu quả cho Việt Nam trong thúc đẩy trao quyền số cho phụ nữ nông thôn?

ThS. Lê Thị Thu Hà: Các quốc gia như Ấn Độ, Ethiopia, Isarel, Thái Lan, Liên minh châu Âu… đã có những giải pháp hiệu quả thúc đẩy trao quyền cho phụ nữ nông thôn. Để giảm thiểu những rào cản cũng như tăng cường việc trao quyền số cho phụ nữ nông thôn ở Việt Nam, có thể vận dụng một số bài học kinh nghiệm như:

Thứ nhất, nâng cấp, đầu tư mở rộng hạ tầng ở vùng xa, xây trạm Wi Fi cộng đồng đi kèm đào tạo, cung cấp thiết bị số, thiết bị di động, đảm bảo tính sẵn có của hạ tầng giúp phụ nữ có cơ hội và thuận tiện trong tiếp cận và sử dụng;

Thứ hai, lấy phụ nữ làm trung tâm trong các chương trình đào tạo chuyển đổi số nói chung và chuyển đổi số trong nông nghiệp nói riêng. Các hình thức đào tạo linh hoạt, tăng tính ứng dụng thực tiễn. Vận dụng mô hình Internet Saathi, hình thành các nhóm huấn luyện "bạn số" trong mỗi xã/nông thôn Việt Nam, hoặc nhóm học qua video cộng đồng như Digital Green với nội dung ngắn, bản địa hoá, dùng giọng địa phương,... để hỗ trợ phụ nữ tiếp cận nền tảng số, chia sẻ kinh nghiệm và nâng cao hiểu biết, nhận thức về nông nghiệp xanh và bền vững. Tăng cường mở các lớp đào tạo kết hợp kỹ thuật số và nông nghiệp xanh trong các lớp học, ví dụ: livestream OCOP, truy xuất nguồn gốc, cũng như việc sử dụng mạng xã hội trong bán hàng, mở rộng thị trường trong sản xuất và buôn bán các sản phẩm nông nghiệp.

Một điều nữa cũng rất quan trọng là cần nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của phụ nữ trong kinh tế xanh nói chung và nông nghiệp xanh nói riêng, tạo ra môi trường thuận lợi cho phụ nữ tham gia, đóng góp hiệu quả vào quá trình phát triển nền kinh tế xanh.

Nông sản sạch, kết tinh từ bàn tay và tri thức số của phụ nữ nông thôn, đang góp phần xanh hóa sản xuất và xây dựng thương hiệu địa phương bền vững

PV: Để phát triển năng lực số cho phụ nữ nông thôn gắn với nông nghiệp xanh, Việt Nam nên bắt đầu từ đâu, thưa bà?

ThS. Lê Thị Thu Hà: Phát triển năng lực số cho phụ nữ nông thôn gắn với nông nghiệp xanh không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là bài toán về con người, thể chế và cách tiếp cận phát triển bền vững. Thực tiễn cho thấy ở Việt Nam hiện nay, Chính phủ ta đã ban hành nhiều chương trình, chính sách để định hướng chuyển đổi số, phát triển chính phủ số, kinh tế số và xã hội số; Chính phủ cũng đã xây dựng và ban hành các chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh qua từng giai đoạn, gần đây nhất là Chiến lược tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030 và các kế hoạch hành động quốc gia chi tiết để cụ thể hóa chiến lược. Đây là nền tảng định hướng quan trọng cho các hành động cụ thể.

Nói bắt đầu từ đâu, từ một điểm nào đó thì e rằng chưa đủ, theo tôi cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp để hỗ trợ, thúc đẩy phụ nữ nông thôn kết nối với kiến thức, thị trường và các cơ hội phát triển trong bối cảnh chuyển đối số hiện nay: cung cấp các chương trình giáo dục và đào tạo kỹ năng số phù hợp với đặc thù phụ nữ nông thôn và đáp ứng yêu cầu của công việc và thị trường lao động; tạo điều kiện nâng cấp cơ sở hạ tầng kĩ thuật công nghệ, tăng cơ hội tiếp cận công nghệ thông tin và truyền thông cho phụ nữ nông thôn; nâng cao nhận thức về vai trò của phụ nữ nông thôn trong nông nghiệp xanh, giảm thiểu bất bình đẳng giới nhằm tạo điều kiện cho phụ nữ phát huy vai trò của mình.

PV: Theo bà, vì sao năng lực số lại được coi là "chìa khóa bình đẳng mới" giúp phụ nữ nông thôn tham gia thị trường, nâng cao thu nhập và góp phần thực hiện tăng trưởng xanh?

ThS. Lê Thị Thu Hà: Đúng là như vậy, trong thời đại công nghệ phát triển như vũ bão hiện nay, năng lực số đang trở thành một năng lực nền tảng của công dân thế kỷ XXI, có vai trò bao trùm trong mọi lĩnh vực từ kinh tế, giáo dục đến quản trị xã hội và phát triển bền vững. 

Năng lực số giúp cá nhân tiếp cận thông tin, thị trường và công nghệ mới, từ đó nâng cao năng suất lao động, mở rộng cơ hội việc làm, nâng cao thu nhập; phụ nữ có đủ khả năng ứng dụng công nghệ xanh đáp ứng tốt với yêu cầu của việc phát triển nông nghiệp thông minh, nông nghiệp bền vững, góp phần chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và kinh tế số. Có thể nói, Năng lực số góp phần trao quyền cho phụ nữ, giúp họ tự tin hơn, có tiếng nói hơn trong gia đình và cộng đồng và trong các quyết định về kinh tế.

PV: Xin trân trọng cám ơn bà!